ابعاد ماموریت برجامی اروپا؛ توافق هسته‌ای نجات پیدا می‌کند؟
در هفته های اخیر بیش از پیش شاهد تکاپوی کشورهای اروپایی برای نجات توافق هسته ای بوده ایم. برخی از بازیگران قاره سبز که در دولت ترامپ با ابزارهای مختلف در صدد تقابل با سیاست های ضد برجامی کاخ سفید برآمده بودند، اینک برای کشاندن ایران و آمریکا پشت میز مذاکره در تلاشند.
تهران چند روز پیش میزبان "سایمون کاوونی" وزیر خارجه ایرلند بود. کاوونی در مقام یک تسهیل گر راهی ایران شده بود تا میان امضا کنندگان برجام آشتی افکند. ماموریت وی افزون بر ترمیم روابط دوجانبه، نجات برجام و اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ بود. ایرلند اگرچه از اعضای اروپایی برجام به شمار نمی رود اما در حال حاضر عضو غیر دایم شورای امنیت سازمان ملل است؛ جایگاهی که بر تصمیم گیری های این شورا به ویژه در مسایل مرتبط با ایران بی تاثیر نیست.
در جریان دیدار و گفت و گویی که کاونی با حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری کشورمان داشت، روحانی از بی‌عملی اروپا در قبال تعهدات برجام انتقاد کرد و افزود که اگرچه ایران متعهد به حفظ برجام است و تنها طرفی است که برای آن هزینه پرداخته اما این وضعیت نمی‌تواند برای همیشه ادامه یابد و برای «حفظ و احیای» این توافق، ضروری است تا همه طرف ها به تعهدات خود عمل کنند.
همچنین بر اساس بیانیه‌ای که از سوی دفتر ریاست جمهوری منتشر شد، روحانی در جریان این دیدار تاکید کرده بود که «بهترین راه برای حل مشکلات با شرکای اروپایی در سطوح مختلف دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، مذاکرات مبتنی بر احترام متقابل و جلوگیری از هرگونه تهدید و فشار است.»
به باور بسیاری از کارشناسان، طرف غربی در این برهه همزمان از دو ابزار تشویق و تنبیه بهره می گیرد که از آن با عنوان سیاست «چماق و هویج» نام برده می شود. بر این اساس آمریکا و حتی متحدان اروپایی از تحریم دست نمی کشند و از طرف دیگر با باز کردن درهای دیپلماسی و گفت وگو در پی گرفتن امتیاز از تهران هستند.
لزوم تمرکز اروپا بر سازوکارهای بی سر انجام
اروپایی هایی که در دوره ترامپ، سیاست فشار حداکثری کاخ سفید را مانعی در برابر اجرای تعهدات خود نشان می دادند، انتظار می رود امروز رویکردی متفاوت در پیش گیرند و به جای همراهی بایدن برای تداوم تحریم ها، دست کم به اجرای حداقلی تعهدات و سازوکارهای مالی خود روی آورند.
در پیوند با سازوکارهای مالی اروپایی ها لازم به ذکر است، در پیِ خارج شدن آمریکا از توافق هسته‌ای در هجدهم اردیبهشت‌ماه دو سال پیش، اروپا برای نجات برجام سازوکارهایی مختلفی را عرضه کرد؛ سازوکارهایی چون «طرح کانال ویژه مالی» (SPV) که از همان ابتدا ناکام ماندند و تنها سازوکاری که هر چند بسیار محدود اما سرانجام به اجرا درآمد، «اینستکس» بود. سازوکار مذکور بهمن ماه ۹۷ یعنی حدود ۹ ماه پس از خروج آمریکا از توافق تدوین و رسانه ای شد.
هدف از ایجاد و راه‌اندازی اینستکس جبران خسارات ناشی از تجارت بدون دلار یا به عبارتی دیگر راهکاری برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران بود. همچنین با خروج آمریکا از برجام و در پی آن، خروج شرکت‌های بزرگ از ایران به دلیل تهدید و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به منظور تشویق و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، برای همکاری با تهران شکل‌گرفت.
