ابهامات مسموم‌بودن سیب‌زمینی، فلفل‌دلمه‌ای و کیوی/ نقش سموم چینی و هندی
برخی فعالان بازار محصولات کشاورزی، استفاده از سموم و آفت‌کش‌‌های چینی و هندی بی‌کیفیت و باقی‌ماندن این سموم روی محمولههای صادراتی را علت اصلی مرجوع‌شدن این محموله‌ها قلمداد کرده‌اند، اما دست‌اندرکاران بخش کشاورزی، پررنگ‌شدن خبر برگشت این محموله‌ها از بازارهای صادراتی را فضاسازی رسانه‌ای برای مقاصد خاص تلقی و تأکید می‌کنند علت اصلی مرجوع‌شدن اینگونه محموله‌ها تغییر و به‌روزرسانی قوانین و مقررات کشورهای هدف صادراتی و ناهمخوانی محصولات کشاورزی صادر‌شده با قوانین و مقررات جدید بوده است. در تازه‌ترین واکنش‌ها، مجمع ملی سازمان‌های مردم‌نهاد در نامه‌ای به رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس، ضمن گوشزد کردن وظایف سازمان حفظ نباتات، خواستار اقدام سازمان بازرسی کل کشور در برخورد با این موضوع شده است. با شاهپور علایی‌مقدم، معاون وزیر جهادکشاورزی و رئیس سازمان حفظ نباتات کشور درباره حواشی پیش‌آمده گفت‌وگو کرده‌ایم.
علت مرجوع‌شدن برخی محصولات کشاورزی ایران از بازارهای هدف صادراتی چیست؟
سالانه 120میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی، دام، طیور و شیلات در ایران تولید می‌شود که بخشی از آن صادر می‌شود. در نتیجه، در تولید محصولات کشاورزی، تازه‌کار نیستیم و از نحوه استفاده مناسب از سموم برای تولید این نوع محصولات اطلاع داریم.
چه نهادی بر نحوه استفاده از سموم کشاورزی نظارت دارد؟
مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی، میزان استفاده از سموم برای تولید محصولات مختلف کشاورزی را تعیین و بر رعایت مقررات آن نظارت می‌کند.
پس چرا گفته می‌شود محصولات کشاورزی ایران بدون نظارت لازم صادر شده است؟
در مورد مرجوع‌شدن برخی محمولههای صادراتی محصولات کشاورزی بزرگ‌نمایی می‌شود. از ابتدای امسال تا‌کنون 4.5میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی به بازارهای هدف مانند کشورهای اوراسیا، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و... صادر شده است. اگر در زمینه کنترل دوره باقیمانده سموم یا مواد شیمیایی روی محصولات کشاورزی سوء‌مدیریتی وجود داشت، باید این موضوع در همه محصولاتی که صادر می‌شود، مشهود باشد.
از نظر شما علت مرجوع‌شدن چند محموله اخیر چه بوده است؟
بازگشت محمولههای صادراتی کشاورزی از برخی کشورها به‌دلیل تغییر مقررات و پروتکل‌های قرنطینه‌ای در کشورهای مقصد صادراتی بوده است. این کشورها اعلام می‌کنند باید محصولات صادراتی براساس مقررات و قوانین جدید این کشورها عرضه شود.
نقش سازمان حفظ نباتات در جلوگیری از این اتفاق چه بوده است؟
باید دید در این چرخه تولید‌کننده، صادر‌کننده یا متولیان بخش فرآوری و بسته‌بندی این محصولات چه کسانی هستند. سازمان حفظ نباتات و در مجموع دولت متولی انجام این کار نبوده، بلکه این سازمان وظیفه دارد با تعیین ضوابط و مقررات، کمک‌حال تولید‌کنندگان و صادرکنندگان این محصولات در حوزه فنی مهندسی باشد.
وظیفه سازمان حفظ نباتات چیست؟
طبق قانون وظیفه سازمان حفظ نباتات صدور گواهی بهداشتی برای این محموله صادراتی است. این گواهی به‌معنای آن است که محصول مذکور عاری از بیماری، آفت و علف‌های هرز است. در واقع صادرات درست این محصول نیازمند کار فرآوری و بسته‌بندی و نماد فرهنگ تولید در ایران برای اعتماد‌سازی در بازارهای صادراتی است.
