مسکو: اول تضمین بعد امضای برجام!
روز گذشته وزیر خارجه روسیه موضوعی قابل تامل را عنوان کرد. او گفته بود: «از دولت آمریکا در سطح وزارت امور خارجه تضمین کتبی خواسته‌ایم که در روند کنونی (پس از احیای برجام) حقوق روسیه در همکاری‌ها و روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری با جمهوری اسلامی ایران نقض نشود.» حال باید دید این موضوع تا چه اندازه به رای ممتنع ایران در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد قطعنامه‌ای که روسیه را به دلیل حمله به اوکراین محکوم کرد مربوط است و از سوی دیگر تا چه اندازه می‌تواند مسیر احیای برجام را دچار مشکل کند؟
تاثیر جنگ روسیه بر احیای برجام
کارشناسان سیاسی بر این اعتقادند که جنگ روسیه و اوکراین بر روند مذاکرات احیای برجام اثر می‌گذارد. اما اختلاف آن‌ها در شدت و ضعف این تاثیرگذاری است.
برخی می‌گویند علت تعویق در پرونده هسته‌ای ایران، روسیه بوده و حالا این کشور به سادگی اجازه نمی‌دهد پرونده مذاکرات بسته شود. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس چندی پیش گفته بود: «روسیه تعمدا باعث طولانی شدن مذاکرات هسته‌ای شد.»
دو دلیل هم برای این موضوع عنوان می‌شود؛ اول اینکه روسیه بتواند از ایران به‌عنوان برگ برنده در جنگ اوکراین استفاده کند. دوم اینکه روسیه می‌دانست در صورت موفقیت مذاکرات وین، ایران می‌تواند در کمترین زمان جای روسیه در صادرات نفت و گاز به اروپا را بگیرد؛ لذا مسکو عملاً سعی کرد مذاکرات وین را از طرف جمهوری اسلامی ایران به دست بگیرد. دولت رئیسی و باقری‌کنی هم به طور کامل مدیریت مذاکرات را به روس‌ها سپردند تا عملا فضای مناسبی برای کرملین شکل بگیرد که اهداف و منافع خود را در وین پیش ببرد.
تا قبل از این روسیه از آینده مثبت توافق خبر می‌داد و به نتیجه آن امیدوار بود. اما فلاحت‌پیشه فعال دیپلماسی گفته «با آغاز جنگ اوکراین، یقین بدانید که کرملین نگاه دیگری به مذاکرات وین خواهد داشت.»
نقش روسیه در دور جدید مذاکرات هسته‌ای بر کسی پوشیده نیست. وزیر امور خارجه ایران رسما اعلام کرده بود «مذاکرات وین از طریق چین و روسیه و برخی کشور‌های همسایه در حال انجام است.»، ولی نصر، عضو شورای روابط خارجی آمریکا هم با تایید نقش روسیه در مذاکرات وین نوشت: «توافق‌های وین تاکنون بر نقش روسیه به عنوان ضامن و محل انبار اورانیوم غنی شده ایران تاکید داشت. اما الان خود روسیه برای سرانجام وین مسئله است.»
رای ممتنع ایران
با این حال چند روز پیش در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه‌ای که روسیه را به دلیل حمله به اوکراین محکوم کرد، با ۱۴۱ رای موافق، ۵ رای مخالف تصویب شد، ایران از جمله ۳۵ کشوری بود که به این قطعنامه رای ممتنع داد.
دلایل این واکنش آرام و محتاطانه ایران به حمله به اوکراین را می‌توان در روابط ایران با روسیه در چند دهه گذشته و روابط تیره‌ترکشورمان با غرب و تحولات در سراسر خاورمیانه جستجو کرد.
این موضوع نشان می‌دهد علیرغم تلاش برای فاصله‌گذاری میان احیای برجام و موضوعات حاشیه‌ای، جنگ در اوکراین، موضوعی نیست که بتوان تاثیر آن بر مذاکرات وین را نادیده گرفت، زیرا قدرت‌های جهانی خود را در مقابل بزرگترین بحران امنیتی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم می‌بینند.
روسیه از آمریکا درخواست تضمین کتبی کرد
با این همه روز گذشته لاوروف وزیر خارجه روسیه در کنفرانس مطبوعاتی با روسلان کازاکبایف وزیر امور خارجه جمهوری قرقیزستان گفت: «مذاکرات برای احیای برجام مسیر طولانی پیمود و تعداد نجومی (بسیار زیاد) موضوعات در این رابطه مورد موافقت قرار گرفته است و نکات مبهم زیادی برطرف شده و من این تلاش‌ها را منصفانه می‌دانم. از نظر ما اگر ایران موافقت کند، مراحل پذیرفتن سند برجام را می‌توان آغاز کرد.»
