چارچوب سیاست خارجی ایران تغییر نخواهد کرد
«پرویز اسماعیلی»، سفیر جمهوری اسلامی ایران در زاگرب طی مصاحبه‌ای مشروح به سوالات خبرنگار نشریه «دیپلماسی و تجارت کرواسی» در خصوص آخرین وضعیت روابط تهران - زاگرب در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی؛ تحولات منطقه ای و بین المللی، و همچنین رویکردهای دولت سیزدهم در روابط خارجی پاسخ داد. این گفت و گو در شماره جولای ۲۰۲۱ منتشر شده است.
شما همزمان با شیوع کرونا به زاگرب و کرواسی آمدید. اکنون وضعیت COVID ۱۹ در ایران چگونه است؟ دولت ایران چگونه این چالش را مدیریت کرده است؟
اسماعیلی: ایران در فاز اول همه گیری کووید ۱۹ با تکیه بر نظام بهداشتی کارآمد و فداکاری کادر متخصص پزشکی خود تدابیر علمی و مناسبی برای مهار کرونا به کار بست و نتایج بسیار خوبی هم گرفت. موضوعی که سازمان بهداشت جهانی هم آن را تایید کرد.
راهبرد ایران در مقابله با کرونا، اعمال محدودیت‌های اجتماعی بر اساس ارزیابی نرخ ریسک منطقه ای، تشخیص و اقدام زود هنگام درمانی با استفاده سریع از داروهای ضدویروس، تاکید بر مراقبت در منزل و کاهش موارد بستری در بیمارستان ها است.
در شرایط اضطراری که جان انسانها در خطر است، همه کشورها به دیگران کمک می‌کنند. ولی ما همزمان با کرونا باید با مشکلات ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا هم مقابله می‌کردیم، که نگذاشت سریعتر و بیش از تولیدات داخلی به دارو و امکانات پزشکی دسترسی داشته باشیم. لذا هرگز نباید نقش دولت آمریکا در افزایش بیماری و تلفات ناشی از کرونا در ایران را انکار کرد.
ایران سابقه خوبی در تولید واکسن در سطح منطقه و جهان دارد، ولی ما بدلیل تحریم با کمبود منابع مالی و اولیه مواجه بودیم. در حالی که دارایی‌های ما در برخی کشورها مثل کره جنوبی و هند بود، تحریم و فشار آمریکا نگذاشت ما از پول خود برای تهیه دارو، مواد اولیه و واکسن استفاده کنیم. ما حتی سراغ صندوق بین المللی پول رفتیم تا ۵ میلیارد دلار وام برای تهیه دارو و خرید واکسن بگیریم. آنها موافق بودند، اما دولت ترامپ با تهدید جلوی آن را هم گرفت.
مشکل منابع مالی قطعا بر روند و سرعت کنترل بیماری تاثیر منفی گذاشت، با وجود این ما تمام امکانات داخلی را بسیج و به سرعت مواد و تجهیزات بهداشتی لازم را تولید کردیم. ما برای تامین واکسن از سبد کواکس با سازمان بهداشت جهانی مذاکره کردیم. کارشکنی آمریکا در مسدود کردن کانالهای بانکی، باز هم کار را برای ما سخت کرد. اما ملت ایران خسته یا نا امید نمی‌شود.
ما از ابتدای بحران کووید، برای تولید واکسن داخلی تلاش کردیم و خوشبختانه به نتیجه رسیدیم. دو واکسن ایرانی کرونا هفته گذشته مجوز مصرف اضطراری گرفتند و همزمان تولید واکسن اسپوتنیک – وی در ایران هم آغاز شد. ما بسیار امیدواریم که با تولید ۴ تا ۱۰ میلیون دوز واکسن داخلی طی ماههای آینده و ادامه واردات واکسن از کشورهای روسیه و چین، همینطور انجام سریعتر و گسترده تر واکسیناسیون از پاییز آینده بتوانیم شرایط را بتدریج به سمت عادی شدن و رسیدن به نقطه ایمنی جمعی پیش ببریم.
