اختلال وسواس فکری و عملی و درمان آن
محمدرضا یوسفی بیان کرد: اختلال وسواس فکری و عملی نوعی اختلال رفتاری است که باعث شکل‌گیری افکاری در ذهن فرد می‌شود که موجب انجام عملی اجباری می‌گردد. هر بیماری که بتواند عملکرد فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی را تحت تأثیر قرار دهد قطعاً باعث بروز خشم یا اختلالات دیگر خواهد شد. این بیماری با اختلالات تیک، اختلالات اضطرابی و حتی افزایش خطر خودکشی در ارتباط است. رفتارهای اجباری فرد مبتلا به وسواس به‌هیچ‌عنوان اختیاری نیستند بلکه نشان از وجود یک اختلال رفتاری است.
وی خاطرنشان کرد: طبق ملاک‌های تشخیصی که وجود دارد وسواس‌های عملی مدل‌های مختلفی دارد مثل شستن مکرر دست‌ها، شمارش اشیا یا پول، بررسی قفل شدن در و ... که در وسواس عملی واکنش‌های دیگری به‌صورت واکنش‌های وسواس گونه فیزیکی و رفتاری بروز می‌کند و شایع‌ترین وسواس عملی مربوط به چک کردن و بررسی کردن است. انجام دادن چندین‌باره کارها، چک کردن تجهیزات اینکه خاموش یا روشن است، چک کردن قفل در و پنجره‌ها حتی چک کردن از نداشتن یک بیماری خاص که فلان ویروس در بدنش هست یا نه از دیگر موارد وسواس عملی است.
یوسفی تصریح کرد: برای این اختلال، درمان‌های مختلفی وجود دارد که درمان‌های روان‌شناختی و درمان‌های روان‌پزشکی ازجمله درمان‌های این اختلال است. در روانشناسی یک رویکرد شناختی – رفتاری داریم که روانشناس چندین جلسه با بیمار کار می‌کند و سعی می‌کند روی وسواسش تأثیر بگذارد. همچنین روان‌پزشک‌ها داروهایی برای کنترل این وسواس تجویز می‌کند که ازجمله این داروها «کلوپرامین» است همچنین در این اختلال داروهای باز جذب «سروتونین» برای بیمار تجویز می‌شود.
وسواس فکری کودکان چیست؟
این کارشناس سلامت روان شبکه بهداشت در پاسخ به این سؤال که آیا کودکان هم مبتلا به این اختلال می‌شوند اظهار کرد: وسواس‌ها افکار ناخواسته‌ای هستند که به ذهن کودک وارد می‌شوند و پریشانی و اضطراب بسیار ایجاد می‌کنند. کودکان هم می‌توانند دچار وسواس فکری و عملی شوند. مشکل اصلی در کودکان این است که کودکان از اضطراب‌ها و رفتارهای ناشی از این اختلال صحبت نمی‌کنند که ممکن است کودک از ترس خود، احساس خجالت یا گیجی، صحبتی به میان نیاورد. در این مواقع والدین متوجه نمی‌شوند که کودک دچار اختلال وسواس فکری و عملی شده است.
وی توجه و دقت بیشتر والدین نسبت به کودک را ضروری دانست و بیان کرد: ازجمله راه‌هایی که والدین می‌توانند متوجه شوند که کودک دچار مشکل شده، تمرکز نکردن کودک در کار مدرسه و لذت نبردن از انجام فعالیت‌هاست. بچه‌های تحریک‌پذیر اگر ناراحت یا مضطرب باشند رفتارشان نشان می‌دهد؛ حتی اگر صحبتی از آن‌ها در میان نباشد. این‌گونه کودکان خود خیلی اوقات در تصمیم‌گیری و انتخاب دچار مشکل می‌شوند و به‌راحتی در انتخاب کارهای روزمره مثل لباس پوشیدن، دوش گرفتن و انجام تکالیف؛ وسواس در رفتارشان دیده می‌شود.
یوسفی اظهار کرد: کودکانی که دچار اختلال وسواس فکری و عملی می‌شوند، بعضی‌اوقات کسل و بی‌حوصله هستند که نیاز است حتماً از متخصص کودک و نوجوان کمک گرفته شود. تحقیر کردن در مدرسه و محیط‌های اجتماعی می‌تواند در نوجوانی و بزرگ‌سالی باعث بروز این اختلال شود.
وی با اشاره به سن درگیری این اختلال خاطر نشان کرد: میانگین سنی وسواس فکری عملی ۱۰ سال اعلام شده است ولی در سن ۵ سال به بالا وسواس تشخیص داده می‌شود. لازم به ذکر است برخی از بچه‌ها ممکن است خیلی به‌ندرت از سن ۳ سالگی به بعد علائمی را نشان دهند ولی تشخیص از ۵ سالگی به بعد است.
