آیا امسال هم آلودگی هوا خواهیم داشت؟
حالا هم هنوز پاییز نیامده کوه‌های شمال تهران غیب شده‌اند. آلودگی هوا مانند دیواری ضخیم آنها را پوشانده است. این آلودگی هوا دیگر مانند سال های گذشته مختص تهران نیست و هر ساله با شروع فصول سرد از شهرهایی مانند اصفهان، تبریز، مشهد، اهواز و شیراز هم خبرهایی نگران‌کننده از میزان بالای آلودگی هوا مخابره می‌شود. آیا امسال هم مانند سال‌های گذشته با هوایی پر از مازوت و آلاینده روبه‌رو خواهیم بود؟ آیا از حالا کسی به فکر روزهای پیش رو خواهد بود؟
بهزاد اشجعی کارشناس آلودگی هوا میزان انتشار آلاینده ها و شرایط جوی را دو شاخص تعیین‌کننده کیفیت هوا می‌داند. او با مقایسه شرایط امسال با سال گذشته پیش بینی می‌کند: «در خصوص عامل اول اتفاق خاصی نیفتاده است. در طول سال گذشته کار خاصی برای کاهش آلودگی هوا انجام نداده‌ایم، طبیعتاً هم نباید انتظار کاهش انتشار آلاینده ها را نسبت به سال گذشته داشته باشیم، حتی از نظر بنده امسال با افزایش انتشار آلاینده ها نسبت به سال گذشته نیز مواجه خواهیم بود چرا که تعداد خودروها سال به سال افزایش می یابند و هرسال نیز میانگین سنی ناوگان افزایش پیدا می کند که منجر به افزایش آلایندگی شان می شود.»
او عامل مهم دیگر در آلودگی هوا و میزان انتشار آلاینده‌ها را با توجه به واکسیناسیون گسترده، کاهش محدودیت‌های کرونایی می‌داند که باعث خواهد شد مردم بیشتر از سال گذشته از خانه خارج شوند: «پس در خصوص عامل اول امسال نه تنها کاهش وجود نخواهد داشت بلکه شاهد افزایش میزان انتشار آلاینده ها نسبت به سال قبل خواهیم بود. بنابراین تنها راه برای بهبود کیفیت هوا نسبت به سال گذشته عامل دوم یعنی شرایط جوی است که هرچقدر ناپایداری‌های جوی بیشتر شود کیفیت هوا بهتر خواهد بود و در غیراین صورت بحران آلودگی هوا تشدید خواهد شد.»
یوسف رشیدی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است با گسترش تولید وسیله نقلیه فرایند آلایندگی در کشور تشدید شده است. او معتقد است ما دو مشکل اصلی در این زمینه داریم: «بحث اول نظارت روی آلودگی هوا است و مسأله دوم معاینه فنی خودروهاست که مقصود ما را از کنترل میزان آلاینده بودن تأمین نمی‌کند.»
رشیدی از گره‌خوردن مسأله اسقاط خودرو با واردات خودرو می‌گوید که باعث شده بعد از منع واردات خودرو وسایل نقلیه کمی از رده خارج و اسقاط شوند: «حالا ۵ سال است که خودروی فرسوده از رده خارج نشده و این یکی از دلایل آلودگی در شهرهای ما است. باید این را هم نظر داشت که در تهران به نسبت شهرستان‌ها اتومبیل‌های مدل بالاتر بیشتری وجود دارد.»
او مازوت سوزی در انبارهای صنایع مانند نیروگاه‌ها را دلیل دیگر آلودگی می‌داند و با کنایه می‌گوید: «با این اوضاع اگر هوای پاک داشته باشیم عجیب است. جدا از این کارخانه ها و وسایل نقلیه که همیشه از آنها می‌گوییم ما موتورسیکلت‌ها را داریم که هیچ نظارتی روی آلایندگی آنها وجود ندارد.»
رشیدی از نقش تعیین‌کننده اقتصاد سالم در ایجاد یک محیط زیست پاک می‌گوید. از نظر او بحث‌های زیست‌محیطی تابعی از اقتصاد هستند و می‌توان گفت محیط زیست یکی از اولین قربانیان یک اقتصاد ضعیف است.
اشجعی هم دلیل گسترش آلودگی در شهرهای مختلف را فرسودگی خودروها می‌داند.
