نقص فنی ۶ هواپیما در ۲ هفته اخیر؛ علت چیست؟
هرچند تعداد سوانح هوایی نسبت به حوادث جاده‌ای بسیار کم است، اما طبعا حمل و نقل هوایی به نظارت و دقت بسیار بالایی نیاز دارد، چون می‌تواند به شدت خطر آفرین باشد. البته به گواه اخبار در چند وقت اخیر حمل و نقل هوایی کشورمان وضعیت مطلوبی ندارد و بسیاری از سفر‌های داخلی و البته خارجی به دلیل نقص فنی یا با تاخیر طولانی همراه بوده یا بعد از بلند شدن هواپیما به همان دلیل نقص فنی مجبور به فرود اضطراری شده است. اما این اتفاقات هرچند کوچک زنگ خطری بزرگ برای سوانح هوایی به حساب می‌آید که خدای نکرده ممکن است جان ده‌ها نفر را به مخاطره بیندازد.
به تازگی هم خبر فرود اضطراری هواپیمای مشهد - مسقط بعد از سه ساعت سرگردانی در آسمان مشهد و تخلیه باک بنزین هواپیما در صفحه ۲ روزنامه خراسان رضوی منتشر شد که خوشبختانه این پرواز به سلامت فرود آمد و مشکلی برای مسافران و خدمه آن به وجود نیامد، اما این خبر وقتی مهم می‌شود که بدانیم این ششمین نقص فنی گزارش شده هواپیما‌های کشور تنها در طول کمتر از دوهفته اخیر است. آماری که نشان دهنده وضعیت رو به وخامت صنعت حمل و نقل هوایی ایران است و هر لحظه ممکن است اتفاق ناگواری رقم بخورد. در این گزارش ضمن بررسی تعداد هواپیما‌های فعال در ناوگان هوایی کشور به سراغ سازمان هواپیمایی کشوری رفتیم تا از دلایل افزایش نقص فنی هواپیماها و پروتکل‌هایی که هواپیما باید بعد از نقص فنی برای گرفتن مجوز پرواز طی کند پرس و جو کنیم.
وضعیت ناوگان حمل و نقل هوایی کشور
اگر بخواهیم به طور خلاصه و در یک جمله وضعیت ناوگان هوایی کشور را شرح دهیم باید بنویسیم که ناوگان هوایی کشور پیر است. بر اساس گزارش دنیای اقتصاد اکنون میانگین سن هواپیما‌های کشور بیش از ۲۵سال است. درحالی که بر اساس استاندارد‌های جهانی، هواپیما‌های بالای ۲۰سال فرسوده به شمار می‌روند و بسیاری از هواپیما‌های موجود در ناوگان هوایی کشور، به‌ویژه با توجه به شرایط تحریم، باید هرچه سریع‌تر از خط پرواز خارج شوند. ۲۲ خرداد امسال هم رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در نشست خبری اعلام کرد که از ۳۳۰ فروند هواپیمای ناوگان هوایی کشور تنها ۱۶۰ فروند فعال است و ۱۷۰ فروند دیگر به دلایل فنی و نقص در موتور زمین‌گیر شده است.
دلایل افزایش نقص فنی هواپیماها
وجود چالش‌های متعدد از جمله افزایش نقص فنی در هواپیماها، فرسودگی ناوگان و... مربوط به چند هفته اخیر نمی‌شود و معضل چندین ساله صنعت هوایی است. به گفته فعالان حوزه هوانوردی، سوانح هوایی رخ داده طی هفته‌های اخیر نتیجه زنجیره‌ای از کمبود‌ها و نقص‌ها در این حوزه است. درواقع مجموعه‌ای از مشکلات، از جمله سوء مدیریت، اعمال تحریم‌ها و ... کار صنعت هوایی ایران را به این جا رسانده‌اند. با این حال در ادامه به دلایل افزایش نقص فنی هواپیماها پرداخته ایم.
۱- زیاد شدن میزان فعالیت
یکی از دلایلی که سازمان هواپیمایی کشور در پاسخ به سوال خبرنگار ما در باره دلایل افزایش نقص فنی هواپیماها اعلام کرده زیاد شدن تعداد پرواز‌ها بوده است. درپاسخی که سازمان هواپیمایی برای ما ارسال کرده، آمده است: «آن چه که در رسانه‌ها آشکار می‌شود تعداد رویدادهاست، ولی آن چه می‌تواند اطلاعات درستی درباره وضعیت و تغییر آن ارائه کند، نرخ رویدادهاست یعنی به ازای هر چند عملیات چند رویداد رخ می‌دهد. هم اکنون با کاهش محدودیت‌های کرونایی و فعال شدن برخی از کسب و کار‌هایی که با افت مواجه بودند و همچنین بازگشت مدل تعاملات حضوری به جای تعاملات مجازی شاهد افزایش میزان فعالیت‌ها هستیم. از سوی دیگر بعد از پایان ماه مبارک رمضان و آغاز فصل تابستان و فصل سفر، مسافرت با بخش حمل ونقل هوایی با افزایش مواجه شده است و بخش عمده‌ای از آمار ملموس رویداد‌ها ناشی از افزایش عملیات پروازی بوده و این موضوع لزوما به معنی افزایش نرخ رویداد‌ها نیست.»
