تقلب و لو رفتن سؤالات کنکور؛ از انکار تا واقعیت
در حالی چهار روز گذشته فضای علمی کشور درگیر تب و تاب برگزاری پنجاه و دومین آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی بود که بروز حواشی "تقلب و لو رفتن سؤالات" برای پرتقاضاترین رشته‌های این آزمون یعنی گروه علوم تجربی نگرانی‌ها و ابهامات زیادی را در اذهان عمومی جامعه به خصوص داوطلبان این رشته‌های پرطرفدار دانشگاهی ایجاد کرد.
اگر چه بازار تقاضا برای ورود به رشته‌های علوم پزشکی به ویژه سه رشته پرطرفدار یعنی "پزشکی"، "دندانپزشکی" و "داروسازی" در ایران طی چند سال اخیر رونق گرفته و تقریبا بیش از نیمی از داوطلبان با امید و انگیزه پذیرش در این رشته‌ها در کنکور شرکت می‌کنند؛ اما نگاهی به تاریخچه این آزمون ملی در ایران نشان می‌دهد رشته "پزشکی" قبل از انقلاب نیز جزو اولین رشته‌های پرطرفدار در کشور محسوب می‌شده و نخستین بار در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به دلیل تعداد زیاد متقاضیان امتحانی برای پذیرش در این رشته به طور هماهنگ برگزار شد. پس از آن دانشکده‌های حقوق و فنی نیز برای پذیرش در رشته‌های خود امتحان ورودی برگزار کردند.
شرایط چنین بود که اغلب متقاضیان ورود به دانشگاه ابتدا در امتحان دانشکده پزشکی شرکت می‌کردند و اگر قبول نمی‌شدند سراغ باقی رشته‌ها و دانشکده‌ها می‌رفتند. در واقع سال‌ها وضعیت بر همین منوال بود تا اینکه در سال ۱۳۴۱ قرار شد امتحانی سراسری برای ورود داوطلبان هر رشته به دانشگاه‌ها برگزار شود.
این آزمون سراسری یک نکته داشت و مشکل این بود که متقاضیان باید بارها از سراسر ایران به تهران و سایر شهرها سفر می‌کردند تا در امتحانات دانشکده های مختلف شرکت کنند. برای رفع این مشکل و با ایده برگزاری امتحانی با کیفیت بالاتر برای تعیین دقیق تر سطح علمی افراد نخستین امتحان سراسری دانشگاه ها یا همان اولین کنکور ایران در سال ۱۳۴۲ برگزار شد.
در همین راستا به دنبال توسعه آزمون ورودی در دانشگاه‌ها، سازمان سنجش آموزش کشور در سال ۱۳۴۷ با عنوان "مرکز آزمون‌شناسی ایران" با هدف تعیین نحوه گزینش دانشجویان برای ورود به دانشگاه‌ها توسط وزارت علوم و آموزش عالی ایران تأسیس شد. در نهایت در سال ۱۳۵۴ با افزایش تعداد دانشجویان و گسترش دانشگاه‌های داخل ایران، این سازمان به سه حوزه معاونت فنی و پژوهشی، اجرایی و نظارت بر امور دانشگاه‌ها گسترش یافت و تا سال ۱۳۶۰ با همین تشکیلات به کار خود ادامه داد و پس از انحلال ۸ ساله این سازمان در فروردین ماه سال ۱۳۶۸، تشکیلات سازمان سنجش آموزش کشور با سه معاونت اجرایی، فنی و پژوهشی و گزینش به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی رسید و در تاریخ ۲۸ مهر ۱۳۶۸ شرح وظایف و پست‌های مصوب نیز به سازمان ابلاغ شد تا این سازمان بتواند آزمون‌های بزرگ و ملی را با سازماندهی بزرگتر و منظم‌تر برگزار کند.
در حال حاضر فعالیت سازمان سنجش آموزش کشور بر سه بخش جذب ورودی مقاطع مختلف آموزش عالی، برگزاری آزمون‌های حرفه‌ای و استخدامی و بخش ارزشیابی متمرکز است و این سازمان طی حدود نیم قرن فعالیت خود توانست عنوان امین‌ترین و مورد اعتمادترین سازمان‌ها را در بین مردم به دست بیاورد و از سرمایه اجتماعی بالاتری برخوردار باشد.