او توسعه شهرها، افزایش سال به سال تعداد خودروها را در کنار خودروهای فرسوده‌ای که از رده خارج نمی‌شوند، همچنین سایر منابع انتشار آلاینده را که هر سال افزایش پیدا می‌کنند باعث این اتفاقات می‌داند و می‌گوید: «این مسائل در کنار هم باعث می‌شوند که هرسال شهرهای جدیدتری به لیست شهرهای آلوده اضافه گردد و شهرهای بزرگتر هم هر سال آلوده تر شوند.»
بهزاد اشجعی با اشاره به بررسی‌های صورت‌گرفته می‌گوید که حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد احکام قانون هوای پاک یا اصلاً اجرا نشده است یا بصورت ناقص اجرا شده‌اند: « چند عامل در اجرا نشدن این احکام نقش دارند که مهم ترین آنها عبارتند از: کمبود یا عدم تخصیص منابع مالی، در اولویت نبودن مسأله آلودگی هوا برای مجریان، اختلافات بین دستگاهی، تفاسیر شخصی و سلیقه‌ای برخی از مجریان از مفاد قانون، عدم اختصاص امکانات و اختیارات متناسب برای ناظر قانون.»
او این عوامل را مسبب بروز این وضعیت وخیم هر ساله می‌داند.
با توجه به اینکه عوامل آلودگی هوا مشخص هستند اولین راه برای مبارزه با آن شناخت منبع آلاینده و سهم انتشار آلاینده‌هاست که می‌تواند شهر به شهر متفاوت باشد و نیاز به مطالعه جداگانه دارد. اما آنطور که اشجعی می‌گوید این مطالعات در تهران ۳ بار انجام گرفته و منابع و سهمشان در آلودگی هوا شناسایی شده‌اند. براساس آخرین به‌روزرسانی سیاهه انتشار آلودگی هوای شهر تهران، بیشترین میزان انتشار ذرات معلق به عنوان آلاینده معیار آلودگی هوا در زمستان: «خودروهای دیزلی هستند که روی هم رفته ۳۴ درصد سهم دارند. بعد از آنها صنایع هستند با سهم ۱۷ درصدی، سپس خودروهای سواری ۱۴ درصد، نیروگاه‌ها ۱۳ درصد، موتورسیکلت ها ۱۰ درصد و همچنین سایر منابع. خوشبختانه برخلاف عملکردمان در اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا، در بخش شناخت مسأله آلودگی هوا عملکرد خوبی داشته‌ایم.»
زنگ‌های هشدار به صدا درآمده است. همین چند هفته پیش علیرضا محبوب‌فر کارشناس حوزه سلامت و بحران‌های محیطی از پاک‌نبودن حتی یک روز هوای تابستان در تهران و بسیاری از شهرها گفت. هرچند آلاینده‌های هوای تابستان با زمستان متفاوت هستند.
او در ادامه تغییرات اقلیمی و خشک‌شدن تالاب‌ها و از بین رفتن جنگل‌ها را دلیل از دست رفتن رطوبت هوا و پیامد آن را کم‌بارشی و ایجاد خشکسالی بیشتر عنوان کرد؛ مسأله مهمی برای کشور ما که همیشه چشم‌انتظار بارش باران و برف برای پاک‌شدن هواست.
همه می‌دانیم که آلودگی هوا چیزی نیست که با اقدامات دو سه ماهه حل بشود و برای درمان این معضل نیاز به سال‌ها تلاش و اجرای منظم و پیوسته راهکارهای تعیین‌شده داریم. بهزاد اشجعی با ابراز امیدواری نسبت به اینکه این مسأله مهم جزء اولویت‌های دولت جدید باشد می‌گوید: «راهکارها مشخصند. فقط باید اراده مسئولان برای اجرای آنها وجود داشته باشد. امیدواریم حل معضل آلودگی هوا جزء اولویت‌های بالای دولت جدید قرار گیرد و منابع لازم هم برای اجرای قوانین و مصوبات تخصیص داده شود. همچنین از همه مهم‌تر، دولت جدید اختیارات و امکانات سازمان حفاظت محیط زیست را به عنوان ناظر اجرای قانون هوای پاک افزایش دهد. طبیعتاً اجرای این قانون یک سازمان محیط زیست قوی و قدر نیاز دارد و در غیر این صورت همبستگی در اجرای قانون وجود نخواهد داشت.»
