تورم ۷۰ درصد است؟

بر اساس آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی از تولید ناخالص داخلی در بهار ۱۴۰۰، شاخص ضمنی قیمت یا به عبارتی همان تورم در بهار امسال نزدیک به ۷۰ درصد برآورد می‌شود. این درحالی است که برآورد مرکز آمار از تورم مصرف کننده در بهار ۱۴۰۰ زیر ۵۰ درصد است. نحوه محاسبه شاخص ضمنی قیمت با تورم مصرف کننده تفاوت‌هایی دارد، اما تفاوتی که این دو شاخص در فصل نخست سال جاری داشته است تا حدودی غیر طبیعی است. در ادامه گزارش به بررسی نحوه محاسبه شاخص ضمنی قیمت در بهار امسال و تفاوت‌های آن با تورم مصرف کننده پرداخته شده است.

تولید ناخالص داخلی اسمی و حقیقی
در اندازه گیری تولید ناخالص داخلی از دو شاخص اسمی و حقیقی اسفاده می‌شود. تولید ناخالص داخلی اسمی ارزش و قیمت اسمی کالا‌های تولید شده و خدمات ارائه شده را محاسبه می‌کند. تولید ناخالص داخلی حقیقی ارزش واقعی خدمات و کالا‌های تولید شده در یک اقتصاد را اندازه گیری می‌کند. به بیان ساده در محاسبه به روش حقیقی اثر تورم از تولید ناخالص داخلی اسمی گرفته شده و به حجم واقعی که تولید صورت گرفته خواهیم رسید. به همین جهت رشد اقتصادی از نسبت تولید ناخالص حقیقی در سال جاری نسبت به تولید ناخالص داخلی حقیقی سال گذشته محاسبه می‌شود تا تغییرات واقعی حجم اقتصاد به دست بیاید.

بر این اساس همانگونه که می‌توان از تولید ناخالص اسمی تولید ناخالص حقیقی را استخراج کرد، می‌توان از دل تولید ناخالص اسمی تورم یا شاخص ضمنی قیمت جی دی پی را محاسبه کرد. به عبارت دیگر با کم کردن تولید ناخالص حقیقی از تولید ناخالص اسمی عدد به دست آمده تورم خواهد بود.

شاخص ضمنی قیمت
تولید ناخالص داخلی اسمی (به قیمت‌های جاری) در بهار ۱۴۰۰ حدود یک هزار و ۱۸۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است، در مقابل تولید ناخالص داخلی حقیقی بدون نفت (به قیمت ثابت سال ۹۵) در همین فصل ۳۱۴ هزار میلیارد تومان بوده است. بر اساس محاسبات دقیق صورت گرفته شاخص ضمنی قیمت در بهار امسال ۳.۷۶ است.

تولید ناخالص داخلی اسمی و تولید ناخالص داخلی حقیقی (بدون نفت) در بهار ۹۹ به ترتیب ۶۷۲ هزار میلیارد تومان و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است، بنابراین شاخص ضمنی قیمت در بهار سال گذشته ۲.۲۳ بوده است. اکنون از درصد تغییرات در بهار (۳.۷۶) نسبت درصد تغییرات در بازه مشابه سال قبل (۲.۲۳)، تورم فصلی نقطه‌ای بهار امسال ۶۸.۱ درصد به دست می‌آید. به بین ساده‌تر برآورد بانک مرکزی از افزایش قیمت‌ها در بهار ۱۴۰۰ نسبت به بهار سال گذشته نزدیک به ۷۰ درصد است. این در حالیست که بر اساس برآورد مرکز آمار از شاخص قیمت مصرف کننده، تورم فصلی بهار حدود ۴۶ درصد بوده است.

تفاوت‌های شاخص ضمنی و تورم مصرف کننده
شاخص قیمت ضمنی یا همان تورم از نظر بانک مرکزی در بهار ۱۴۰۰ بالغ بر ۶۸ درصد بوده است که نسبت به برآورد مرکز آمار از تورم در این بازه زمانی تفاوت چشمگیری دارد که تا حدودی بیانگر تفاوت در برآورد تورم از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار است. این نکته را نیز بایستی مدنظر داشت که تفاوت‌هایی بین این دو شاخص وجود دارد که عبارت است از:

۱_ شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) تغییرات قیمت را در بازار مصرف نشان می‌دهد، به بیان دیگر بررسی می‌کند قیمتی که مصرف کننده در بازار خرد برای یک کالا پرداخت کرده است نسبت به قیمت پرداختی در بازه زمانی مشخص قبلی چه تغییری کرده است. اما شاخص ضمنی قیمت بر اساس تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود که ارزش افزوده تولید را محاسبه می‌کند و به قیمت پرداختی مصرف کننده ارتباط ندارد. هرچند که ممکن است این دو عدد به هم نزدیک باشند، اما به هر حال تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

۲_ شاخص قیمت مصرف کننده شامل کالا‌های وارداتی نیز می‌شود و افزایش قیمت کالا وارد شده به کشور باعث افزایش در این شاخص می‌شود. این در حالیست که شاخص ضمنی قیمت تولید ناخلص داخلی، تنها افزایش قیمت کالای تولید شده در داخل را محاسبه می‌کند؛ بنابراین اثر افزایش قیمت کالا‌های وارداتی در تورم شاخص ضمنی قیمت آورده نمی‌شود.

۳_ شاخص قیمت مصرف کننده دارای یک سبد خدمات و کالایی مشخص است، اما در مورد شاخص ضمنی قیمت سبد مشخصی از کالا‌ها وجود ندارد و ممکن است سال به سال کالا‌ها و خدمات تغییر کند. به عنوان مثال در یک اقتصاد به دلیل سرما زدگی تولید و عرضه سیب زمینی به شدت کاهش پیدا که در نتیجه موجب افزایش قیمت این کالا یا احتمالا واردات آن می‌شود. اما با توجه به اینکه تولید سیب زمینی بسیار کاهش یافته و مقدار آن در تولید ناخالص ناچیز است، این افزایش قیمت در شاخص ضمنی قیمت دیده نمی‌شود. اما در مورد شاخص قیمت مصرف کننده چنین نیست و تنها این موضوع بررسی می‌شود که فارغ از میزان تولید سیب زمینی، بهای پرداختی مصرف کننده برای این کالا چه میزان افزایش یافته است.

با وجود این تفاوت‌ها شکاف شاخص ضمنی قیمت با شاخص قیمت مصرف کننده بالا است نکته‌ای که از منظر برخی اقتصاددانان جای تامل و دقت دارد و نباید از کنار آن به سادگی گذشت.

این اختلاف قابل قبول نیست
با وجود تمامی اختلاف‌هایی بین شاخص ضمنی قیمت و شاخص قیمت مصرف کننده گفته شد، این اختلاف ۲۴ درصدی از تورم از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی قابل توجیه نیست. این نکته نیز حائز اهمیت است که شاخص قیمت مصرف کننده کالا‌های وارداتی را نیز در بر می‌گیرد و با توجه به جهش‌های ارزی که در یکسال گذشته صورت گرفته است کالا‌های وارداتی تورم بالایی را تجربه کرده اند، بنابراین تورم مصرف کننده بایستی از تورم شاخص ضمنی بالا‌تر نیز باشد که چنین نیست. به عقیده برخی اقتصاددانان شاخص قیمت ضمنی که از طریق تولید ناخالص می‌شود تصویر گویا تری را وضعیت افزایش قیمت‌ها ارائه می‌دهد.