از نظر آماری اگر بخواهم مقایسه کنم، ما علیرغم همه مشکلات، تلفات کمتری نسبت به بسیاری از کشورهای غربی داشتیم. اگر چه هیچ موضوعی مهمتر از جان تک تک انسانها نیست. من امیدوارم هرچه زودتر به موقعیتی برسیم که هیچ انسانی در تمام دنیا جان خود را بخاطر کووید ۱۹ از دست ندهد و زندگی شهروندان هیچ کشوری با اقدامات سیاسی مانند تحریم به خطر نیفتد.
روابط ایران و کرواسی را از لحاظ سیاسی و سپس از نظر اقتصادی و فرهنگی چگونه ارزیابی می کنید؟ با توجه به اینکه کرواسی عضو اتحادیه اروپا است و به همین خاطر سیاست خارجی مشترکی با اتحادیه را در پیش می گیرد؛ بیشترین فرصت‌ها و ظرفیت‌های توسعه روابط دوجانبه چیست؟
اسماعیلی: ایران در روزهای سختی کنار مردم کرواسی بوده و اولین کشور مسلمان و آسیایی بود که استقلال کرواسی را به رسمیت شناخت. بهمین دلیل روابط دو جانبه همواره در حوزه سیاسی خوب و دوستانه بوده است. در بخش فرهنگی با توجه به اشتراکات فرهنگی و علاقمندی دو ملت به یکدیگر، روابط ما بهتر از بخش‌های دیگر بوده است.
رابطه سیاسی دو کشور با توجه به عضویت کرواسی در اتحادیه اروپا و در چارچوب سیاست خارجی مشترک اتحادیه که به ویژه در سال های اخیر در مسیر هماهنگی برای انجام مذاکرات برجام و سپس در حمایت از آن قرار داشته، مثبت و مبتنی بر درک و احترام متقابل بوده و اکنون نیز هست. وزرای خارجه دو کشور آخرین بار ۱۸ ژوئن (هفته گذشته) در آنتالیا دیدار داشتند. تاکید کنم که ما هم از اتحادیه اروپا و هم از کرواسی انتظار داریم که اجازه ندهند نیروهای دیگر روابط شان با ایران را که می تواند منافع دو طرف را به خوبی تامین کند، تحت تاثیر قرار دهند. به عقیده من اتحادیه‌های منطقه ای امری مثبت و موجب تقویت چند جانبه گرایی است؛ اما عضویت در این اتحادیه ها نباید نافی استقلال، مسئولیت ها و منافع کشورها در روابط دو جانبه شان شود.
متاسفانه روابط ایران و کرواسی در بخش اقتصادی و تجاری بدلیل تحریم‌های آمریکا پس از خروج از برجام به حداقل کاهش یافته است. این حتما بیشتر به ضرر کرواسی بوده است تا ایران. چنانکه احتمالا می دانید شرکت نفت اینا مشغول فعالیت در پروژه‌ای بزرگ در ایران بود که با اقدام غیر قانونی ترامپ و اعمال مجدد تحریم‌ها، بطور یکجانبه فعالیتش را متوقف و از ایران خارج شد. از نظر ما فضا برای توسعه و گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور در همه حوزه‌ها وجود دارد. مسئولین اقتصادی و فعالان تجاری در کرواسی هم بخوبی می دانند که رابطه با ایران ظرفیت تامین منافع آنها را دارد.
من با مدیران شرکت‌های زیادی در کرواسی ملاقات کرده‌ام. آنها از پیشرفت‌ها، جایگاه بالای فنی و توان سرمایه گذاری شرکت‌های ایرانی کاملا مطلع هستند. فرصت‌های بسیار زیادی برای همکاری شرکت‌های دو کشور در بخش‌های صنعتی، کشاورزی، فناوری و توریسم وجود دارد. شرایط ناعادلانه و سخت است، اما من ناامید یا خسته نشدم. ما زمینه سازی خوبی برای ارتباط شرکت‌های دو کشور کردیم و آن را بسیار گسترش دادیم. مطمئن و رو به جلو حرکت می کنیم.