۲- گرم شدن هوا
به گفته سازمان هواپیمایی کشوری تاثیر اقلیم بر حوادث هوایی را هم نباید نادیده گرفت. این سازمان در این باره گفته: «در فصل گرم سال برخی از پارامتر‌های فنی سامانه‌های هواپیما محدودتر می‌شود و این شرایط گرم نیز تا اندازه‌ای باعث افزایش اشکالات جزئی می‌شود در هر صورت تمام این رویداد‌ها در اصل حاصل اقدامات مراقبتی ایمنی است. به عنوان مثال ممکن است دمای موتور یک هواپیما از آستانه مشخصی بالاتر رود و خلبان در یک اقدام پیشگیرانه برای کاهش توان موتور و بازگشت به مبدا اقدام کند.»
۳- تحریم‌ها
هرچند در پاسخ سازمان هواپیمایی کشور از نقش تحریم‌ها سخنی به میان نیامده، اما آرا شاوردیان یکی از اعضای کمیسیون عمران مجلس علت اصلی نقص فنی در هواپیما‌های کشور را تحریم می‌داند. او به آفتاب گفته: «ما نمی‌توانیم بسیاری از قطعات هواپیما را تامین کنیم و دلیل این اتفاق تحریم‌ها و محدودیت‌های موجود است. البته سوء مدیریت نیز تاثیر گذار است.»
۴- سن بالای ناوگان هوایی
البته نباید از این موضوع هم غافل شد که بیشتر هواپیما‌های موجود در کشورمان فرسوده اند و متاسفانه به دلیل تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه مردم ایران امکان خرید هواپیمای جدید فراهم نیست و بالا بودن سن هواپیماها به خودی خود باعث بالا رفتن احتمال نقص فنی می‌شود.
۵- توجه نداشتن به حمل و نقل هوایی
رحمت ا... فیروزی پور هم یکی دیگر از اعضای کمیسیون عمران مجلس معتقد است: «بسیاری از هواپیماها هم به دلیل نداشتن قطعه و موتور زمین گیر شده اند و همان‌هایی هم که مشغول فعالیت اند بعد از مدتی دچار نقص فنی می‌شوند که به قطعه نیاز دارند. این شرایط معلول آن است که ما در کشور خیلی به صنعت هوایی توجه نداشته ایم. این مهم باعث شده که مشکلات نقص فنی و تاخیر‌ها به وجود بیاید.» او می‌گوید: «قطعا تحریم در این شرایط نقش دارد، اما بخشی از آن به داخل بر می‌گردد که سیستم حمل و نقل هوایی جزو اولویت‌های دولت‌ها نبوده است.»
۶- تامین نشدن منابع اعتباری
یکی از انتقاد‌هایی که فعالان صنعت هوایی همواره به مسئولان این صنعت وارد دانسته‌اند، همکاری نکردن در زمینه تامین نقدینگی ایرلاین‌هاست، این مشکل اگرچه همواره وجود داشته، اما با افزایش نرخ ارز دوچندان شده است. به اعتقاد این منتقدان در این شرایط دولت اقدامی برای حمایت از شرکت‌های هواپیمایی و کمک به آن‌ها برای مقاومت در برابر مشکلات انجام نداده است و شرکت‌ها برای تامین قطعات از خارج کشور با کمبودنقدینگی مواجه بوده اند. به هر حال تامین قطعه یکی از الزامات شرکت‌های هواپیمایی است که در شرایط تحریم پرهزینه‌تر نیز است.
پروتکل‌هایی که هواپیما بعد از نقص فنی طی می‌کند
سازمان هواپیمایی کشور در پاسخ به سوال خبرنگار ما در باره «پروتکل‌هایی که هواپیما بعد از نقص فنی باید طی کند تا به آن مجوز پرواز دهند» هم نوشته است: «زمانی که نقص فنی رخ می‌دهد مراکز تعمیر و نگهداری مجاز باید برای شناسایی و رفع عیب اقدام کنند و بخش‌های مسئول اطمینان از تطابق و ایمنی مورد تایید سازمان هواپیمایی کشوری، هواپیما را برای پرواز ترخیص می‌کنند. البته در هر پرواز نیز به شکل عملیاتی توسط کارشناسان فنی مربوط و خلبانان هواپیما، چک‌های پیش از پرواز را انجام می‌دهند و در صورت نبود مشکل پرواز ادامه می‌یابد.»
