۲۵ درصد دانش‌آموزان قربانی قلدری می‌شوند
قلدری کردن و قربانی قلدری شدن، از مشکلات شایع و جدی در مدارس است که منجر به بروز اختلالات عاطفی و رفتاری در نوجوانان می‌شود.
قلدری؛ شکل فعالی از پرخاشگری است که در طول زمان تکرار شده و به صورت عامدانه انجام می‌شود. قلدری می‌تواند به صورت فیزیکی (مانند کتک زدن یا لگد زدن)، لفظی (مانند فحاشی، تمسخر و تهدید) و یا به صورت روانی (مانند اجبار قربانی به انزوا و شایعه‌پراکنی در مورد قربانی) باشد. رفتار‌های قلدری در زنان و مردان، در همه گروه‌های نژادی و قومی، در فرهنگ‌های مختلف و گروه‌های اجتماعی-اقتصادی دیده می‌شود.
با توجه به این‌که قلدری تاثیرات منفی فراوانی دارد، در دهه گذشته به عنوان یک موضوع مهم بهداشت عمومی در جهان، مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعات متعدد رابطه بین قلدری و مشکلات سلامتی در کودکان مدرسه‌ای گزارش شده است. در بررسی‌ها عنوان شده که افراد قلدر به احتمال زیاد مشکلاتی مانند افسردگی، تنهایی و انزوای اجتماعی را تجربه می‌کنند و قربانیان قلدری نیز دچار پیامد‌هایی مانند بی‌خوابی، افسردگی، انگیزه کم‌تر برای حضور در مدرسه، مشکلات روان‌تنی، عزت‌نفس پایین و تمایل به خودکشی و خودکشی می‌شوند. همچنین مطالعات بسیاری نشان داده که قرارگرفتن در معرض قلدری توسط همسالان می‌تواند یک عامل خطر مهم برای خودکشی نوجوانان باشد.
در ایران مطالعاتی در مورد قلدری انجام شده است؛ ولی توجه بسیار کمی به شیوع قلدری، پیامد‌های آن و عوامل مرتبط با آن به‌ویژه در نوجوانان شده است. بر همین اساس؛ پژوهشگران با استفاده از یک پرسش‌نامه دقیق، رابطه بین قلدری و سلامت جسمی روانی نوجوانان را مورد بررسی قرار دادند.
این مطالعه به صورت مقطعی بر روی یک هزار و ۴۵۶ دانش‌آموز دختر و پسر مدارس دولتی و غیر دولتی دوره اول متوسطه در پایه‌های هفتم، هشتم و نهم انجام شد و پژوهشگران در مدت ۶ ماه با مراجعه به ۲۰ مدرسه در پنج منطقه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز شهر تهران، از دانش‌آموزان خواستند که پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کنند.
در این پرسش‌نامه‌ها، از شرکت‌کنندگان سوالاتی در خصوص اطلاعات جمعیت‌شناختی (مانند سن، جنسیت و ...)، وضعیت خانوادگی، پیشینه افراد، سلامت فردی، درد و خواب، افکار در مورد بدن، مصرف مواد، خودکشی، تجربه قرار گرفتن در معرض قلدری، آزار سایبری، تجربه قلدری کردن به طور کلی و در محیط مدرسه و ... پرسیده شده بود. داده‌های به دست آمده از این پرسش‌نامه‌ها، با استفاده از روش‌ها و نرم‌افزار‌های آماری، تحلیل شدند.
شیوع قلدری در مدارس تهران چقدر است؟
از میان هزار و ۴۵۶ شرکت کننده، ۷۹۴ نفر پسر و ۶۶۲ نفر دختر بودند و بیشتر آن‌ها در گروه سنی ۱۴ تا ۱۵ سال و در پایه نهم بودند. نزدیک به ۸۹ درصد از شرکت کنندگان در مدارس دولتی تحصیل می‌کردند. بیش از ۹۳ درصد از آن‌ها با والدین بیولوژیکی خود زندگی می‌کردند و بررسی مختصر در مورد شغل والدین، نشان داد که اکثر پدران شغل آزاد داشتند و بیشتر مادران خانه‌دار بودند.
بررسی شیوع قلدری کردن و قربانی قلدری شدن در جمعیت دانش‌آموزان دبیرستانی پایه هفتم، هشتم و نهم شهر تهران، نشان داد که در بین این دانش‌آموزان قلدری کردن ۱۷.۴ درصد، قربانی قلدری شدن ۲۵.۷ درصد و هر دوی آن‌ها ۳۰.۵ درصد شایع است.