چقدر در جریان مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران بوده اید و ارزیابی شما چیست؟
اسماعیلی: مذاکرات مربوط به برنامه و فعالیت‌های هسته‌ای ایران از سال ۲۰۰۳ و با سه کشور اروپائی یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه آغاز شد که به توافقات تهران و پاریس انجامید. بعد هم با آغاز دولت دکتر روحانی در سال ۲۰۱۳ مذاکرات ایران و ۱+۵ در دستور کار قرار گرفت که در نهایت منجر به توافق برجام شد. من هم در مذاکرات ایران و سه کشور اروپائی و هم در فرایند مذاکرات برجام در جریان مذاکرات و گاهی همراه تیم مذاکره کننده بودم. دریافت عمومی من از هر دو مرحله مذاکرات این است که هرگاه طرفهای غربی با رویکرد مثبت، برابر، حسن نیت و بر اساس احترام متقابل به میز مذاکره آمدند، نتیجه مثبت و به نفع همه طرف‌ها بوده است. هر گاه که غربی‌ها و در راس آنها آمریکا زبان تهدید و رویکرد تحریم را برگزیدند، خودشان موجب گسترش غیر ضروری تنش شده و همه خسارت دیده اند.
در حالی که شورای امنیت سازمان ملل از برجام حمایت می‌کرد و همه دنیا از اجرای آن راضی بودند؛ دونالد ترامپ تعهدات دولت آمریکا را نقض کرد، از برجام خارج شد و برای همه مشکل آفرید. او سیاست فشار حداکثری علیه ایران را اعلام و آن را در غیرانسانی‌ترین شکل ممکن توسعه داد که جنایت علیه بشریت بود، اما از استواری ملت ما شکست خورد. در حالی که ما همچنان به تعهدات خود در برجام عمل می‌کردیم؛ اتحادیه اروپا به تعهدات خود برای عادی شدن روابط اقتصادی ایران و جبران خروج آمریکا عمل نکرد.
اعلام آقای بایدن برای بازگشت به برجام بهترین نشانه بی نتیجه بودن تهدید ایران و شکست سیاست فشار حداکثری ترامپ است. تجربه بیست ساله گذشته پیش روی ما است. به همین خاطر ما در مذاکرات وین که در جریان است؛ تلاش می کنیم به فرمولی دست یابیم که در آینده هیچ یک از طرفهای برجام نتواند با خروج و ترک تعهدات خود، برای این توافق مهم بین المللی و دیگران مشکل ایجاد کند. ایران تاکنون بیشترین تلاش را برای پایداری برجام داشته و حالا هم بدنبال تضمین برای اجرای کامل برجام و در حقیقت اجرای پایدار قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل است.
ما فراتر از تعهدات خود با آژانس همکاری کرده ایم. بیشترین بازرسی های آژانس از تاسیسات هسته ای ایران بوده است. تمام فعالیت‌های هسته ای ما تا این لحظه بر اساس گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی هسته ای صلح آمیز بوده است. در عین حال و در کمال تعجب همواره تحت فشار و تحریم بوده ایم. این وضعیت ناعادلانه دیگر نمی تواند ادامه داشته باشد.
