رئیسی از مسکو چه آورد؟
سفر ابراهیم رئیسی به روسیه با حواشی و موضوعات گوناگونی روبه‌رو شد. بسیاری نسبت به این سفر نقد داشتند و پیش از عزیمت رئیسی، این سفر را به‌نوعی چرخش ایران به سمت شرق تفسیر کردند. چرخشی که البته دستاوردی ندارد. در طرف مقابل نیز طرفداران دولت این نقد را اشتباه و جانب‌دارانه تلقی می‌کردند، اما اکنون پس از پایان این سفر به نظر می‌رسد که سفر رئیسی به روسیه دستاورد چندانی نداشته است. ضمن اینکه سفر دوروزه رئیس‌جمهوری حاشیه‌های مختلفی برای او به همراه داشته است. سفری که باعث شد دوباره منتقدان دولت مقایسه رئیسی و روحانی را مطرح کنند و به یاد بیاورند که پوتین چگونه از حسن روحانی رئیس‌جمهوری سابق و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه وقت استقبال کرده است و چگونه از ابراهیم رئیسی که دولتش نگاه مهربان‌تری به روسیه دارد؟
پس از انتشار تصاویر سفر سید ابراهیم رئیسی به روسیه، بسیاری از رسانه به مقایسه نحوه استقبال از ابراهیم رئیسی با حسن روحانی رئیس‌جمهوری سابق ایران پرداختند. برخی نحوه استقبال از رئیسی در مسکو را سرد قلمداد کردند و حتی برخی به نیامدن رئیس‌جمهوری روسیه به فرودگاه و استقبال رسمی از رئیسی خرده گرفتند و استقبال «نیکولای شولگینوف» وزیر انرژی روسیه و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه و «ایگور مارگولوف» معاون وزیر خارجه از رئیس‌جمهوری را در بدو ورود به روسیه توهین به کشورمان قلمداد کردند. همچنین برخی استقبال از رئیسی را با استقبالی که از حسن روحانی در مسکو شده بود، مقایسه کردند.
حسن روحانی در دو دوره ریاست جمهوری خود، چهار سفر به روسیه داشت که در همه آن‌ها استقبال گرم و خوبی در فرودگاه و سپس در کاخ کرملین از وی شد؛ این در حالی است که روحانی و وزیر خارجه دولت یازدهم و دوازدهم یعنی محمدجواد ظریف به باور برخی از اصولگرایان غرب‌گرا و منتقد سرسخت روسیه بودند، بااین‌حال به نظر می‌رسید که استقبال بهتری از آن‌ها به نسبت ابراهیم رئیسی شده است. بااین‌وجود، بهمن حسین‌پور معاون پیشین مراسم و تشریفات دفتر رئیس‌جمهوری درباره پروتکل‌های دولت روسیه برای استقبال از روسای جمهور به ایسنا گفت: «در پایتخت روسیه فرودگاه‌ها در فاصله بسیاری از کاخ ریاست جمهوری قرار دارند و از قدیم این رسم وجود داشته که در زمان سفر روسای جمهور کشور‌های مختلف، یکی از وزرای کابینه دولت به فرودگاه می‌رود تا پای پرواز از مقام مهمان استقبال کند.» حسین‌پور با تأکید بر اینکه «هیچ‌گاه سابقه نداشته که پوتین برای استقبال از مقامات همتای خود به فرودگاه رفته باشد»، ادامه داد: «در سفر آقای رئیسی به موسکو وزیر انرژی این کشور به استقبال رئیس‌جمهوری کشورمان در فرودگاه رفت و پس از نواخته شدن سرود ملی دو کشور ایران و روسیه، آقای رئیسی از یگان تشریفات مستقر، سان دید؛ بنابراین کاری که روسیه انجام داد بر اساس پروتکل تشریفات این کشور بود و میان رئیس‌جمهوری ما و روسای جمهور سایر کشور‌ها تفاوتی قائل نشدند.» گرچه شکل استقبال از رئیسی همانند گذشته و بر اساس پروتکل‌های تشریفات بود، اما تصاویری که از لحظه ورود رئیسی به فرودگاه منتشر شد، نشان‌دهنده ناهماهنگی و بی‌نظمی بود و شاید همین امر موجب شد تا آن‌گونه که ورود روحانی به مسکو پرجمعیت و با استقبال گرم همراه بود، در لحظه ورود رئیسی به مسکو به نظر نرسد.