پسر‌ها بیشتر از دختر‌ها قربانی قلدری می‌شوند
همچنین مشخص شد که جنسیت به طور قابل توجهی با رفتار‌های قلدرانه مرتبط است. پسر‌ها بیشتر از دختران هم مرتکب قلدری می‌شوند و هم بیشتر قربانی قلدری می‌شوند.
تحقیقات متعددی که در سرتاسر جهان انجام شده است، تفاوتی را در میزان بروز و شیوع وضعیت قلدری (فقط قلدری کردن، فقط قربانی قلدری شدن، هم قلدری کردن و هم قربانی شدن) نشان داده‌اند. یک نظرسنجی اخیر که در ایالات متحده انجام شده است، نرخ بروز این مشکل را در واشنگتن ۲۶ درصد گزارش کرده است که ۱۲ درصد برای قلدری کردن و ۱۹ درصد برای قربانی قلدری شدن بوده است. مطالعات دیگر میزان بروز بالاتری را در مناطق دیگر مانند ۳۸ درصد در ایران و ۸۳ درصد در عربستان سعودی ثبت کردند. این تناقضات ممکن است ناشی از روش بررسی به کار گرفته شده، تنوع فرهنگی، محیط زندگی و اندازه و تراکم شهرها باشد.
بر اساس یافته‌های این مطالعه، مصرف دخانیات و الکل با قلدری کردن و قربانی شدن همبستگی معنی‌داری دارد. این مطالعه، برای اولین‌بار در ایران ارتباط بین قلدری کردن و مصرف دخانیات و الکل در نوجوانان را بررسی کرده است. مطالعات متعددی در کشور‌های دیگر در مورد ارتباط بین مصرف سیگار یا الکل در دانش آموزان و رفتار‌های قلدری انجام شده است که نتایج این تحقیق را تایید می‌کند.
مهم‌ترین یافته در این پژوهش، همبستگی مثبت و معنادار بین مشکلات رفتاری، عاطفی، اجتماعی، همسالان و بیش فعالی با رفتار‌های قلدری بود، اگرچه مشکلات اجتماعی فقط با قلدری کردن (نه قربانی شدن) همبستگی معنادار داشت.
مطالعه حاضر نشان داد که مشکلات فیزیکی بر رفتار‌های قلدری تأثیر می‌گذارد. یافته‌های این تحقیق حاکی از این است که شاخص توده بدنی، قد و وزن با قلدری کردن رابطه معنی داری دارد، ولی از بین مشخصات فیزیکی، تنها وزن با قربانی قلدری شدن مرتبط است.
قلدری در مدارس غیر دولتی شایع‌تر است!
یکی از یافته‌های جالب توجه در این مطالعه؛ تفاوت معنادار در میزان خشونت در بین دانش‌آموزان دبیرستان‌های دولتی و دانش‌آموزان دبیرستان‌های غیردولتی بود. در این مطالعه قلدری کردن و قربانی قلدری شدن، بیشتر در دبیرستان‌های غیر دولتی مشاهده شد. با این حال، اطلاعات کمی در مورد این موضوع وجود دارد. توضیح احتمالی این نتایج ممکن است عدم نظارت و سختگیری از سوی معلمان و مسئولان مدارس غیردولتی باشد. برای بررسی ابعاد مختلف این موضوع نیاز به مطالعات بیشتر با تمرکز بیشتر بر رابطه بین نوع مدرسه و خشونت است.
دانش‌آموزان متولد شهرستان بیشتر قربانی قلدری می‌شوند
علاوه بر این، نتایج این بررسی نشان داد که بین قربانی شدن و شهر محل تولد (تهران یا سایر شهرها) ارتباط وجود دارد و دانش‌آموزانی که در تهران به دنیا آمده‌اند، کم‌تر قربانی قلدری می‌شوند.
پژوهشگران این مطالعه پیشنهاد می‌کنند در مطالعات آینده تاثیر راهبرد‌های کاهش رفتار‌های خشونت‌آمیز در مدارس، مورد بررسی قرار گیرد. همچنین از آن‌جا که به دلیل استفاده روزافزون از رسانه‌های دیجیتالی مانند ایمیل، پیامک، شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه، می‌تواند آزار سایبری را افزایش دهد، آزار و اذیت اینترنتی یا قلدری الکترونیکی نیز در دانش آموزان مطالعه شود.
در انجام این تحقیق مریم محسنی، زهرا زمانی، محمدرضا سهرابی و فرزاد تاجدینی؛ پژوهشگران گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، شاهین آخوندزاده از مرکز تحقیقات روانپزشکی بیمارستان روزبه دانشگاه علوم پزشکی تهران، علی نجفی از گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و جیران زیبادست از پژوهشکده علوم شناختی، با یکدیگر مشارکت داشتند.