راه حل ایران در خصوص تنش با اسرائیل چه خواهد بود و موضع شما چیست؟ چرا تهران رسما تل آویو را مقصر بحران‌های خاورمیانه می‌داند؟
اسماعیلی: دیدگاه ما در مورد اسراییل مبتنی بر یک حقیقت تاریخی و روشن است. این رژیم از ابتدا با اشغال سرزمین های فلسطینی ها و با تهدید و کشتار و غارت مردم این سرزمین تاسیس شد که طی هفتاد سال گذشته بی وقفه ادامه و گسترش یافته است. حقوق‌دانان بین المللی می‌دانند که هرگز با جنایت و رویکردهای قرون وسطائی نمی‌توان دولت مشروع و مقبول جامعه جهانی تشکیل داد. هر چند دولت اسرائیل با پشتیبانی دولت آمریکا و با تهدید و تطمیع توانست شناسائی برخی کشورها را بدست آورد، اما این مساله پایدار نخواهد بود.
اقدامات اسرائیل در بیش از هفتاد سال گذشته کانون اصلی بحران و ناآرامی مداوم در خاورمیانه بوده که برخی از مواقع همه جهان را درگیر ساخته است. بسیار باعث تعحب است اتحادیه اروپا که طی چند دهه گذشته مخالف سیاست‌های رژیم اسرائیل در بی اثر ساختن حتی فرمول تشکیل دو دولت، توسعه شهرک سازی و نقض حقوق اولیه فلسطینیان بوده است؛ چرا اقدام جدی برای توقف آن اقدامات انجام نمی دهد. من عمیقا معتقدم بدون حل این بحران مزمن، نه خاورمیانه، بلکه جهان روی آرامش و ثبات پایدار را نخواهد دید.
شما در رسانه ها هر روز شاهد کشته و زخمی شدن مردم فلسطین، بویژه کودکان، توسط سربازان اسراییلی و ویرانی منازل فلسطینیان هستید. این موضوع موجب نگرانی و ناراحتی همه آزادیخواهان جهان است. راه حل این بحران نیز از نظر ما دموکراسی است. همان چیزی که غرب شعار آن را می دهد، اما وقتی به فلسیطنی ها یا مسلمانان می رسد، آن را فراموش می کند. همانطور که شعار حقوق بشر را می دهد اما در دفاع از حقوق ملتهای مختلف یکسان برخورد نمی کند.
پیشنهاد ما برگزاری رفراندوم با حضور همه فلسطینیان سراسر جهان اعم از یهودی، مسیحی و مسلمان برای تعیین نوع حاکمیت در این سرزمین است. این پیشتهاد رسما به سازمان ملل هم ارائه و ثبت شده است. باید پرسید چرا جامعه جهانی و اروپا حق ملت فلسطین برای تعیین حاکمیت خود و اداره کشورش را به رسمیت نمی‌شناسد و پیگیری نمی کند!؟
روابط با آمریکا و عربستان سعودی به نوعی به هم پیوند دارد. زیرا این دو کشور متحد نزدیکی هستند. به نظر می رسد در جهت آرام سازی روابط با این دو کشور گام‌هایی به جلو برداشته شده است؟
اسماعیلی: بر اساس قواعد و اصول روابط بین الملل، کشورها برای ایجاد رابطه با یکدیگر بر اساس حفظ استقلال و تامین منافع شان آزادند. هر دولتی که این آزادی را از خود سلب کند، در حق کشور و ملتش ظلم کرده است. رابطه برابر؛ مبتنی بر حسن نیت، دوستی و همکاری با همه کشورها بخصوص کشورهای همسایه در الویت سیاست خارجی ایران قرار دارد. ما رابطه با همسایگان را به عوامل دیگر پیوند نمی زنیم و روابط با کشورها را مستقل از هم و مبتنی بر منافع و مصالح ملی خودمان ارزیابی و تنظیم می کنیم. به همسایگان هم توصیه می‌کنیم چنین باشند.
شرط مهم ما برای ایجاد رابطه با کشورها رعایت احترام متقابل است. بر همین اساس ما در سال‌های اخیر تلاش برای بهبود هر چه بیشتر روابط با همسایگان به ویژه عربستان را متوقف نکرده‌ایم. این عربستان بود که تمایلی نشان نمی‌داد. رئیس جمهور فعلی ما آقای روحانی حتی نامه به پادشاه عربستان نوشت. رئیس جمهور منتخب آقای رئیسی هم در اولین نشست خبری خود برای فعال شدن سفارتخانه های دو کشور در اولین فرصت ممکن اعلام آمادگی کرده است. دکتر ظریف هم در اجلاس آنتالیا گفت آماده ایم همین فردا به عربستان سفیر بفرستیم.