این کارشناس سلامت روان در ادامه با اشاره به علت‌هایی که باعث بروز وسواس می‌شود، افزود: سابقه خانوادگی یکی از علت‌هایی است که می‌تواند از علل این اختلال باشد. زمانی که پدر یا مادر یا هر دو مبتلابه این اختلال باشند باعث می‌شود فرزندشان در سنین پایین حتی بزرگ‌سالی بیشتر در معرض این اختلال قرار بگیرد. از دیگر علت‌های این اختلال علت‌های بیولوژیک است که مربوط به مواد شیمیایی مغز است و عصب‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد در این شرایط مشکل در انتقال مواد شیمیایی مغز به وجود می‌آید.
انواع وسواس فکری
وی گفت: اختلال وسواس فکری یک اختلال متداول عصبی- شناختی در برخی افراد است که با ۲ نوع مشخص از علائم شناخته می‌شود، افکار وسواسی و رفتارهای اجباری. وجود هرکدام از این علائم در فرد می‌تواند نشان‌دهنده وجود اختلال وسواس فکری باشد. افکار وسواسی افکاری ناخواسته و نگران‌کننده هستند که منجر به پریشانی، اضطراب و یا ترس می‌شوند و محتوای آن می‌تواند تقریباً هر چیزی باشد. ترس از آلوده شدن به میکروب‌ها، مرور کردن افکار خشن در ذهن و یا شک مداوم در انجام یک سری اعمال و رفتار می‌تواند مثال‌هایی از افکار وسواسی باشد. این افکار گاهاً ازنظر محتوا، منطقی نیستند و کنترل آن‌ها تقریباً غیرممکن است.
این روانشناس بالینی بیان کرد: انواع وسواس فکری و عملی شامل چک کردن، بررسی کردن و همچنین شمردن دوباره پول و رفتارهایی مثل مرور کردن کتاب و درس همراه با اضطراب، اعمال مربوط به شستشوی مداوم و بی‌دلیل، وسواس‌های پاکی و نجسی که برای بعضی از افراد وجود دارد، لمس اشیا هنگام ورود و خارج شدن از اتاق، چیدمان وسایل منزل به یک‌شکل خاص که اگر شکل آن تغییر کند و به هم بخورد دچار وسواس می‌شوند؛ ازجمله موارد شایع وسواس فکری و عملی است.
وی افزود: رفتار افرادی که درخواست تأیید از طرف دوستان و اطرافیان دارند مثل کودکی که از مادرش بارها سؤال می‌کند که آیا او را دوست دارد؛ می‌تواند ناشی از عدم امنیت و شروع یک وسواس در فرد یا کودک باشد که در وسواس عملی متأسفانه مشاهده می‌کنیم. وسواس‌های فکری فرد را به‌شدت اذیت می‌کند مثل افکار نجس و پاکی، مثل آلودگی، میکروب‌ها، مواد شیمیایی و پاک‌کننده‌ها، که در این شرایط فرد خیلی آسیب می‌بیند.
یوسفی تصریح کرد: تصورات جنسی فاسد نسبت به اعضای خانواده، افکار ناخواسته مادی، افکار خشونت‌آمیز با دیگران، نگرانی افراطی درباره رنجاندن خدا و یا کفرگویی، ترس از اینکه رفتارهای عادی‌شان غلط یا غیراخلاقی باشد؛ همه این موارد در رفتارهای وسواس فکری و عملی دسته‌بندی می‌شود. همچنین برخورد تصادفی با حیوان یا شخصی موقع رانندگی، احتمال وقوع آتش‌سوزی از روشن کردن اجاق‌گاز در این افراد نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند و به‌صورت وسواس فکری وجود دارد.
وی می‌گوید: در این‌گونه افراد رفتارهای ناهنجار و غیرمعمول همراه با اضطراب و پریشانی آن‌قدر زیاد است که برخی اوقات اعتقادات و مذهب افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و افراد به باورهای خرافی روی می‌آورند که نشان‌دهنده افزایش ترس آن‌هاست. همچنین ترس از فراموش کردن یک موضوع آن‌ها را خیلی آزار می‌دهد.
این روانشناس بالینی با اشاره به درمان اختلال وسواس فکری و عملی خاطرنشان کرد: درمان‌های روان‌پزشکی و شناختی وجود دارد که بهتر است افراد برای بهبودی و ترک این اختلال به روان‌پزشک یا روانشناس مراجعه کنند.، بیماران و خانواده‌ها باید این اختلالات را جدی بگیرند زیرا ممکن است موجب اختلالات دیگر شود.