سازمان سنجش و سرمایه‌ای به نام "اعتماد اجتماعی"
بررسی‌ها در سال‌های ۹۰ تا ۹۵، سازمان سنجش آموزش کشور را جزو سازمان‌های مورد اعتماد مردم معرفی کرد که از پایگاه اجتماعی خوبی بین عموم برخوردار بود. این سازمان در حالی همواره شعار "عدالت محوری" را در دوره های مختلف مدیریتی سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده که سال های اخیر با حواشی زیادی در مهمترین و حساس‌ترین آزمون‌های خود مواجه شده است. ضمن اینکه اظهارنظر و واکنش مسئولان این سازمان حاکی از ظهور پدیده ای به نام "تقلب" در فرایند برگزاری مهمترین آزمون این سازمان یعنی کنکور است.
به گونه ای که طی چند سال اخیر موضوع لو رفتن سؤالات و دفترچه‌های کنکور در فضای مجازی هر ساله با نزدیک شدن به زمان برگزاری کنکور، مطرح می‌شود و ما شاهد رشد قارچ گونه انواع شبکه‌ها، سایت‌ها و کانال‌های فروش سؤالات کنکور و یا ادعای لو رفتن سؤالات این آزمون سرنوشت‌ساز هستیم.
تقلب‌های سریالی در کنکور
اولین بار در کنکور سال ۹۹ بود که واژه "تقلب" و "داد و ستد سؤالات" در فضای مجازی به طور صریح مطرح شد؛ سال گذشته نیز روز اول برگزاری کنکور و در حالیکه تازه بخش عمومی کنکور هنر به پایان رسیده بود ناگهان تصاویری در فضای مجازی منتشر شد که حاوی همان سؤال های دفترچه آزمون در حال برگزاری بود.
این تصاویر چنان با سرعت در فضای مجازی منتشر شد که در کمتر از یک ساعت به موجی نگران کننده برای والدین نگران و کنکوری های مضطرب بدل شد و اینکه نکند سؤالات کنکور ۹۹ واقعا لو رفته باشد. این نگرانی و تماس‌های بیش از حد والدین با سازمان سنجش آنچنان زیاد بود که سخنگوی این سازمان را وادار به واکنش کرد.
لو رفتن سئوالات کنکور ۹۹
فاطمه زرین آمیزی سخنگوی وقت سازمان سنجش آموزش کشور با تایید این موضوع گفت: یکی از داوطلبان گروه آزمایشی هنر موفق به بردن گوشی همراه خود به جلسه آزمون شد و بخشی از سؤالات این آزمون را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است. این داوطلب در بیمارستان طالقانی آزمون می‌داد که با سوءاستفاده از عوامل اجرایی و شرایط کرونایی خود توانسته بود بعد از پایان آزمون دروس عمومی از سؤالات عکس بگیرد و منتشر کند.
سخنگوی وقت سازمان سنجش آموزش کشور با اشاره به دستگیری فرد متخلف و منتشر کننده سؤالات کنکور هنر، تاکید کرد: اگر چه این داوطلب اظهار کرده است قصد تقلب نداشته، اما در حال حاضر به محاکم قضایی معرفی شده و مجازات پیش‌بینی شده در قانون شامل جزای نقدی از ۱۰ میلیون ریال تا یک میلیارد ریال یا حبس از یک تا پنج سال یا هر دو مجازات در خصوص او اجرا خواهد شد و این سازمان برای این گونه افراد تقاضای اجرای بالاترین حد مجازات را دارد.
اما ماجرا به همین جا ختم نشد و در روز دوم کنکور سراسری نیز در حالیکه هنوز ساعتی از شروع کنکور سراسری داوطلبان گروه علوم انسانی و گروه علوم ریاضی نگذشته بود که در فضای مجازی تصویر صفحات دفترچه های کنکور منتشر شد و برخی کانال‌ها مدعی شدند که سؤالات کنکور لو رفته است.
