تاریخ انقضا در محصولات غذایی؛ توصیه‌هایی برای تشخیص سلامت و نگهداری
همه ما تاریخ انقضا درج‌شده روی محصولات غذایی و بهداشتی را دیده‌ایم؛ معنای این تاریخ واقعا چیست؟ بیشتر افراد به این تاریخ رجوع می‌کنند که بفهمند باید آن محصول را نگه دارند یا دور بریزند. با این حال، عددی که روی محصولاتی مانند نان یا شیر می‌بینید الزاما به‌معنی سالم یا فاسدبودن آنها نیستند. برای اطلاع از معنای واقعی تاریخ انقضا و زمان مناسب مصرف مواد غذایی مختلف، تا پایان این مقاله همراهمان باشید.
معنی تاریخ انقضا محصولات غذایی چیست؟
تاریخ‌هایی که روی بسته‌بندی محصولات غذایی می‌بینید، معمولا مربوط به زمان فاسدشدن غذا نیستند. در واقع این تاریخ به شما می‌گوید که این محصول غذایی تا چه هنگام بهترین مزه و بافت خود را حفظ می‌کند. به‌گفته سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، کارخانه‌ها مجبور به چاپ تاریخ انقضا روی بسته‌بندی نیستند و این کار تصمیم کارخانه‌ها برای نشان‌دادن بهترین زمان برای مصرف محصولشان است.
ممکن است روی بسته‌بندی‌ها کلمه‌های دیگری نیز ببینید که معانی متفاوتی دارند. با دانستن معنی این کلمه‌ها، بهتر می‌توانید تشخیص دهید که غذای شما تا چه زمان قابل‌استفاده است. در ضمن اگر مواد غذایی را به‌خوبی نگهداری کنید، شاید پس از تاریخ چاپ‌شده روی بسته‌بندی نیز قابل‌استفاده باشد. در ادامه، معنی کلمه‌هایی را توضیح می‌دهیم که ممکن است برای نشان‌دادن زمان روی بسته‌بندی درج شوند.
۱. تاریخ بسته‌بندی
کارخانه‌ها و عمده‌فروش‌ها از تاریخ بسته‌بندی استفاده می‌کنند تا موجودی کالاهای خود را ردیابی کنند. موادی که تاریخ بسته‌بندی دارند معمولا عبارت‌اند از:
محصولات کنسروی؛
بیسکویت ترد؛
کلوچه؛
ادویه‌ها.
ممکن است مواد غذایی با بسته‌بندی مناسب تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از این تاریخ قابل‌مصرف باشند. بسته‌های نامطمئن معمولا سوراخ، فرورفتگی یا برآمدگی دارند.
از محصولات غذایی با بسته‌بندی معیوب استفاده نکنید، زیرا ممکن است سالم نباشند. همچنین از مصرف محصولاتی که بوی نامطبوعی دارند پرهیز کنید.
۲. بهترین زمان مصرف
مصرف ماده غذایی پیش از این تاریخ، بهترین طعم و کیفیت را تضمین می‌کند. معمولا غذا پس از این تاریخ فاسد نمی‌شود، اما ممکن است خشک شود یا طعمش را از دست بدهد.
۳. تاریخ انقضا
پس از تاریخ انقضا محصول غذایی، دیگر نباید آن را استفاده کرد. معمولا این مواد غذایی تاریخ انقضا دارند:
شیرخشک نوزادان؛
غذای بچه؛
ویتامین‌ها؛
داروهای بدون نسخه؛
پودر کیک آماده؛
بکینگ پودر؛
پکتین.
این محصولات تاریخ انقضا دارند، زیرا ممکن است پس از تاریخ ذکرشده دیگر عملکرد خود را نداشته باشند. مثلا ممکن است مخمر اثربخشی اولیه را نداشته باشد. همچنین امکان دارد داروها تأثیر اصلی خود را نگذارند. کیک‌های از پیش آماده و مرباها هم ممکن است بافتشان تغییر کند.
هرچند در کشور ما رایج نیست، در دیگر کشورهای جهان ممکن است تاریخ‌های دیگری هم روی بسته‌بندی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها درج شود، ازجمله:
۱. تاریخ فروش
معمولا تاریخ فروش روی بسته‌بندی محصولات یخچالی درج می‌شود. فروشگاه‌ها از این تاریخ می‌فهمند که چه زمان باید محصول را از قفسه‌های فروشگاه جمع‌آوری کنند. البته غذا حتی پس از تاریخ فروش نیز قابل‌استفاده است. مثلا محصولات لبنی تا ۱ هفته پس از تاریخ فروش خود قابل‌استفاده هستند. تخم‌مرغ را هم می‌شود ۳ تا ۵ هفته پس از تاریخ فروش مصرف کرد. بعضی مواد غذایی که تاریخ فروش دارند عبارت‌اند از:
شیر؛
ماست؛
خامه؛
تخم‌مرغ؛
گوشت؛
سالادهای آماده.