همه کشورهای یک منطقه، از نا امنی های منطقه ای آسیب می‌بینند. نباید اجازه داد منطقه خاورمیانه تبدیل به میدان دخالت یا رقابت قدرتهای جهانی یا خارج از منطقه بشود. این اصل در مورد همه مناطق و از جمله منطقه بالکان هم صدق می کند.
در ماههای اخیر تلاش‌های زیادی شده تا بحران‌های منطقه ای مثل یمن که نتیجه ای جز کشتار بی‌گناهان و خسارات فراوان ندارد پایان یافته و ثبات و همکاری جایگزین آن شود. ما تغییر رویکرد عربستان را لازم و مثبت می دانیم و از آن استقبال می کنیم. هر چه زودتر، بهتر.
در تلاش برای بهبود روابط بین کرواسی و ایران، روی چه موضوعاتی بیشتر تمرکز خواهید کرد؟ چگونه می خواهید زیبایی‌های ایران و به عبارتی حقایق ایران را به عموم مردم کرواسی نشان دهید؟
اسماعیلی: ماموریت اصلی من به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در کرواسی، ارتقای سطح روابط در همه عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی؛ و نزدیک تر کردن دیدگاه‌های مقامات دو کشور است. من معتقدم دست‌یابی به این هدف از مسیر توسعه و پیشرفت ارتباطات دو ملت یا همان چیزی که در ادبیات بین الملل people to people relations شناخته می شود؛ آسان‌تر بدست می آید، عمق بیشتری خواهد یافت و پایدارتر خواهد بود.
من علاوه بر مسئولیت های سیاسی، حدود سه دهه در حوزه ارتباطات اجتماعی و رسانه فعال بوده ام. معتقدم ظرفیت هایی که ارتباطات بین مردمی ایجاد می کند، می تواند پتانسیل بسیار خوبی برای توسعه و تعمیق روابط دو جانبه در همه زمینه ها ایجاد کند و به آن شتاب دهد. خوشحالم که دو ملت ایران و کرواسی روابط خوبی داشته و دارند. من تلاش خواهم کرد با توسعه هر چه بیشتر ارتباطات فرهنگی، هنری و مردمی بین نخبگان دو طرف و با شناساندن کاملتر ویژگی های فرهنگی، جلوه های گردشگری و عادات و رسوم اجتماعی دو کشور، مردم ایران و کرواسی را هر چه بیشتر به هم نزدیک کنم. به همین خاطر قبل از آمدن به زاگرب به همتای خودم دکتر دراگو اشتامبوک گفتم ما ماموریت مشترکی داریم و لذا از او دعوت کردم که مکمل هم باشیم.
برای ایجاد ارتباط نزدیکتر دو ملت و همچنین توسعه همکاری در بخش توریسم، ما پیشنهاد جدیدی برای پرواز مستقیم تهران - زاگرب را به مقامات کرواسی ارائه داده و پیگیر. منتظر پاسخ آن هستیم. به شکلی که این پروازها همیشه پر از مسافر به زاگرب می رسد. همچنین برنامه برگزاری «هفته ایران» در کرواسی را تهیه کرده ایم که در هماهنگی با طرف کروات اجرا خواهیم کرد. در این برنامه طی یکهفته اطلاعات جدید و مفیدی در مورد جاذبه های تاریخی، گردشگری و جلوه های شگفت انگیز و متفاوت فرهنگ، هنر و سبک متفاوت زندگی مردم در نقاط مختلف ایران را به مردم فرهنگ دوست کرواسی معرفی خواهیم کرد. برای این طرح من با وزرای گردشگری و همچنین فرهنگ کرواسی گفتگو داشته ام.