انتشار این تصاویر باعث شد تا بار دیگر سازمان سنحش واکنش نشان دهد. زرین آمیزی، سخنگوی وقت سازمان سنجش آموزش کشور درباره تصاویری که برای بار دوم در فضای مجازی منتشر شده بود گفت: در حال حاضر صحت یا عدم صحت این عکس ها توسط حفاظت سازمان سنجش آموزش کشور در دست بررسی است و نتیجه آن را اطلاع رسانی خواهیم کرد.
وی در اظهار نظری دیگر تاکید کرد: حفاظت آزمون سازمان سنجش آموزش کشور با همکاری دستگاه‌های امنیتی و انتظامی در استان‌های فارس و یکی از استان‌های غربی دو تیم را دستگیر کردند که برای ارسال عکس از حوزه‌های امتحانی برنامه‌ریزی کرده بودند که در تهران نیز دو نفر شناسایی شده‌اند که به زودی دستگیر خواهند شد. براساس بررسی‌های به عمل آمده اصولاً هدف این افراد از ارسال عکس، تقلب نیست بلکه القای شبهه در آزمون است.
حواشی کنکور ۱۴۰۰
این حواشی قبل از برگزاری پنجاه و یکمین کنکور (۱۴۰۰) نیز مطرح شد و تعدادی از کانال‌ها در فضای مجازی اقدام به خرید و فروش سؤالات جعلی کنکور کردند به طوری که سقف و کف قیمت‌های اعلامی این کانال‌ها تا چندین میلیون نیز اعلام شد. اما در نهایت عده ای داوطلب از خرید این سؤالات متضرر شدند و تعدادی از باندهای فروش سؤالات توسط نیروهای انتظامی و با همکاری دستگاه‌های نظارتی و اطلاعاتی کشور دستگیر شدند.
در این رابطه سردار وحید مجید رئیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا گفت: در رصد پیش‌دستانه فضای سایبر در بیش از ۱۰۰ کارگروه استانی و شهرستانی طی ایام منتهی به برگزاری کنکور سراسری سال ۱۴۰۰، تعداد زیادی سایت و تارنما که اقدام به فعالیت مجرمانه در این خصوص می‌کردند، مورد شناسایی قرار گرفتند.
وی در ادامه از شناسایی و دستگیری بیش از ۲۰ نفر از مجرمان در کشور که با تبلیغات دروغین و کاذب مدعی فروش سؤالات کنکور سراسری سال ۱۴۰۰ پیش از برگزاری آن بودند، خبر داد و اظهار کرد: اقدام قضائی علیه تعدادی از مجرمان دیگر نیز در این حوزه در جریان است.
بحث فروش سئولات و تقلب در کنکور ۱۴۰۰ تا جایی پیش رفت که وزارت اطلاعات با صدور اطلاعیه ای تاکید کرد؛ در راستای حفظ سلامت و آرامش روانی خانواده‌های داوطلبان آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، با اشراف اطلاعاتی سربازان گمنام امام زمان، تحرکات چند شبکه کلاهبرداری که در زمینه عرضه و فروش سؤالات غیر واقعی آزمون سراسری ۱۴۰۰ فعالیت داشتند، با هماهنگی دستگاه قضایی شناسایی و مورد برخورد قرار گرفته و تعدادی از سودجویان شبکه‌ای دستگیر شدند.
در همین رابطه دکتر ابراهیم خدایی رییس وقت سازمان سنجش آموزش کشور ضمن تاکید جدی در برخورد با کلاهبردارن در زمینه فروش سؤالات کنکور، گفت: برای جلوگیری از تخلف و رعایت حفاظت از آزمون، کمیته‌ای با حضور مجموعه دادستانی، تشکیل شد و با هماهنگی‌های صورت گرفته در این کمیته با موضوع برخورد جدی با کلاهبرداری در زمینه فروش سؤالات کنکور تصمیم‌گیری شد.
