چند نفر در کشور بدون شناسنامه هستند؟
آمار غیر رسمی از حدود یک میلیون فرد بدون شناسنامه در کشور حکایت می‌کند. گفته می‌شود بیشترین تعداد این افراد در سیستان و بلوچستان اند.
مدیرکل ثبت احوال این استان به خراسان می‌گوید: بعید به نظر می‌رسد ایرانی‌هایی باشند که شناسنامه نداشته باشند.
پذیرش درمانگاه برای تعیین وقت، از مرد می‌خواهد کارت ملی بیمار را بدهد، مرد با صدای آهسته می‌گوید: کارت ملی ندارد... پذیرش این بار صدایش را بلندتر می‌کند که «یعنی چی کارت ملی نداره».
مرد مجدد و با صدای آهسته می‌گوید: «خانم این بچه کسی رو نداره...». پذیرش باز هم نمی‌پذیرد و مرد را به مدیریت درمانگاه ارجاع می‌دهد. به کودک نگاه می‌کنم، چهره آرام و شاید کودک هم نباشد، حدود ۱۲-۱۳ سال سن دارد و عینک روی صورتش، نشان می‌دهد که چشم هایش مشکل اساسی دارد.
خانمی که در صندلی کنارم نشسته، نگاهش به بچه می‌افتد و ناخودآگاه برایش دلسوزی می‌کند و می‌گوید: «خدا خیرش بده این مرد رو. اگه این‌ها نباشند معلوم نیست سر این بچه‌های بی کس چه می‌آید...»
ماجرای افراد بی شناسنامه، شاید در ابتدا به عنوان یک معضل و موضوع مهم و فراگیر به ذهن نیاید. خصوصا در ازدواج میان ایرانی‌ها و خارجی‌ها که قانون جدید مشکل آن‌ها را تا حدود زیادی برطرف کرده و چنان چه بتوانند مدارک لازم را ارائه دهند، صاحب شناسنامه می‌شوند.
اما به هر دلیل زیاد شدن آن‌ها و در عین حال نداشتن مدارک هویتی، قطعا از آن‌ها افرادی «محروم» خواهد ساخت.
یک میلیون بدون شناسنامه؟
برای این که بدانیم تعداد افراد بدون شناسنامه در کشور چقدر است، احتمالا نتوانیم به آماری رسمی دست یابیم. شاید یکی از آخرین اظهارنظر‌ها در این باره به سال ۹۶ برمی گردد که یک عضو وقت کمیسیون اجتماعی مجلس به خبرگزاری مجلس گفته است: «طبق شنیده‌ها یک میلیون بی شناسنامه در کشور وجود دارد».
بیش از ۴۰۰ هزار نفر از این تعداد، کودک و ۴ هزارو ۵۰۰ نفراز آن‌ها نیز در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند البته صحت این آمار‌ها را نمی‌توان به درستی تایید کرد و ممکن است تعداد بی شناسنامه‌ها در کشور بیشتر یا کمتر از این تعداد باشد.
این نماینده وقت مجلس همچنین گفته بود: «تعداد زیادی از افراد بی شناسنامه، حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه هستند، تعدادی از خانواده‌ها، دختر خود را بدون ثبت ازدواج در دفاتر رسمی به عقد اتباع بیگانه درآوردند بنابراین فرزندان آن‌ها بدون شناسنامه مانده اند و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
وی تولد کودکان بی هویت را بحرانی جدی خوانده و افزوده بود: اولین مدرک اساسی که هویت افراد را معرفی می‌کند داشتن شناسنامه است و کودکان بی هویت در آینده با مشکلات زیادی مواجه خواهند شد.
بیشترین تعداد در سیستان و بلوچستان
طبق گفته‌های این نماینده سابق مجلس، بیشترین تعداد افراد بی شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان هستند که این ادعا ما را به سمت و سوی این استان می‌کشاند.
برای آگاهی بیشتر از وضعیت این افراد با رضا راحت دهمرده مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان گفتگو می‌کنم. این مسئول خوش برخورد، می‌گوید: ثبت احوال در ایران سابقه‌ای بیش از صد سال دارد و در استان ما هم حدود ۹۵ سال ثبت احوال فعال است و قاعدتا نباید ایرانی بدون شناسنامه وجود داشته باشد.
او افراد بدون شناسنامه را چند دسته می‌داند و این طور تشریح می‌کند: بیشترین تعداد افراد بدون شناسنامه در سیستان و بلوچستان به گروه فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی بدون مجوز مربوط می‌شود که متاسفانه ازدواج‌های آن‌ها به صورت قانونی ثبت نشده و ولادت فرزندان آنان نیز ثبت نمی‌شود. دهمرده می‌گوید: ۶۵ درصد کسانی که در سامانه تقاضای شناسنامه، ثبت نام کرده اند، مربوط به همین دسته هستند.
دسته دوم گروهی هستند که هیچ گونه مدرک سببی و نسبی ندارند و به صرف سکونت طولانی و بسیار زیاد در ایران ادعای ایرانی بودن می‌کنند که نمی‌توان برای این افراد تشکیل پرونده داد و در مواردی هم که بررسی شده، نشان می‌دهد اغلب این گروه ایرانی نیستند.
وی ادامه می‌دهد: گروه سوم که تعدادشان کم است، افرادی هستند که از پدر و جد پدری، مدارک نسبی ارائه می‌دهند که ما مواردی در این زمینه داریم که پس از استعلامات از مراکز ذی صلاح در یک روال عادی کارشان انجام و در صورت تایید برایشان شناسنامه صادر می‌شود.
وی درباره دیگر گروه‌ها همچون ازدواج مردان ایرانی و زنان خارجی و کودکان بی سرپرست بهزیستی و مراکز مربوط هم می‌گوید، این موارد چندان مشکل خاصی ندارند و قانون برای صدور شناسنامه آن‌ها منعی ندارد.
آمار نداریم
از مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان درباره آمار افراد بی شناسنامه می‌پرسم و عدد یک میلیون نماینده سابق مجلس را برایش بازگو می‌کنم، اما او تاکید می‌کند که ما در این زمینه آمار مشخصی نداریم.
اما اغلب این افراد در حواشی شهر‌ها هستند که در بسیاری از شهر‌ها از جمله در تهران، کرج و... زندگی می‌کنندکه بیشترشان نیز از مناطق مرزی برای «کار» رفته اند.
دهمرده تاکید می‌کند: «با توجه به این که بیشترین تعداد افراد بی شناسنامه از گروه اول (فرزندان ازدواج خانم ایرانی و مرد خارجی) هستند، چنان چه تقاضای آن‌ها در روال اداری قرار بگیرد و تایید شود، مشکل بسیاری از آن‌ها حل می‌شود.»
اگرچه قانون اخیر، مشکل بسیاری از افراد بدون شناسنامه را که اول فرزندان ازدواج مادر ایرانی و مرد خارجی بودند، حل می‌کند، اما برخی گزارش‌ها از کندی و سنگینی این روال حکایت می‌کند.