هر چند انتظار می‌رفت که کالاهای تحریم‌شده از این مجاری به ایران صادر شود اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت پوشش قرار داد تا به تدریج به دیگر کالاها تسری یابد. بالاخره اوایل امسال صادرات تجهیزات پزشکی به ایران از این درگاه انجام گرفت.
پس از تشکیل و تعریف حدود اختیارات برای اینستکس، اهمیت گسترش دایره شمول اعضای آن احساس شد. آذرماه پارسال یکی از این گام‌های اروپا در این زمینه برداشته شد و آن الحاق ۶ کشور اروپایی شامل بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند به اینستکس بود تا شمار اعضای آن به ۹ برسد. این کشورها هشتم آذرماه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند که در راستای حمایت از تلاش‌های اروپا برای حفظ برجام به سازوکار اینستکس خواهند پیوست.
راهکار موثر برای برون رفت از بحران در روابط تهران- واشنگتن
در ارتباط با آمریکا مطالبه ایران مشخص است؛ رفع تحریم و جبران خسارت. این مطالبه بجا و بحق ایران به اندازه ای از سوی مقامات جمهوری اسلامی تکرار شده که طرف غربی به اهمیت و ضرورت اجرای آن پی برده است.
روحانی به تازگی (چهارشنبه ۲۰ اسفند) در نشست هیات دولت در این ارتباط گفت: «اگر طرف پیمان‌شکن برجام پای تعهد خود بازگردد، ایران نیز به اجرای کامل تعهدات خود باز می‌گردد.» وی با اشاره به تحریم‌های آمریکا به عنوان «تروریسم اقتصادی»، اضافه کرد: «امیدواریم آنهایی که دیروز قانون‌شکن بودند و امروز می‌گویند می‌خواهیم به قانون عمل کنیم، در عمل این واقعیت را نشان دهند.»
بی تردید انتظارات برای برداشتن گام نخست برای نجات برجام از آن طرفی بالا گرفته که به رغم مخالفت های شدید اعضا به صورت یکجانبه از توافق خارج شد؛ توافقی که یک دولت رسمی آمریکا طرف اصلی آن بود و بعد از ۲۲ ماه مذاکرات سخت و فشرده حاصل شد.
ضمن اینکه اقدامات کاهنده ایران در برجام نیز معلول برجام شکنی دولت ترامپ بود که یکسال بعد از خروج آمریکا از توافق هسته ای در گام هایی مشخص و اعلام شده، انجام گرفت. بنابراین فهم ناکارامدی تحریم و تمرکز بر دیپلماسی، سازوکار موثری است که کارشناسان حوزه سیاست خارجی و روابط بین الملل برای برون رفت از شرایط فعلی تجویز می کنند.
اروپا دنباله رو امریکا بوده و هست. اروپا بعد از پاره شدن برجام از سوی امریکا ماموریت یافت برجام را حفظ کند و الان که ایران طبق برجام و در قبال بدعهدی امریکا و اروپا تعهدات خود را کاهش داده است مجددا ماموریت زنده ماندن نام برجام را دنبال می کند. وقتی دست ایران برای گرفتن امتیاز رو شده و قانون مجلس دست دولت را برای هر ابتکاری بسته است، هرگز طرف آمریکایی و اروپایی کوتاه نخواهند آمدتکلیف کاسبان تحریم که روشن است و اکنون بهترین زمان ماهیگیری آنان است و کی حاضرند این موقعیت طلایی را از دست بدهند. آنها در کار برجام کارشکنی کردند تا موقعیت فعلی نصیب آنها گردد. این دولت که هیچ، دولت بعدی هم نخواهد توانست کوچکترین گرهی از ملت بگشاید. تغاری شکسته و جهان به کام کاسه لیسان کاسب تحریم گردیده است.. خداوند خود بر حالت این ملت مظلوم ترحم و تفضل نماید ان شاءالله. 
غنی سازی اورانیوم سیاست شکست خورده ای هست که هزینه های هنگفت مالی و معنوی آن قابل توجیه نیست. 