بخش مهم سفر رئیسی به روسیه، دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری این کشور بود. در این دیدار نحوه نشستن دو رئیس‌جمهور و فاصله زیاد میان رئیسی و پوتین به‌واسطه میز بزرگی در میان آن‌ها بود، واکنش‌های بسیاری را برانگیخت. برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی این فاصله را دست‌مایه طنز قرار داده و نوشتند که درصورتی‌که دیدار به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار می‌شد، دو طرف بهتر صدا و تصویر یکدیگر را دریافت می‌کردند. برخی این فاصله را به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی پاندمی کرونا دانستند، اما پوتین پس از شیوع کرونا، چند دیدار با رهبران جهان ازجمله آنگلا مرکل و رجب طیب اردوغان داشته که در همه آن‌ها با فاصله معمول و دو صندلی کنار هم دیدار و گفتگو کرده است. البته میز بزرگ تنها مشکل این دیدار و سفر نبود، بلکه نبود پرچم ایران در سالن دیدار و استقبال رسمی از رئیس‌جمهوری ایران نیز یکی دیگر از اقدامات واکنش برانگیز روسیه بود. در عکس‌هایی که از دیدار رئیسی و پوتین منتشرشده عکسی از پرچم جمهوری اسلامی ایران مشاهده نمی‌شود. در جریان دیدار دو
رئیس‌جمهور، رئیسی بر گسترش روابط تجاری و اقتصادی دو کشور تأکید کرد. رئیسی در پایان سخنان خود، خطاب به پوتین از عبارت «در خدمت شما هستیم» استفاده می‌کند که این جمله به‌صورت تحت‌اللفظی ترجمه و عبارت I am at your service در سایت ریاست جمهوری روسیه منتشر می‌شود. این عبارت و عبارت‌های مشابه آن، چون جنابعالی بااینکه در زبان محاوره‌ای فارسی به‌منظور تکریم و احترام به کار می‌رود، ولی در آداب دیدار‌های رسمی خارجی معمول نیست چراکه نه‌تن‌ها برداشت و معنی متفاوتی در ترجمه دارد بلکه شأن رئیس‌جمهوری یک کشور را در برابر همتای خود که ازنظر سیاسی دارای رتبه برابری هستند، زیر سؤال می‌برد.
انتقادات به سفر روسیه
سفر رئیسی به روسیه از پیش از آغاز واکنش برانگیز بود. یکی از اهداف این سفر امضای سند راهبردی ۲۰ ساله با روسیه بود که البته چند روز پیش‌ازاین سفر، محمود عباس زاده مشکینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از دستور کار نبودن امضای سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و روسیه در سفر رئیس‌جمهور به مسکو خبر داد و گفت: «این سند به دلیل بررسی‌های بیشتر و انجام توافقات ابتدایی هنوز به مرحله نهایی برای امضای دو سران نرسیده است؛ ازاین‌رو سند ۲۰ ساله ایران و روسیه هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارد و به این سفر رئیس‌جمهور به روسیه نخواهد رسید.»