با این شرایط، به‌عنوان نمونه؛ علت برگشت‌خوردن محموله سیب‌زمینی از ازبکستان چه بوده است؟
در زمینه صادرات سیب‌زمینی به ازبکستان باید پرسید مگر بسته‌بندی، بارگیری و صادرات این محصول را دولت یا سازمان حفظ نباتات انجام داده است. اگر در داخل هر گونی سیب‌زمینی بیش از 5کیلوگرم خاک باشد، کشور مقصد به 2 دلیل این محموله را مرجوع می‌کند، زیرا وجود 5کیلوگرم خاک در گونی سیب‌زمینی جزئی از میانگین وزن محصول صادراتی محسوب می‌شود و کشور وارد‌کننده برای خاک پولی پرداخت نمی‌کند. دیگر اینکه اگر در هر گونی سیب‌زمینی بیش از 2تا 5کیلوگرم خاک باشد، امکان انتقال برخی آفات و بیماری‌های خاکزی مانند «نماتود» به کشورهای وارد‌کننده وجود دارد. سیب‌زمینی‌ها از ازبکستان، به‌دلیل خاک اضافه ناشی از برداشت آن در فصلی که بارندگی وجود دارد، مرجوع شده، در نتیجه باقیمانده سموم، علت برگشت این محموله نبوده است. در نشستی با مسئولان ازبکستانی اعلام شد بسته‌بندی سیب‌زمینی صادراتی به ازبکستان باید حاوی کمتر از 2کیلوگرم خاک باشد. در نتیجه، به‌مدت 5روز، سیب‌زمینی استاندارد صادر شده، قرنطینه شد و آن دسته از سیب‌زمینی‌هایی را که خاک بیشتری داشت، خودمان برگشت زدیم، زیرا کشور مقصد اعلام کرده بود محمولههای صادراتی سیب‌زمینی با بیش از این میزان خاک را نمی‌پذیرد.
با این حساب، دلیل برگشت‌خوردن فلفل دلمه از روسیه و کیوی از هند و چین چه بوده است؟
در روسیه، هند و چین هم پروتکل‌های واردات محصولات کشاورزی عوض شده است. روسیه اعلام می‌کند برای واردات باید بداند تولید‌کننده چه‌کسی است، در کجا و چه نوع محصولی را تولید و چه‌کسی آن را فرآوری و صادر کرده است. برای رفع این مشکل، وزارت جهادکشاورزی، سامانه «سماک» (سامانه مجوزهای الکترونیک کشاورزی) را تاسیس کرده که از چهارشنبه هفته جاری یا شنبه هفته آینده آغاز به‌کار می‌کند. این سامانه باید از سال‌ها قبل ایجاد می‌شد اما پروتکل‌های کشورها اینگونه نبود و صادر‌کننده تنها به قرنطینه اکتفا می‌کرد، قرنطینه نیز گواهی بهداشتی برای محصول صادر می‌کرد زیرا طبق قانون صدور گواهی سلامت محصولات بر عهده سازمان غذا و دارو‌ست که در آن میزان فلزات سنگین، باقیمانده سموم و نیترات آزمایش می‌شود. این در حالی است که در قانون تجارت ایران الزامی برای این سازمان در این زمینه وجود ندارد، چنان‌که گمرک می‌گوید براساس قانون، تنها گواهی بهداشتی ملاک است و اگر خواستار صادرات محصول با گواهی سلامت هستید، باید قانونی جداگانه تصویب شود تا با نمونه‌برداری آنالیز فلزات سنگین، مواد شیمیایی، باقیمانده سموم، کودهای شیمیایی به‌خصوص ازت در آزمایشگاه‌های مرجع سازمان غذا و دارو انجام و گواهی سلامت محصول صادر شود. با تغییر قوانین و پروتکل‌های واردات محصولات کشاورزی در روسیه، سایر کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، مانند ازبکستان، بلاروس و ترکمنستان نیز این مقررات را رعایت می‌کنند و اینگونه نیست که هر روز محصولات صادراتی ما به این کشورها مرجوع شود. در مورد برگشت محموله کیوی نیز باید گفت شپشک یا سفیدک کیوی، تنها به‌صورت فیزیکی از محصول جدا و آفت‌زدایی می‌شود. بر این اساس مثلا در امارات به این آفت‌زدایی نیازی نیست زیرا بازار این کشور کیوی را برای مصرف خوراکی می‌خواهد. اما در کشورهای دیگر مانند هند و چین که مزرعه کیوی دارند، آفت‌زدایی را ضروری می‌دانند.