وی در ادامه تصریح کرد: تمام موارد مربوط به فروش سؤالات کنکور کلاهبرداری است و شگرد کلاهبرداران این است که ابتدا ۵۰ درصد پول را از داوطلب دریافت کرده و اعلام می‌کنند که ما به سؤالات دسترسی داریم و پس از انتشار سؤالات، ۵۰ درصد باقی پول را دریافت می‌کنیم؛ در صورتی که پس از دریافت ۵۰ درصد پول اولیه، تماس‌ها قطع می‌شود و آنها حتی نمی‌توانند جلد دفترچه کنکور ما را به داوطلبان برسانند.
خدایی با بیان اینکه یکسری از عوامل کلاهبرداری فروش سؤالات کنکور شناسایی شده اند، افزود: با آنها برخورد شده و طبیعتا برخوردهای بیشتری با توجه به گزارش‌های رسیده با این افراد می‌شود. به داوطلبان اطمینان می‌دهم که تحت هیچ شرایطی سؤال کنکور قبل از جلسه به بیرون نیامده و داوطلبان مطمئن باشند کلاهبردار نمی‌تواند سئوالی بدهد چرا که حتی نمی‌تواند روی دفترچه را هم کپی کند.
پرونده‌های بی‌سرانجام
پدیده فروش سؤالات و بروز تقلب در کنکور سال گذشته در حالی از سوی مسئولان وقت سازمان سنجش تکذیب شد که در برخی موارد ادعا می‌شود هنوز پرونده‌های شبهه دار تعداد زیادی از پذیرفته شدگان رشته‌های پرطرفدار علوم تجربی بدون تعیین تکلیف و با وساطت تعدادی از مسئولان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی مختومه اعلام شده و این داوطلبان یکسال است در پرطرفدارترین صندلی های دانشگاه تحصیل می‌کنند.
در حالی که انتظار می‌رفت کنکور ۱۴۰۱ به دلیل تغییراتی که در دفترچه سؤالات و پاسخنامه‌ها صورت گرفته بود، با کمترین حاشیه برگزار شود در عین ناباوری و تعجب این آزمون به یکی از تاریک‌ترین آزمون‌های سراسری تبدیل شد و این موضوع درعلاوه بر انعکاس در شبکه‌های اجتماعی، با واکنش برخی مطبوعات نیز مواجه شد؛ به طوریکه برخی روزنامه‌ها خواستار برخورد جدی با مسببان این امر و استعفای مسئولان سازمان سنجش آموزش کشور شدند.
ماجرای کنکور امسال از این قرار بود که در آزمون رشته‌های تحصیلی هنر، ریاضی و انسانی، سئوالات برخلاف سال‌های گذشته پس از پایان آزمون و به صورت رسمی دراختیار عموم داوطلبان قرار نگرفت، اما درمورد آزمون تجربی برخی مدعی هستند کل سئوالات عمومی و اختصاصی کنکور تجربی در ساعت ۹:۴۹، یعنی چند دقیقه پس از توزیع دفترچه اختصاصی شماره ۲، روی یکی از کانال‌های تلگرامی قرار داده شد. در این فایل دفترچه اختصاصی شماره ۳ که هنوز در آن زمان توزیع نشده بود نیز وجود داشته است.
در همین حال برخی منابع در فضای مجازی ادعای تقلب گسترده ۲۵ هزار نفر از داوطلبان تجربی را مطرح کردند که البته رییس سازمان سنجش شب گذشته با حضور در یک برنامه تلویزیونی ضمن رد ادعای مطرح شده درباره تقلب گسترده در کنکور تجربی، اذعان کرد که با تعداد ۴۸۰ نفر از متخلفان این آزمون برخورد شده و برای آنها پرونده تشکیل شده است.
عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در این زمینه گفت: با تمهیدات اندیشیده شده با استفاده از دستگاه آشکارساز موبایل بسیاری از داوطلبان متخلف در این آزمون که ابزار الکترونیک به همراه داشتند شناسایی شدند و برای آنها پرونده تشکیل شده است.