سفر ابراهیم رئیسی گرچه در نگاه منتقدان به‌منزله زیر پا گذاشتن شعار «نه شرقی و نه غربی» بود و حتی صادق زیباکلام در توییتر نوشت که «به امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران خواهم گفت که عبارت نه شرقی و نه غربی که مدت‌هاست بی‌مصرف شده را از سردر وزارت خارجه پایین بیاورند.» همچنین بسیاری این سفر را در شرایط کنونی مساوی با نتایج خوبی برای کشورمان ندانستند، در مقابل هم موافقان دولت چنین سفر‌هایی را موجب رشد کشور و همچنین بی‌اثر کردن تحریم‌ها می‌دانستند. در همین راستا زهره الهیان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس معتقد است که توسعه روابط با چین و روسیه منجر به رشد ایران خواهد شد. این نماینده مجلس با اشاره به افرادی که انتقاداتی به سفر رئیس‌جمهور به مسکو داشتند، عنوان کرد: «برخی این موضوع را برای منافع خود نگران‌کننده می‌دانند و به این دلیل بر روسیه‌هراسی دامن می‌زنند؛ درحالی‌که نزدیکی ایران، روسیه و چین به یکدیگر منجر به خنثی‌سازی تحریم‌ها، انعقاد پیمان‌های دوجانبه، انتقال تکنولوژی و توسعه زیرساخت‌ها می‌شود.» لوان جاگاریان سفیر روسیه در ایران نیز پیش‌ازاین سفر با بیان اینکه حدود پنج سال از آخرین سفر رئیس‌جمهوری پیشین ایران به روسیه گذشته است، گفته بود: «انتظار می‌رود در این سفر، طیف وسیعی از مسائل دوجانبه به‌ویژه مسائل اقتصادی و منطقه‌ای در دستور کار قرار گیرد و امیدواریم ملاقات روسای دو کشور منجر به پیشرفت همکاری‌های دولت‌های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف شود.» این در حالی است که در این سفر به‌جز دیدار با پوتین رئیس‌جمهوری روسیه و چند دیدار تشریفاتی، حضور در دانشگاه ملی و مجلس دومای روسیه نتیجه دیگری نداشت و هیچ قرارداد یا تفاهم‌نامه همکاری اقتصادی و منطقه‌ای و یا توافقی از این سفر اعلام نشد. جواد امام نیز در انتقاد به بی‌نتیجه بودن این سفر نوشت: «عدم وجود پرچم ایران در مراسم استقبال و مذاکره افتخار است یا فاصله پنج‌متری بین روسای جمهور، قرار بود قرارداد اقتصادی بین دو طرف منعقد شود چرا هیچ سند و تصویری از آن منتشر نگردید؟» رحمت‌الله بیگدلی تحلیلگر سیاست خارجی هم در انتقاد به بی‌نتیجه بودن این سفر در صفحه توییتر خود نوشت: «دستاورد‌های سفر رئیسی به روسیه ۱. دیدار با پوتین از فاصله چندم‌تری! ۲. تشکر رئیسی از پوتین بابت عضویت ایران در پیمان شانگهای. ۳. تذکر پوتین: ایران در پیمان شانگهای عضو ناظر است نه اصلی! ۴. نمازخواندن در محل اقامت! ۵. سخنرانی در دوما.۶. دکترای افتخاری. ۷. تکذیب انعقاد قرارداد!»
به‌غیراز حواشی که به دلیل اشتباهات لفظی رئیسی در دیدار با پوتین رخ داد، نمازخواندن رئیس‌جمهور در کاخ کرملین نیز بسیار واکنش برانگیز شد. تصویری از ابراهیم رئیسی منتشر شد که به‌تن‌هایی در حال نمازخواندن در سالن کاخ کرملین است. محمود صادقی نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در توییتی انتقادی به این تصویر نوشت: «این تصویر بیش از آنکه شبیه به کسی باشد که روبه‌قبله نماز می‌خواند شبیه کسی است که در درون قبله نماز می‌خواند.» برخی نیز انتشار چنین تصاویری را ریاکارانه تلقی کردند. غیرازاین برخی کاربران فضای مجازی با استناد به فیلم‌های منتشرشده از دیدار پوتین و رئیسی، مدعی شدند که پوتین در عین صحبت با رئیس‌جمهوری ایران در حال جویدن آدامس بوده و این موضوع را توهینی آشکار به رئیس‌جمهور کشورمان تلقی کرده‌اند. سفر رئیسی به روسیه بازتاب چندانی هم در رسانه‌ها خصوصاً رسانه‌های داخلی روسیه نداشت، درحالی‌که پیشتر در سفر اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه به روسیه، بسیاری از رسانه‌های روسیه دیدار رئیس‌جمهوری ترکیه با روسیه را بازتاب داده بوده و این خبر در صدر اخبار قرار داشت. البته یکی دیگر از موارد مهم بازتاب رسانه‌های روسیه از دیدار رئیسی، به‌جای بیان گفت‌وگوی دو رئیس‌جمهور، از برگزاری نشست توسط پوتین و دعوت از رئیسی استفاده‌شده است. گفتنی است؛ سفر ابراهیم رئیسی به روسیه بامداد روز جمعه به پایان رسید و رئیسی پس از ورود به ایران راهی مناطق سیل‌زده کرمان شد و بسیاری از همسویان و مدافعان دولت به‌جای پرداختن به نتایج و ثمرات سفر وی به روسیه، حضور رئیسی در مناطق سیل‌زده را در کانون توجه رسانه‌ای قرار دادند.
