زباله هاي هسته اي، چالشي مداوم

آفتاب‌‌نیوز : دردوران طلايي عصر حاضر تغييرات بسيار شگرفي رخ مي دهد. قرن حاضر قرن تغييرات ناگهاني و خيره كننده، اقتصادهاي به هم پيوسته و افزايش فاصله ميان شهروندان است. آرزوي رسيدن به جهان نرمال و دلخواه آنچنان هم دور از دسترس نيست. اما زمان آن رسيده است كه تمامي محققان و منتقدان محيطي، اقتصادي و اجتماعي سؤالاتي را پيرامون مسيري كه در حال طي كردن روزمره آن هستيم مطرح كنند. مسأله كنترل طولاني مدت زباله هاي هسته اي و بحث هاي پيرامون آن به خوبي منعكس كننده يكي از معماهاي پيچيده قرن حاضر است. اين مسأله علاوه بر ترديدهاي فراوان از پيچيدگي هاي علمي بسياري نيز برخوردار است. طرح اين مسأله همواره با ايجاد ترس عدم امنيت و خلق دوگانگي در ميان مردم همراه بوده است. به طور كلي اين موضوع از آن دسته مسائلي است كه به انعطاف بيشتر، انتقادپذيري و تقابل پويا ميان علم و تكنولوژي با طبيعت نيازمند است. تمامي كشورهايي كه به نوعي با تكنولوژي هسته اي و فرآورده هاي آن درگير هستند تحقيقات گسترده اي را براي يافتن راهي مناسب جهت مهار و كنترل زباله هاي هسته اي توليدي آغاز كرده اند. در حقيقت داستان نهفته در پشت اين تحقيقات ميزان پيشرفت صنايع هسته اي تا حدي است كه امروزه ديگر كشورها به جاي فكر كردن به مسائلي نظير جنبه هاي اقتصادي، علمي و فني انرژي هسته اي به فكر يافتن راهكاري جهت مهار زباله هاي اين تكنولوژي نوين هستند. در طول يك دهه گذشته، بسياري از برنامه هاي هسته اي به دليل رأي مخالفان اين تكنولوژي يا اعتراضات گسترده به حالت تعليق موقت يا كامل درآمده اند. زماني تصميم گيري درخصوص زباله هاي هسته اي موضوعي محرمانه و تنها قابل بحث در مجامع دولتي بود اما امروزه اين موضوع كاملاً و به صراحت در مجامع عمومي نيز مطرح مي شود. در كانادا در حالي كه تظاهرات خياباني در اعتراض به فعاليت هاي هسته اي انجام نگرفت اما آنچه كه اتفاق افتاد چندان بي شباهت به رخدادهاي ساير نقاط نبود. در اين كشور نيز مداخله كنندگان مشخص كردند كه مسأله پذيرش عمومي انرژي هسته اي بر ميزان مسائل امنيتي استفاده از اين تكنولوژي نوين حائز اهميت است. روند پيشرفت تكنولوژي هسته اي در كانادا: در اواخر دهه 1980، سازمان انرژي هسته اي كانادا(AECL) تحقيقات گسترده اي را درخصوص امكان دفن سوخت هاي هسته اي استفاده شده در صخره هاي آذريني بخشي از زمين هاي باير كانادا آغاز كرد. اين طرح جهت برآورد نظرات مردم در اختيار عموم قرار گرفت. پس از 9 سال تحقيق و بررسي درخصوص ضريب ايمني و مسائل فني اين طرح مؤسسه نتيجه گرفت كه اين طرح از لحاظ علمي قابل اجراست اما از لحاظ ديدگاه اجتماعي با مشكلات و مخالفت هاي فراواني رو به رو است. دقيقاً مانند آنچه كه بر سر ساير كشورها آمد زباله هاي هسته اي كانادا نيز به محل اوليه بازگشتند. سازمان مهار زباله هاي هسته اي در اواخر سال 2002 و به درخواست شركت هاي انرژي هسته اي اين كشور احداث شد. اين شركت ها در درخواستي قضايي خواهان تشكيل سازماني جهت انجام تحقيقات و سرمايه گذاري درخصوص چگونگي مهار زباله هاي هسته اي در طولاني مدت شدند. يك مجمع مشاوره مستقل به عنوان حامي منافع عمومي بر اين طرح نظارت مي كرد. اين شركت ها همچنان خواهان اختصاص بودجه قابل توجهي به اين طرح شدند تا از اين طريق هر زمان كه سازمان نوپا جهت انجام تحقيقات يا امور اجرايي به پول نياز داشت مبلغ مورد نياز حاضر باشد. حداقل سه سال صرف تحقيق و بررسي تمامي جوانب اين طرح شد و در طول اين سه سال اين سازمان جديد با سه طرح متفاوت درخصوص چگونگي مهار زباله هاي هسته اي رو به رو شد. طرح اول شامل از بين بردن زباله هاي هسته اي در محفظي در عمق زمين بود. طرح دوم جاسازي اين زباله ها در ايستگاه هاي مخصوص و طرح سوم شامل ذخيره سازي تمركز يافته در زير يا سطح زمين بود. جهت اجراي اين طرح تمامي مسائل از قبيل ميزان ريسك پروژه، هزينه و ضررها و فوايد آن و همچنين تمامي طرح هاي اجرايي بايد مورد توجه قرار مي گرفت و علاوه بر اين نظر مردم نيز در اين خصوص پرسيده مي شد. يك سؤال منطقي كه در اين جا بايد پرسيده شود اين است: چه چيز باعث منفك شدن اين مسأله از مواردي مشابه در گذشته شده است؟ جواب اين سؤال در نتيجه تحقيقات انجام شده درخصوص نقش ارزشمند و عميق شهروندان كانادايي نهفته است. علاوه بر اين، اين طرح بايد از فيلتر چند بعدي نظرسنجي عمومي نيز عبور مي كرد. ايجاد توسعه پايدار در حقيقت مبناي اين طرح است. هدف ما از ارائه طرح هاي متفاوت، انتخاب نهايي طرح كاملي است كه با كمك كانادايي ها از لحاظ اجتماعي قابل قبول، از لحاظ فني داراي بالاترين ضريب ايمني و كيفيت و از لحاظ اقتصادي به صرفه و بي ضررترين طرح براي محيط زيست باشد. اساسي ترين مسائل در خصوص اين طرح حضور فعال و فراگير عموم مردم، بازبيني كلي و نه تنها تكنيكي طرح است. علاوه بر اين تحقيقات بايد در سه حوزه صورت بگيرد: يك اسكلت كلي تحقيقات، دوم مسأله سرمايه گذاري و در نهايت مراحل اجرايي كار. از گفت و گو تا تصميم گيري: ما درحال حاضر در ميانه راه سفر از نقطه صفر گفت و گو تا سرانجام تصميم گيري هستيم. اولين سوال اساسي يعني آينده مهار سوخت هاي هسته اي استفاده شده به خوبي مشكل را مشخص مي كند. سؤالات اساسي ديگري نيز در يك گفت و گوي ساده با اعضاي مؤسسه نظرسنجي كانادا به ذهن ما رسيد. اين افراد عقايد و نظريات كليدي را كه نقش بسيار زيادي در افزايش دانش ما داشت به ما آموختند. شركت در كلاس هايي كه در آن درخصوص تجربيات به دست آمده در گذشته صحبت مي شد نيز كمك شاياني به يافتن درك صحيحي از اتفاقاتي كه احتمالاً در آينده رخ خواهد داد كرد. كلاس هايي كه در آن درخصوص ابعاد متفاوت اين طرح بحث و بررسي مي شد: ذكر فوايد محيط زيستي طرح در كنار گفت و گو با نمايندگان بومي هاي منطقه و البته كارشناسان متخصص در امور فني و علمي. اين افراد صراحتاً درخصوص انتظارات، دغدغه ها و راه حل هاي احتمالي صحبت مي كردند. البته ما در جريان اين ملاقات ها و تبادل نظرها از تجربيات ساير كشورها نيز استفاده مي كرديم. در اين بين برخي اخلاق گرايان با ما درخصوص پيامدهاي اخلاقي اين طرح در روند پيشرفت آن صحبت مي كردند. طرح ما سريعاً در حال پيشروي بود: دو نوع فعاليت مرتبط هم زمان با هم انجام مي گرفت: برآورد كلي كه تمامي كارهاي انجام شده را مورد ارزيابي قرار مي داد و يك سري تعهداتي كه جهت رسيدن به آنها اقدامات اوليه را آزمايش كرده و بر تجزيه و تحليل نظريه هاي داده شده مي پرداختيم. اين شيوه تكرارپذير دريافت طرح هاي متفاوت و بروز نظريات جديد قطعاً تا پايان راه ادامه خواهد يافت. تيم ارزيابي شيوه جديد ارزيابي را ابداع كرد كه در آن از هر كدام از شهروندان سؤالاتي درخصوص اين طرح مي شد. به عنوان مثال سؤالاتي درخصوص ميزان ريسك طرح، هزينه ها و فوايد و ضررهاي اجتماعي آن و البته مسائل اقتصادي و اخلاقي مورد توجه هر كدام از پرسش شوندگان. براي بسياري از سؤالات اخلاقي موجود در اين طرح ارائه يك پاسخ ساده آسان نيست. ما چگونه مي توانيم آرزوهاي نسل فعلي را برآورده كنيم آن هم در شرايطي كه تصميم گيري هاي امروز ما بر زندگي آنها تأثير مستقيم خواهد داشت. تا چه حد ما بايد بر تكنولوژي هاي نوظهور تأكيد كنيم؟ چه حكومت هايي مي توانند باعث خلق اعتماد و اطمينان شوند؟ براي كشف راه حلي جهت مهار مناسب زباله هاي هسته اي پاسخ به تمامي اين سؤال ها و سؤالات اساسي تر ضروري است. با وجود آن كه از سال ها پيش تحقيقات درخصوص يافتن راهي جهت مهار زباله هاي هسته اي آغاز شده است اما هنوز نتوانسته ايم راه حل مناسبي بيابيم. يك دليل اين ناكامي عدم تفاهم بر سر ارزش هاي اجتماعي است كه در جريان اين طرح نبايد به خطر بيفتد. دردنياي امروز شعار افكار عمومي در سرتاسر دنيا اخذ سياست هاي مناسب در حوزه هاي مختلف نظير انرژي، امنيت، بهداشت و محيط زيست است. طرح فوق جهت ابداع روشي براي مهار زباله هاي هسته اي در حقيقت عقد قراردادي ميان علم و اجتماع است: قراردادي كه به همان ميزان كه به ما كمك مي كند تا از تكنولوژي نوين بهره ببريم تا حدي ارزش هاي كانادايي ها را نيز به خطر خواهد انداخت.