لاوروف در ادامه با بیان اینکه، اما اخیرا مسئله‌ای در مورد منافع روسیه پدید آمده است، اظهار داشت: «توافقات در مورد از سرگیری برجام شامل مجموعه‌ای از تعهدات می‌شود که شامل تعهدات ایران در مورد حجم و شاخص‌های برنامه هسته‌ای این کشور و تعهدات دیگر شرکت‌کنندگان در برجام در مورد طرح‌هایی در عرصه هسته‌ای صلح آمیز در ایران می‌شود که با کمک چین و روسیه مطابق با قرارداد عدم انتشار سلاح هسته‌ای و تحت کنترل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجرا می‌شود.»
وی افزود: «سایر اعضای غربی برجام هم متعهد می‌شوند که به نظام موافقت شده در برجام در سال ۲۰۱۵ پایبند باشند که بر اساس آن مانعی برای همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری با ایران ایجاد نمی‌شود و در مورد همکاری‌های فنی و نظامی با آن کشور هم مانعی وجود ندارد.»
وزیر خارجه روسیه گفت: «باتوجه به اینکه تحریم‌های شدید غرب در مورد ایران هنوز تمام نشده است و با توجه به اینکه واشنگتن در این مسئله نقش اصلی دارد، از دولت آمریکا خواستیم در سطح وزیر خارجه آمریکا تضمین کتبی بدهد که در روند کنونی برجام (امضای سند برای اجرای آن) حقوق ما در سرمایه گذاری‌ها و همکاری‌های اقتصادی با ایران ضایع نمی‌شود.»
رابطه ما با روسیه در یک راستا است
حال باید دید این موضوع تا چه اندازه به رای ممتنع ایران در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد قطعنامه‌ای که روسیه را به دلیل حمله به اوکراین محکوم کرد مربوط است و از سوی دیگر تا چه اندازه می‌تواند مسیر احیای برجام را دچار مشکل کند؟
احمد شیرزاد کارشناس روابط بین‌الملل گفت: «طبیعی است که روسیه در شرایط فعلی منافع خودش را مد نظر قرار می‌دهد، اما موضوع اینجاست که بخشی از منافع روسیه در راستای منافع ما است؛ بنابراین درست است که در عرصه دیپلماسی هر کسی به فکر منافع خودش است، اما ما باید ببینیم منافع کدام کشور‌ها در راستای منافع ما قرار می‌گیرد.»
وی تصریح کرد: «روسیه طی سالیان گذشته برای برنامه هسته‌ای ایران سرمایه گذاری‌هایی انجام داده است و این موضوع را نمی‌توان انکار کرد، از سوی دیگر بخشی از مسائل توافق مربوط به این است که همکاری‌های ایران و روسیه تداوم پیدا کند یا خیر؟ اگر روس‌ها بتوانند این امتیاز را از محل حساب جاری خودشان با آمریکایی‌ها بگیرند، طبیعتا قدمی در راستای منافع ما نیز برداشته اند.»
شیرزاد در پاسخ به این سوال که اگر آمریکا این تضمین را به روسیه ندهد آیا امکان دارد که روند مذاکرات دچار مشکل شود گفت: «احتمال این وجود دارد در شرایطی که آمریکا تضمین مد نظر را به روسیه ندهد، روسیه پای توافق را امضا نکند. اما من بعید می‌دانم که اگر یک توافق بین ایران و سایر قدرت‌های غربی و چین صورت بگیرد، روسیه بخواهد آن را نقد کند بنابراین احتمال این موضوع بسیار کم است.»
او درباره بهترین تضمین در برجام برای ایران نیز گفت: «در حال حاضر نمی‌توان به هیچ تضمینی فکر کرد، چون تضمین‌ها قابل اعتماد نیستند. آن چه که مسلم است این است که از دولت فعلی آمریکا سه سال دیگر باقی مانده و آینده به این بستگی دارد که این سه سال چطور بگذرد و دولت آقای رئیسی بر مبنای چه برنامه‌ای روابط خارجی خود را تنظیم کند. ما نباید فرصت‌ها را از دست بدهیم، البته این بدین معنا نیست که به صورت شتاب زده با آمریکایی‌ها وارد روابط گسترده بشویم. اما باید شرایط را طوری رقم زد که زمان طوری به نفع ما باشد. یعنی حتی اگر دوباره کسی مثل ترامپ روی کار آمد نتواند به همین راحتی زیر میز بزند. باید در سطح بین‌الملل روابطمان را طوری تنظیم کنیم که بهم زدن توافق به نفع طرف‌های غربی و آمریکا نباشد. این مهمترین تضمین است. با این همه من بسیار بعید می‌دانم که بتوان از کنگره آمریکا تضمینی گرفت و یا اینکه از طرف دولت‌های بعدی آمریکا تضمینی داد. ما باید بدترین سناریو را در نظر بگیریم و با دولت فعلی آمریکا به یک توافق برسیم. البته باید تلاش کنیم که توافق را محکم‌تر کنیم، اما واقعیت این است که دولت آمریکا از طرف کنگره و دولت بعد آمریکا نمی‌تواند به ما قولی بدهد.»