۲. تاریخ مصرف
یعنی محصول تا این تاریخ بهترین کیفیت خود را دارد. تولیدکننده‌ها این تاریخ را برای محصولات غذایی تعیین می‌کنند. ممکن است محصول حتی پس از این تاریخ نیز قابل‌استفاده باشد.
۳. تاریخ تضمین کیفیت
تولیدکنندگان و عمده‌فروش‌ها از این اصطلاح برای محصولاتی استفاده می‌کنند که عمر طولانی دارند. این محصولات غذایی را می‌توان پس از تاریخ تضمین کیفیت نیز استفاده کرد، اما ممکن است طعم یا بافت خود را از دست بدهند. در نظر داشته باشید که کیفیت با امنیت یکسان نیست. غذاهایی که تاریخ تضمین کیفیت دارند عبارت‌اند از:
پاستای نیمه‌آماده؛
سوپ نیمه‌آماده؛
وسایل کیک‌پزی؛
غلات صبحانه؛
کره بادام‌زمینی؛
مایونز.
راهنمای کلی نگهداری مواد غذایی
هنگامی که غذا وارد خانه شما می‌شود، تا زمان مشخصی سالم می‌ماند. تاریخ درج‌شده روی بسته‌بندی تخمینی از این زمان است. تقریبا ۹۰درصد افراد معنی عبارت‌های مربوط به تاریخ انقضا را درست نمی‌دانند و موادی را دور می‌اندازند که هنوز قابل‌استفاده هستند یا می‌توان در فریزر نگهشان داشت.
بسته به شیوه نگهداری، ممکن است مواد غذایی زودتر یا دیرتر از تاریخ درج‌شده روی بسته خراب شود:
می‌توان شیر را ۷ روز در یخچال نگهداری کرد. بهتر است آن را عقب یخچال بگذارید که سردترین قسمت است.
تخم‌مرغ را می‌توان ۳ تا ۵ هفته استفاده کرد. بهتر است تخم‌مرغ را هم مانند شیر عقب یخچال نگهداری کرد.
گوشت چرخ‌کرده و مرغ را می‌توان ۱ تا ۲ روز در یخچال نگهداری کرد. اگر قصد دارید در آینده از آنها استفاده کنید، بلافاصله آنها را در فریزر بگذارید.
می‌توان گوشت و مرغ پخته را ۳ تا ۴ روز درون یخچال نگهداری کرد.
کالباس پیش از بازشدن تا ۲ هفته و پس از بازشدن ۳ تا ۵ روز قابل‌استفاده است.
برنج خشک یا پاستا را می‌توان ۱ تا ۲ سال درون کابینت نگهداری کرد و پس از پختن فقط ۳ تا ۴ روز در یخچال سالم می‌مانند.
میوه کنسروی را می‌توان ۱۲ تا ۱۸ ماه درون کابینت نگهداری کرد. پس از بازشدن کنسرو، فقط ۵ تا ۷ روز درون یخچال قابل‌نگهداری است.
چه مدت پس از تاریخ انقضا می‌توان از مواد غذایی استفاده کرد؟
اطلاعات مربوط به تاریخ انقضا و زمان تولید و مصرف که روی بسته‌بندی محصولات درج می‌شوند، الزاما زمان دورانداختن مواد غذایی نیست. دانستن این مسئله باعث می‌شود تصمیم‌های بهتری درباره امنیت و تازگی مواد غذایی بگیرید و با حس چشایی، بینایی، بویایی یا حتی لامسه خود این کار را انجام دهید.
می‌توانید سلامت ماده غذایی را با این کارها بسنجید:
تلاش برای دیدن کپک یا تغییر رنگ؛
احساس بوی عجیب؛
جنس و سفتی محصول؛ (مثلا گوشت فاسد معمولا حس لزجی را به دست شما منتقل می‌کند و محصولات در حال گندیدن عموما نرم هستند.)
مزه عجیب. (اگر غذا مزه‌ای غیرعادی مثل ترشی داشته باشد، بهتر است آن را نخورید.)
همان‌طور که در راهنمای نگهداری گفتیم، می‌توانید غذاهای مختلف را برای مدت مشخصی پس از تاریخ انقضایشان نگه دارید. البته در این شرایط باید به نشانه‌های فاسدشدن نیز دقت کنید. خوب است بدانید که بعضی غذاهای خشک مانند جو، پاستا یا برنج تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از تاریخ انقضا خود سالم می‌مانند.