رییس سازمان سنجش پیش از این و در جریان بازدید وزیر علوم از سازمان سنجش آموزش کشور در کرج نیز گفته بود: همکاری خوب وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، سپاه و تمامی ارگان‌های امنیتی و حفاظتی باعث شد تاکنون ۱۰ گروه فعال در زمینه فروش سؤال‌های جعلی کنکور دستگیر شوند.
سخن آخر
خبر لو رفتن و فروش سئوالات کنکور پدیده نامیمونی است که طی چند سال اخیر دامن گیر سازمان سنجش شده و همین امر ابهاماتی را در اذهان عمومی مطرح کرده است. اینکه چگونه می‌شود در یکی از مهمترین و امن‌ترین آزمون‌های سراسری ایران تقلبی تا این حد ساماندهی شده و گسترده رخ بدهد؟ چگونه می‌شود دفترچه پلمب شده سؤالات کنکور قبل از برگزاری آزمون در دست عده‌ای سودجو قرار می‌گیرد؟ چگونه علی رغم هماهنگی و همکاری تمامی دستگاه‌های امنیتی همچنان عده‌ای این توان را دارند به راحتی و به صورت علنی در فضای مجازی سؤالات کنکور را دست به دست کرده و به فروش برسانند؟ همچنین چرا علی رغم افزایش استفاده از دستگاه‌های تقلب سنج و شدت بازرسی های بدنی در کنکور امسال، که از سوی سازمان سنجش ادعا شده بود هنوز تعدادی متخلف موفق شده‌اند از برخی ابزارهای الکترونیکی استفاده و با کمک همین ابزارها عدالت آموزشی را نقض کرده و اعتبار نیم قرن فعالیت سازمان سنجش را زیر سؤال ببرند.
با وجود اینکه در سال ۸۴ قانونی در مجلس به تصویب رسید که بر اساس آن فروشندگان و انتشاردهندگان سؤالات کنکور و آزمون‌های نهایی مورد تعقیب قرار گرفته و با مجازات‌های سنگینی از قبیل جریمه‌های میلیاردی و حبس‌های طولانی مواجه خواهند شد و این قانون از سال ۸۵ به اجرا گذاشته شده؛ اما این قانون آن گونه که باید نتوانسته جلوی سودجویی‌ها در این زمینه را بگیرد و به نظر می‌رسد نظارت و اجرای قوی قانون‌های موجود، تنها راهکار و ابزاری باشد که بتوانیم کنکوری به‌دور از حاشیه داشته باشیم.
بر اساس آمار تخمینی ارائه شده سالانه بیش از هزاران میلیارد تومان هزینه کلاس‌های کنکور و همچنین خرید و فروش سؤالات کنکور می‌شود. قطعا وقتی پای چنین تجارت پر سودی در میان باشد شاهد تخلفات و کلاهبرداری های گسترده در این عرصه خواهیم بود. اگر چه طی سال های اخیر پدیده لو رفتن سؤالات و رواج تقلب در بین داوطلبان کنکور همپای رشد شبکه‌های مجازی و وسایل الکترونیکی و ابزارهای هوشمند افزایش یافته است اما به نظر می رسد سازمان سنجش آموزش کشور باید با پیش بینی چنین اتفاقاتی تمهیداتی ویژه برای جلوگیری از سوء استفاده از این تکنولوژی انجام دهد چرا که بروز چنین تخلفاتی علاوه بر اینکه اجحاف در حق دانش آموزانی شود که سال ها تلاش کرده اند تا بتوانند بر صندلی دلخواه خود در دانشگاه تکیه بزنند، اعتماد اجتماعی به سازمان سنجش را نیز کاهش می‌دهد.
بنابراین مسئولان نظارتی و اجرایی آزمون‌های مهم سرنوشت سازی مانند کنکور با اتخاذ سیاست‌های و برنامه‌هایی در تامین امنیت این آزمون بیش از بیش تلاش کنند تا شاهد تخلفات هر چند اندک از سوی سودجویان علم و دانش نباشیم و از سویی دیگر سرنوشت داوطلبان نیز تحت تاثیر مقاصد اقتصادی عده‌ای فرصت‌طلب قرار نگیرد.
