شیر نوشداروی آلودگی هوا نیست
«در چند روز گذشته با وزش بادهای حاوی ذرات غبار در آسمان کشور آسمان بهاری در بیشتر استان‌ها از جمله تهران، کرمانشاه، خوزستان، آذربایجان غربی و سیستان‌وبلوچستان کدر و غبارآلود شده است. حتی با وجود ماسک‌های تنفسی هم بوی خاک در هوا قابل استشمام است و شرایط نفس‌کشیدن را برای همه به‌ویژه گروه‌های حساس و کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای آلرژیک و ریوی هستند، دشوار کرده است.
از آنجا که با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و تغییرات زیست‌محیطی به‌وجودآمده در کشورهای همسایه به نظر می‌رسد که درگیری ما با این ذرات گرد و غبار به همین چند روز خلاصه نشود، در گفت‌وگو با دکتر علیرضا اسلامی‌نژاد، فوق تخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اثرات ناشی از این نوع آلودگی و راهکارهای محافظتی ضروری برای عبور از این روزها با کمترین میزان آسیب را جویا شده‌ایم.
با رسیدن موج ذرات گردوغبار به پایتخت، روز جمعه، تهران یکی از آلوده‌ترین پایتخت‌های جهان شد. با این که فصل پاییز و زمستان هر سال به دلیل افزایش آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی هوای تهران روزهای زیادی در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و ناسالم برای همه افراد قرار می‌گیرد اما تجربه آلودگی ناشی از ذرات غبار در فصل بهار آن هم به اندازه‌ای که شاخص آلودگی را به نزدیکی ۵۰۰ پی‌پی‌ام برساند، کاملا بی‌سابقه بود؛ وضعیتی که این روزها نه فقط تهران که آسمان بسیاری از شهرهای کشور را کدر کرده است. اما این سوال مطرح می‌شود آیا اثرات ناشی از هوای ناسالم حاوی ذرات گردوغبار با هوای ناسالم ناشی از آلاینده‌های شیمیایی متفاوت خواهد بود؟ دکتر اسلامی‌نژاد در پاسخ به این پرسش جام جم توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین تفاوت این دو نوع آلودگی در اندازه ذرات و نوع ذرات است که طبیعتا می‌تواند اثرات متفاوتی بر وضعیت سلامت ایجاد کند.»
تفاوت آلودگی هوای کنونی با آلودگی‌های زمستانی
به گفته دکتر اسلامی‌نژاد، در وضعیت آلودگی هوای ناشی از سوخت‌های فسیلی، عمده ذرات قابل مشاهده ذرات شیمیایی از جمله اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، گازهای سمی کربنی هستند که در مقایسه با ذرات گرد و غبار اندازه کوچک‌تری دارند. وی در ادامه تصریح می‌کند: «بر اساس مطالعات انجام‌شده این ذرات پس از ورود به بدن علاوه بر ایجاد التهاب می‌توانند در ایجاد یا تشدید بیماری‌های زمینه‌ای حاد و مزمن از جمله بیماری‌های ریوی، قلب و عروق، فشار خون و سکته مغزی نقش داشته‌باشد.»
او می‌افزاید: «در آلودگی هوایی که این روزها تجربه می‌کنیم، عمده ذرات از جنس گرد و غبار هستند و به همین دلیل بیشتر موجب ایجاد اثرات تحریکی در بدن می‌شود. در آلودگی هوای شیمیایی نیز این اثرات تحریکی نیز قابل مشاهده است اما در آلودگی هوای ناشی از ذرات غبار معمولا اثرگذاری‌های سیستمیک بر بخش‌های مختلف بدن کمتر مشاهده می‌شود. بروز اثرات تحریکی شدید در این نوع آلودگی سبب می‌شود در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای به‌ویژه بیماری‌های ریوی مانند آسم یا بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD) بیماری تشدید شده، از کنترل خارج شود و در برخی موارد فرد نیاز به مراجعه به اورژانس و مراقبت‌های بیمارستانی پیدا کند.»
