ارزشمندترین گنج طلای جهان کجاست؟
یک روز بعد از انتشار این خبر طالبان به آن واکنش نشان داد. احمدالله وثیق، معاون کمیسیون فرهنگی طالبان روز جمعه در توییتی نوشت که خبرهای منتشر شده در رسانه‌ها مبنی بر سرقت طلای باختر نادرست است و گروه طالبان برای حفظ و نگهداری این آثار باارزش افغانستان «توجه خاصی» دارد.
طالبان نزدیک به سه دهه است که رویای تسلط بر گنجینه باختر را در سر دارد. در دهه ۹۰ میلادی آن‌ها تلاش‌های بی‌شماری کردند تا موفق به باز کردن در آن شوند. اما موفقیتی به‌دست نیاوردند. اما اهمیت گنج باختر در چیست؟
در نخستین روزهای سال ۱۹۷۸ میلادی ویکتور سریانیدی، باستان‌شناس اهل شوروی در تپه‌ای در شهر شبرغان بزرگ‌ترین گنجینه جهان پس از ۲۰۰۰ سال ابهام را کشف کرد. گفته می‌شود که در جریان این ۲۰۰۰ سال بسیاری از جهان‌گشایان و شاهان و حتی بسیاری از ماجراجویان به دنبال این گنج در این بخش از جهان می‌گشتند. سریانیدی ۱۰ سال را در تپه مرسوم به آی‌خانم به‌دنبال این گنج بود که دیگر به نظر می‌رسید تنها یک افسانه باشد؛ گنجینه طلاتپه مشتمل بر بیش از ۲۰ هزار آرایه‌های طلا، پارچه‌های زیور و سکه‌های به‌جا مانده از دوره‌های کوشانیان و اشکانیان است و از شش گور (پنج زن و یک مرد) که ثروت سرشاری از جواهرات گرانبها را در خود جای داده بودند به‌دست آمده است. پیشینه این گنجینه به سده یکم پیش از میلاد می‌رسد. آرایه‌های به‌دست آمده شامل سکه‌ها، گردن‌بندهای تزئین شده با سنگ‌های گرانبها، کمربندها، مدال‌ها و تاج‌ها است.
از سال کشف این گنجینه افغانستان روزهای سختی را به خود دید. یک‌سال بعد از آن به کودتای سیاسی مبتلا شد و ناآرامی‌های این کشور از همان زمان تا امروز ادامه داشته است. چند سال بعد از آن نیروهای شوروی از افغانستان خارج و کابل، پایتخت و محل نگهداری این آثار شاهد درگیری خونین میان طرف‌های درگیر بود.
بعد از سقوط حکومت چپگرای افغانستان، دوبار خلا قدرت در کابل ایجاد شد؛ اول با ورود نیروهای مجاهدین در سال ۱۳۷۱ به کابل و بار دیگر با شکست حکومت مجاهدین توسط طالبان در سال ۱۳۷۵٫ در این دوران بحرانی نیز این گنجینه تاریخی به یغما نرفت و مصون ماند.
شایعه عجیب
بی‌اطلاعی از سرنوشت این آثار باعث شد که در زمان حکومت نجیب‌الله، رئیس‌جمهور چپگرای افغانستان شایعه شود که نیروهای شوروی با خروج از افغانستان، این آثار را با خود برده یا این‌که آن‌ها را ذوب کرده است.
اما محبوب‌ترین روایت، شبیه افسانه‌هاست. گفته می‌شود ژنرال نجیب‌الله رئیس‌جمهور افغانستان در دهه شصت شمسی وقتی پیش‌بینی می‌کرد که کشورش با خلا قدرت روبه‌رو شود، گنجینه باختر را به موزه بانک مرکزی برد و آن را در صندوقی با هفت کلید جا داد و هر هفت کلید را به اشخاصی مطمئن تسلیم کرد که راهی خارج از افغانستان بودند. تنها شرط باز شدن در گنجینه هم این بوده که هر هفت کلید به‌طور همزمان استفاده شوند. با وجود آن‌که طالبان همه تلاشش برای باز کردن صندوق کرد اما هیچگاه نتوانست هر هفت کلید را جمع کند.
اما با به‌هم ریختن اوضاع سیاسی در افغانستان بار دیگر نگرانی‌های زیادی در مورد آن وجود دارد. به‌ویژه آن‌که دیگر ژنرال نجیب که بار توانسته بود این ثروت را نجات دهد زنده نیست. او پیش از دو دهه پیش به‌دست نیروهای طالبان در ساختمان سازمان ملل در کابل کشته شد.
نجیب‌الله دو اتاق کوچک را در بانک مرکزی را در اختیار کارمندان موزه ملی گذاشت. آثار طلای باختر، آی‌خانم، مندیگگ، بامیان، بگرام و … در سال ۱۳۶۸ به بانک مرکزی منتقل شدند.
با ادامه جنگ میان نیروهای مجاهدین موزه ملی افغانستان تخریب و آثارش به غارت رفت. اما ۳۰ هزار قطعه آثار غیرطلایی مصون ماندند. طلای باختر در بانک مرکزی و هشت هزار اثر دیگر در ساختمان وزارت اطلاعات فرهنگ جا داده شدند.
اما کلیدهای صندوق آن ماجرای داستانگونه را نداشت و «به‌دست حاجی‌ظاهر، خزانه‌دار پنجشیری بانک بود.» با روی کار آمدن کرزای برای نخستین بار از گنجینه باختر پرده‌برداری شد.
اما با به‌هم ریختن اوضاع سیاسی در افغانستان بار دیگر نگرانی‌های زیادی در مورد آن وجود دارد. به‌ویژه آن‌که دیگر ژنرال نجیب که بار توانسته بود این ثروت را نجات دهد زنده نیست. او پیش از دو دهه پیش به‌دست نیروهای طالبان در ساختمان سازمان ملل در کابل کشته شد.
منبع: روزنامه هفت صبح
