هشدار به استان‌ها برای تعطیلات؛ آماده باشید
مصطفی فاطمی ـ دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر ـ با این احتمال که موج دیگری از سفرها در تعطیلات عید فطر پیش رو است، توصیه‌هایی را به دستگاه‌های مسؤول داشته و گفته که رویکرد مدیریت سفرها در تعطیلات مانند نوروز ۱۴۰۱ است و از استان‌ها خواسته آماده باشند.
فاطمی همچنین تاکید کرده که مدیریت و برنامه‌ریزی سفر‌های ایمن و مسؤولانه، حمایت از کسب وکار‌های آسیب‌دیده و ایجاد نشاط اجتماعی و هدایت سفر به مناطق ایمن با در نظر گرفتن مصوبات ابلاغی ستاد ملی مدیریت کرونا، رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و تامین آرامش روانی جوامع میزبان به عهده تمام دستگاه‌های عضو خواهد بود.
او همچنین از استان‌ها خواسته کمیته‌های خدمات حمل‌ونقل، امداد و نجات، خدمات انتظامی، امنیتی، ترافیک شهری، هماهنگی امور شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، برنامه‌ریزی آمار، اسکان و رفاه، نظارت و تنظیم بازار، ارزیابی، عملکرد و رسیدگی به شکایات، خدمات بهداشتی، سلامت و محیط زیست، اطلاع‌رسانی، تبلیغات، امور فرهنگی و فضای مجازی را برای مدیریت تعطیلات عید فطر فعال کنند.
دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر همچنین خواسته که نظارت بر تاسیسات گردشگری با رویکرد رعایت پروتکل‌های بهداشتی تشدید شود و نظارت بر مراکز تفریحی و بین‌راهی افزایش یابد و به رفع مشکلات سرویس‌های بهداشتی و بهبود وضعیت نمازخانه‌ها نیز توجه شود.
همه این توصیه‌ها به ۲۲ دستگاه عضو ستاد درحالی شده که زمان زیادی برای مدیریت و برنامه‌ریزی و یا آنچنان که ستاد تاکید کرده، رفع مشکلاتی همچون سرویس‌های بهداشتی باقی نمانده و این سوال مطرح است چرا ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر با وجود احتمال‌ها و پیش‌بینی‌هایی که درباره ازدحام سفر در تعطیلات بلند عید فطر داشته، در آخرین لحظات با دیگر اعضاء، هماهنگی‌ها را انجام می‌دهد و یک هفته مانده به تعطیلات، دستور آماده‌باش به استان‌ها داده است؟
تأخیر در برنامه‌ریزی و مدیریت سفر در تعطیلات نوروز نیز سبب شد برخی استان‌ها که برای سفر‌های نوروز آماده نبودند و یک هفته مانده به تعطیلات از رفع محدودیت‌های کرونا مطلع شوند، با بحران جمعیت مسافر و کمبود جای خواب و مواد خوراکی همچون آرد و نان روبه‌رو شوند. در برخی شهر‌های جنوبی مردم در فضایی نامناسب و بدون امکانات و تجهیزات چادرخوابی کردند. بعضی دیگر از استان‌ها و شهرها با استفاده از ظرفیت مساجد و حسینیه‌ها اعلام کردند بحران سفر‌های نوروزی را مدیریت کرده‌اند. البته این اقدام با نقد و واکنش مواجه شد که چرا شهر‌های پرسفر که همواره با استقبال مسافر روبه‌رو هستند و شرایط قابل پیش‌بینی‌ای برای تعطیلات دارند، همچنان برای اسکان در زمان شلوغی (پیک) سفر دچار شوک شده و با کمبود امکانات و ضعف خدمات مواجه می‌شوند. هرچند مسؤولان ستاد در تهران گفته بودند از آبان‌ماه ۱۴۰۰ برای نوروز تشکیل جلسه می‌دادند، اما در بسیاری از استان‌ها این جلسات در هفته پایان اسفندماه ۱۴۰۰ شکل جدی‌تری پیدا کرده بود.
از سویی، ستاد خدمات سفر معتقد است با اعلام شهر‌های خلوت موفق شده سفرها را در نوروز مدیریت و بین شهر‌های کم‌مسافر توزیع کند، درحالی‌که این سوال مطرح است وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و ستاد هماهگی خدمات سفر که به ظرفیت و آمار اقامت در استان‌ها و شهرها دسترسی دارند، چرا "شهر‌های معین" و یا خلوت و پرظرفیت را پیش از تعطیلات شناسایی و اعلام نمی‌کنند و تجربه بخش خصوصی و تأسیسات گردشگری را قبل از تعطیلات برای توزیع و مدیریت سفرها به کار نمی‌گیرند و با وجود این آگاهی که درصد قابل توجهی از مردم از چادر مسافرتی در سفر استفاده می‌کنند، نقاط مناسب و مجهز را از پیش معرفی نمی‌کنند و از برنامه‌ریزی و مدیریت خدمات به این دسته از مسافران همچنان غافل‌اند و به وقت بحران و کمبود اقامت، دست به گریبان مسجد و حسینیه‌ها می‌شوند و نام آن را هم "مدیریت بحران سفر" می‌گذارند؟
تکرار این شیوه از برنامه‌ریزی و مدیریت سفر در دقایق ۹۰ برای تعطیلاتی که در تقویم مشخص است، زیر سوال است، آن هم در شرایطی که محدودیت‌های کرونا برداشته شده و منعی برای سفر وجود ندارد و شرایط، امکانات، ظرفیت‌ها، آسیب‌ها و مشکلات با تجربه نوروز نیز قابل پیش‌بینی و رفع بوده است.
دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر همچنین در جلسه روز یکشنبه ۴ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ خواسته از خدمات راه‌آهن در راستای افزایش ایمنی و ارزان‌سازی سفر استفاده حداکثری شود، این درحالی است که در نخستین روز پیش‌فروش بلیت قطار برای تعطیلات عید فطر، ظرفیت قطار‌های مسیر‌های پرمسافر همچون مشهد، یزد، تبریز، کرمان، شیراز تکمیل شده است و در مسیر‌های ریلی "پرمسافر" دیگر نیز ظرفیت محدودی باقی مانده است.
با توجه به عمر ستاد خدمات سفر که به یک دهه نزدیک شده است شاید لازم باشد تغییراتی در شکل مدیریت، برنامه‌ریزی و هماهنگی سفرها ایجاد شود تا ضمن توزیع سفر، مدیریت زمانی نیز در اولویت گذاشته شود و پیش از هر تعطیلات، مقاصد ایمن (بهداشتی و دیگر حوادث)، نقاط کم‌مسافر و پرظرفیت و همچنین، جاده‌های ناایمن و پرتصادف شناسایی و به مردم معرفی شوند تا در برنامه‌ریزی و مدیریت سفر‌های مردمی کاربرد و مصرف بهتری داشته باشند.
از طرفی، بسیاری از دستگاه‌های عضو همچنان به شیوه‌ای سنتی درحال خدمات‌رسانی به مسافران هستند، از جمله شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، درحالی‌که با توجه به جمعیت قابل توجه مسافرانی که از کمپ یا چادرمسافرتی استفاده می‌کنند ضروری است پیش از آغاز سفرها، کمپ‌ها و محل استقرار چادر‌های مسافرتی با امکانات و خدمات اولیه در شهرها، روستا‌ها و یا ورودی آن‌ها، شناسایی و پیش از شروع تعطیلات اطلاع‌رسانی شوند و مهم‌تر از آن، شهر‌هایی که در نوروز با کمبود مواد غذایی مواجه شدند از این تجربه برای مدیریت تعطیلات عید فطر نیز بهره ببرند.
اگرچه این ستاد، سامانه جامع اطلاع‌رسانی گردشگری با شماره تلفن ۰۹۶۲۹ را راه‌اندازی کرده است و از این طریق گزارش تخلفات و شکایت‌ها را دریافت می‌کند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد خیلی‌ها از این شماره اطلاع نداشته و شکایت‌ها و گزارش‌های گرانی و تخلفاتشان را بیشتر در فضای مجازی به اشتراک گذاشته و سرگردان بوده‌اند که از کجا و از طریق چه مرجعی می‌توانند شکایت خود را پیگیری کنند.
این ستاد در آخرین جلسه همچنین اعلام کرده که اضافه شدن وزارت جهاد کشاورزی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان اوقاف و امور خیریه را به عنوان اعضای جدید ستاد بررسی می‌کند و بخش خصوصی و تشکل‌های غیردولتی را از این پس در جلسات ستاد‌های استانی دعوت خواهد کرد، اما همچنان صندلی‌ای برای بخش میراث فرهنگی درنظر نگرفته و این بخش با وجود آن‌که جاذبه و مقصد اصلی مسافران است، غایب بزرگ ستاد هماهنگی خدمات سفر به شمار می‌آید، به گونه‌ای که مدیریت و برنامه‌ریزی آن‌ها مجزا و بدون هماهنگی با سایر بخش‌ها و دستگاه‌ها صورت می‌گیرد. آسیب این غیبت، آنجا مشخص می‌شود که در نوروز موج زیادی از مسافران بدون تعیین ظرفیت تحمل بنا و اصول و استاندارد بازدید به محوطه‌ها و بنا‌های تاریخی رفتند و آسیب‌های گسترده‌ای به آن‌ها وارد شد، درحالی‌که هیچ مرجعی برای رسیدگی و پیگیری این مشکلات در ستاد هماهنگی خدمات سفر وجود نداشت و از طرفی هم، بخش میراث فرهنگی پاسخگوی این شیوه غیراصولی از برنامه‌ریزی بازدید و مدیریت بنا‌های تاریخی در پیک سفر نبود.