فقط در صورتی سالم‌بودن مواد غذایی را بیازمایید که این کار برایتان خطری نداشته باشد. مثلا از چشیدن غذایی که ظاهر یا بویی عجیب دارد پرهیز کنید.
خطرات نگه‌داشتن غذا پس از تاریخ انقضا
بیشتر تاریخ انقضاها مربوط به مدت امن‌بودن مواد غذایی نیستند و نشان‌دهنده مدتی هستند که کیفیت مطلوب را دارند، پس خطر اصلی خوردن غذایی با تاریخ انقضای گذشته این است که بالاترین کیفیت را نداشته باشد. مثلا سبزیجات کنسروی که تاریخ انقضایشان گذشته است ممکن است نرم شده باشند یا میوه‌های منجمد ممکن است طعم اصلی خود را نداشته باشند.
البته زمان نقشی اساسی در سلامت مواد غذایی دارد. خطراتی نیز برای خوردن غذاهایی که تاریخ انقضایشان گذشته است وجود دارد و هرچقدر زمان بیشتری بگذرد، این خطر بیشتر می‌شود. بنا به گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC)، از هر ۶ نفر آمریکایی ۱ نفر در سال دچار مسمومیت غذایی می‌شود و حدود ۳۰۰۰ نفر جان خود را از دست می‌دهند. باکتری‌های خطرناکی روی غذاها رشد می‌کنند و موجب این بیماری‌ها و عوارض می‌شوند. اگر وجود کپک یا بوی ناخوشایند موجب شد به فساد غذا شک کنید، آن را دور بیندازید.
چگونه می‌توان از هدرشدن غذا جلوگیری کرد؟
هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد غذاهای سالم را دور بیندازد، اما بسیاری از افراد عادت دارند غذاهای قابل‌مصرف را هدر دهند. طبق آمار سازمان غذا و داروی آمریکا، حدود ۳۰ تا ۴۰درصد مواد غذایی دور ریخته می‌شوند. می‌خواهید بدانید که چگونه می‌توانید از مواد غذایی خود بیشترین بهره را ببرید؟ در ادامه راهکارهایی را مطرح کرده‌ایم.
۱. برای وعده‌های خود برنامهریزی کنید
می‌توانید برنامهریزی وعده‌های غذایی را به بخش ثابتی از زندگی خود تبدیل کنید. حتی می‌توانید این کار را با کمک نرم‌افزارها انجام دهید. با دانستن غذاهایی که قرار است در هفته آماده کنید، می‌دانید که دقیقا به چه اقلامی نیاز خواهید داشت. این امر از خرید بیش از حد مواد غذایی پیشگیری می‌کند.
غذایی را که بیش از ۲ ساعت در دمای اتاق مانده است دور بریزید.
۲. مواد غذایی را به‌ترتیب خرید مصرف کنید
حتما مواد غذایی رو به خرابی یا پیش‌تر خریده‌شده را زودتر مصرف کنید. حتی می‌توانید خوراکی‌ها را به این ترتیب در یخچال یا کابینت‌های خود بچینید، یعنی مواد غذایی با عمر طولانی‌تر را در عقب و موادی با عمر کوتاه‌تر را جلوتر قرار دهید.
معمولا فروشگاه‌ها نیز از این روش برای چیدن مواد غذایی استفاده می‌کنند، پس موادی که عقب قفسه‌ها هستند عمر مفید بیشتری دارند.
۳. مواد غذایی را در فریزر نگه دارید
هنگامی که مواد غذایی در دسترس شما بیشتر از مقدار نیازتان است، می‌توانید آن را در فریزر قرار دهید تا مدت بیشتری قابل‌استفاده باشد. اگر مقدار زیادی میوه دارید، می‌توانید آنها را برای استفاده آینده در فریزر قرار دهید. همچنین می‌توانید این کار را با گوشت تازه و بعضی سبزیجات انجام دهید. حتی محصولات لبنی مانند شیر و انواع پنیر نیز با قرارگرفتن در فریزر عمر طولانی‌تری خواهند داشت.
سخن پایانی
توجه به تاریخ انقضا و اطلاعات مربوط به زمان تولید و مصرف، روش خوبی برای پی‌بردن به کیفیت مواد غذایی است، اما الزاما بهترین روش برای پی‌بردن به سالم‌بودن آنها نیست. می‌توانید برای پی‌بردن به سلامت مواد غذایی از حس بینایی، بویایی، چشایی و لامسه خود استفاده کنید. همچنین خوب است که زمان حدودی سالم‌ماندن مواد غذایی پس از تاریخ انقضای آنها را نیز بدانید.
