عکس| کشف گچ‌بری‌های ساسانی در یک روستا
میثم لباف خانیکی ـ دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه تاریخی بازهوره ـ در این‌باره گفت: این فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی که با هدف شناسایی کاربری مجموعه معماری «قلعه دختر» و تعیین قدمت آثار و بقایای معماری، مورد تأیید و تصویب پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت، به کشف آثار مهمی از فرهنگ و تمدن خراسان پیش از اسلام انجامید.
این باستان‌شناس افزود: از جمله مهم‌ترین یافته‌های کاوش در «قلعه دختر» می‌توان به مجموعه ارزشمندی از گچ‌بری‌های دوره ساسانی مزین به نقوش هندسی، گیاهی و انسانی اشاره کرد که فصل جدیدی در تاریخ هنر ایرانِ ساسانی می‌گشاید. در نتیجه کاوش‌های این فصل، همچنین مشخص شد که مجموعه معماری مکشوفه، آتشکده‌ای معظم از دوره اشکانی و ساسانی بوده که از یک چهارطاقی آجری و یک تالار ستون‌دار تشکیل می‌شده است.
لباف خانیکی با بیان این‌که هر یک از ستون‌های این تالار به گچ‌بری‌های نفیسی مزین و سرستون‌هایی به شکل درخت نخل بر فراز هر ستون تعبیه شده بود، افزود: دیوارهای فضاهای مختلف آتشکده «قلعه دختر» را گچ‌بری‌هایی با موضوعات مختلف تزیین می‌کرده و فضاهای جانبی با نقاشی‌های دیواری آذین می‌شده است. کشف تعدادی گِل مُهر از این مجموعه حکایت از فعالیت‌های اداری سازمان یافته در این مجموعه مذهبی دارد و استفاده از مصالح و تزیینات مرغوب بیان‌گر اهمیت این مجموعه نزد حکومت مرکزی ساسانی است.
او در ادامه اظهار کرد: مطابق مطالعات انجام شده در حوزه جغرافیای تاریخی، «بازه هور» در ولایت بست واقع بوده و این ناحیه منطبق بر ناحیه‌ای است که در دورۀ ساسانی «پُشت» نامیده می‌شده است. ولایت «پشت» که در متون دینی به نام «پشت گشتاسپان» شناخته می‌شد، مقرّ یکی از سه آتش مهم دوره ساسانی بود که به نام «آذربرزین مهر» معرفی شده است. شواهد و نمادهایی از ایزد مهر نظیر چلیپاهای شکسته، نقش دم طاووس، پیکره‌های متعدد قوچ و نیز شواهدی از نظارت و مدیریت مستقیم حکومت مرکزی ساسانی در آتشکدۀ قلعه دختر بازه هور احتمال همسانی این آتشکده را با آذربرزین مهر تقویت می‌کند.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه تاریخی بازه هور گفت: به دنبال تصمیمات اخیر شورای معاونان و فرماندهی یگان حفاظت اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان رضوی، مجموعه تاریخی بازه هور از حفاظت فیزیکی بهره‌مند شده و اقداماتی در راستای ساماندهی و تبدیل این مجموعه به یک سایت‌موزه در دستور کار قرار گرفته است.