یعنی باقیمانده سموم و آفات کشاورزی عامل برگشت‌خوردن محمولههای اخیر نبوده است؟
تولید‌کننده‌ای که محصول کشاورزی را به‌منظور صادرات تولید می‌کند، با دقت میزان استفاده از سموم را بررسی و مطابق آن تولید می‌کند. تولید‌کنندگان با استفاده بی‌رویه از سموم یا سموم بی‌کیفیت، اعتبار خود را در کشورهای مقصد خراب نمی‌کنند. ولی مقررات و دستورالعمل‌های کشورهای مقصد به‌طور مداوم تغییر می‌کند در نتیجه ما نیز باید محصولات صادراتی را مطابق این مقررات تولید و صادر کنیم.
نقش وزارت جهادکشاورزی در انطباق محمولههای صادراتی با مقررات کشورهای مقصد چیست؟
با اجرای قانون تمرکز، صفر تا صد وظایف تولید و صادرات محصولات کشاورزی به وزارت جهادکشاورزی منتقل شده است، در نتیجه باید مقررات تازه‌ای در اجرای این وظایف وضع شود یا برخی قوانین موجود اصلاح و قرنطینه‌های مجهز تعبیه و سامانه‌های گمرک متناسب با شرایط صادرکنندگان تعریف شود.
مگر قبل از این شرایط چگونه بود؟
تا قبل از این هر کسی می‌توانست به‌راحتی با کارت بازرگانی به صادرات محصولات کشاورزی اقدام کند، اما اکنون کشورها به سلامت مواد غذایی اهمیت می‌دهند و باید مطابق با این مقررات محصولات را تولید و صادر کنیم.
نقش استفاده از سموم بی‌کیفیت داخلی و چینی در باقی‌ماندن آلودگی و برگشت‌خوردن محمولههای کشاورزی چه بوده است؟
98درصد سموم مورد نیاز کشور، وارداتی است. برخی سموم در داخل کشور و با استفاده از فرمولاتورها و به‌صورت تکنیکال تولید می‌شود، علاوه بر آن تا 7هزار تن سم آماده نیز به‌صورت آماده وارد ایران می‌شود و تا 28هزار تن سم نیز با استفاده از ماده مؤثره در داخل ایران فرآوری می‌شود. با وجود همه نظارت‌ها، البته امکان تقلب در بازار سموم همانند همه محصولات دیگر وجود دارد که نباید به‌حساب سازمان حفظ نباتات گذاشته شود.
آیا سم بی‌کیفیت قاچاق هم وارد می‌شود؟
در بازار سم هیچ گزارشی در مورد قاچاق در گمرک و قرنطینه‌ها نداریم.
نقش تحریم‌ها بر این شرایط چه بوده است؟
به‌علت تحریم‌ها تنوع و کیفیت سموم کشاورزی وارداتی کاهش یافته است. قبلا سموم از کشورهای مختلف و با تنوع بیشتری وارد می‌شد اما بعد از تحریم‌ها، سم تنها با تکنولوژی کشورهای چین و هند وارد می‌شود. طبیعی است که ما فناوری این کشورها را در تولید و عرضه سم، به‌دلیل تنگناهای مناسبات تجاری و جابه‌جایی پول پذیرفته‌ایم. وقتی مبدأ واردات سم محدود است، باید نظارت بیشتری داشته باشیم.
سموم هندی و چینی چه اثری بر سلامت محصولات کشاورزی ایران داشته است؟
این آرامش ذهنی را به مردم می‌دهم که محصولات کشاورزی ما سالم است و اینگونه نیست که سازمان حفظ نباتات و وزارت جهادکشاورزی هیچ‌گونه نظارتی بر تولید و عرضه این محصولات ندارند.
کیفیت پایین سم تولید داخل، چه تأثیری بر افت کیفیت محصولات کشاورزی داشته است؟
در زمینه خودکفایی سموم در ابتدای راه هستیم، به‌دلیل وابستگی به مواد تکنیکال تولید، سموم را وارد می‌کنیم، به همین دلیل وقتی کشوری سم را فرموله می‌کند، ممکن است خطاهای اجتناب‌ناپذیری در بخشی از 28هزار تن سموم تولید داخل، رخ دهد. این سموم بنا بر سیاست‌های ابلاغی دولت و برنامه ششم تولید می‌شود، وجود کاستی‌ها امری طبیعی است اما اینگونه نیست که سموم تولیدی برای جامعه مضر یا فاقد اثر‌گذاری لازم باشد.