در بخش علمی و دانشگاهی هم ظرفیت های خوبی برای همکاری وجود دارد. هم در علوم انسانی، هم علوم طبیعی و هم در تکنولوژی های نوین فرصت های زیادی برای همکاری داریم که من با وزیر علوم و آموزش کرواسی و روسای برخی دانشگاهها آن را پیگیری می کنم. ایجاد کرسی زبان فارسی و کرواتی در دانشگاههای دو طرف و برگزاری نشست اشتراکات فرهنگی دو ملت در دانشگاههای تهران و زاگرب از جمله برنامه ها است.
در شرکت های دانش بنیان ایران پروژه های مختلف تحقیقاتی در بالاترین استانداردها و جدیدترین فناوری ها وجود دارد که می تواند زمینه های مناسبی برای همکاری دو کشور ایجاد کند. ما این قابلیت ها را به طور مداوم به طرفهای کروات منعکس می کنیم.
جناب آقای ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایران پیروز شد. اساس سیاست وی در داخل ایران چیست و چه نوع سیاستی را می‌توان از ایشان در سیاست خارجی و قبال غرب انتظار داشت؟
اسماعیلی: رئیس جمهور منتخب ایران جناب آقای رئیسی دارای تجربه سیاسی بالا، سابقه مدیریت های مهم ملی، آگاه به خواسته های مردم و همچنین روابط بین الملل است. در مورد سیاست‌های داخلی، ایشان گفته اند که توجه بیشتری به معیشت بخشی از جامعه که از تحریم‌های ظالمانه آمریکا بیشتر صدمه دیده اند، خواهد داشت. مثل کارگران، بازنشستگان و اقشار با درآمد ثابت. بهبود اوضاع کسب و کار، افزایش اشتغال، توجه بیشتر به ظرفیت‌های اقتصادی داخلی و افزایش تولید کالاهای اساسی تا حد تامین نیاز کشور، از برنامه‌های اصلی ایشان است.
در زمینه‌های اجتماعی نیز آقای رییسی تامین آزادی‌های اجتماعی طبق قانون اساسی، گسترش عدالت و مبارزه با هر گونه فساد را اولویت دولت آینده ایران اعلام کرده است.
در خصوص روابط خارجی نیز باید ابتدا بگویم که تعیین اصول سیاست خارجی در ایران طبق قانون اساسی بر عهده مقام معظم رهبری است و دولت‌ها مجری آن هستند. لذا چارچوب روابط خارجی ما تغییری نخواهد داشت. ایشان در رقابت‌های انتخاباتی گفتند که از مذاکرات با طرفهای برجام حمایت می کنند. البته با این هدف که هم آمریکا تحریم های تعیین شده را بردارد و ایران آن را راستی آزمایی کند؛ هم اروپا و سایر طرفهای برجام به تعهداتشان عمل کنند؛ و هم ایران ضمن عمل به تعهداتش طبق برجام، از همه حقوق خود برای تجارت و روابط اقتصادی عادی با جامعه بین المللی بهره مند شود. گفتند که سیاست خارجی مد نظر ایشان نتیجه محور خواهد بود.
همچنین جناب آقای رئیسی در اولین نشست خبری خود بعد از پیروزی در انتخابات تاکید کرد که توسعه روابط ایران با همه کشورها به شکلی گسترده و متوازن، به ویژه با همسایگان در دستور کار دولت ایشان خواهد بود. این رویکرد به ثبات و بهبود شرایط منطقه ای حتما کمک خواهد کرد. همانطور که گفتم در مورد عربستان، هم آقای ظریف وزیر خارجه ایران و هم آقای رئیسی، رئیس جمهور بعدی ایران تاکید کردند که اگر عربستان هم آماده باشد، ایران همین فردا سفیر خود را به ریاض اعزام می کند. دست دوستی ایران همیشه به سوی همسایگان گشوده است.