نگران غبار نباشیم؟
از دکتر اسلامی‌نژاد پرسیدیم با توجه به غیر شیمیایی بودن وضعیت کنونی آلودگی هوای کشور می‌توان گفت خطر کمتر افراد را تهدید خواهد کرد؟ وی در پاسخ می‌گوید: «نمی‌توان چنین حرفی زد، زیرا وجود این حجم ذرات گرد و غبار علاوه بر اثرات تشدیدی و خطرناک بر بیماری‌های زمینه‌ای ریوی می‌تواند در دو طیف سنی سالمندان و کودکان موجب عارضه‌ها و بیماری‌های شدیدی شود که به بستری فرد در بیمارستان منجر می‌شود. لذا این نوع آلودگی نیز خطرات بسیاری به همراه خواهد داشت اما به شکلی متفاوت از آلودگی‌های شیمیایی که در فصول سرد مشاهده می‌شوند، بروز پیدا می‌کنند.»
تردد ممنوع
این فوق تخصص بیماری‌های ریوی در خصوص راهکارهای کاهش آسیب ناشی از هوای غبارآلود بیان می‌کند: «این نکته را در نظر بگیریم که این میزان ذرات آلاینده نه‌فقط برای گروه‌های حساس که برای همه افراد خطرناک خواهد بود. مهم‌ترین توصیه برای به حداقل رساندن اثرات، کاهش ترددها به کمترین میزان ممکن، پرهیز از ترددهای غیر ضروری و پرهیز از حضور در هوای آزاد است. بهتر است افراد اگر امکان فعالیت به صورت دورکاری یا استفاده از مرخصی‌های شغلی دارند در چنین روزهایی از خروج از منزل اجتناب کنند. اگر نوع شغل و فعالیت‌های فرد ایجاب می‌کند در فضای باز حضور داشته‌باشد، تا حد ممکن میزان آن را به حداقل برساند و حتما از ماسک‌های تنفسی استفاده کند.»
دکتر اسلامی‌نژاد در خصوص نوع ماسک‌های تنفسی که این روزها در کنار پیشگیری از بیماری کووید-۱۹ برای کاهش اثرت آلودگی هوا اکیدا توصیه می‌شود، تصریح می‌کند: «بدون شک اثرگذاری انواع ماسک و میزان محافظت آنها بر اساس شاخص‌های استاندارد ماسک‌ها متفاوت است اما به طور کلی پوشاندن دهان و بینی حتی با پارچه معمولی در این شرایط بهتر از بدون ماسک بودن خواهدبود. البته از میان ماسک‌های تنفسی موجود در بازار، استفاده از ماسک‌های تنفسی اِن۹۵ و اِن۹۹ که به ترتیب تا ۹۵ درصد و ۹۹ درصد از عبور ذرات معلق جلوگیری می‌کند، می‌تواند محافظت بهتری به وجود بیاورد.»
شیر نوشداروی آلودگی نیست
به گفته دکتر اسلامی‌نژاد باوری به اشتباه در میان مردم جا افتاده است که نوشیدن شیر در روزهایی که با آلودگی هوا روبه‌رو هستیم می‌تواند اثرات تنفس آلاینده‌ها را از بین ببرد. وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «داشتن سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب توصیه‌ای است که در بلندمدت می‌تواند موجب ارتقای سلامت بدن و تحمل‌پذیری بیشتر بدن در برابر عوامل خطرساز از جمله آلاینده‌های تنفسی باشد.
نوشیدن مایعات به میزان کافی، استفاده از میوه‌ها و سبزیجات تازه و مصرف لبنیات از جمله مواردی است که همواره توصیه می‌شود اما این نوع نگاه که تصور کنیم ماده غذایی‌ای وجود دارد که می‌توانیم هوای آلوده را هر روز استنشاق کنیم و بعد با مصرف آن تمام اثرات مخرب آن را از بین ببریم، کاملا تصوری اشتباه است. مهم‌ترین راهکار، کاهش میزان قرارگیری در معرض این مواد آلاینده است.»
