تیغ سانسور و توقیف کُند می‌شود؟
در چند وقت اخیر به‌جز فیلم‌های دارای مجوزی که هنوز اجازه اکران پیدا نکرده‌ند، نام فیلم‌های دیگری هم به گوش رسیده که سازندگانشان برای گرفتن پروانه نمایش با مشکلاتی مواجه شده‌اند. براین اساس آنچه را که برای فیلم‌های آماده یا متقاضی اکران رخ داده از چند منظر بررسی و حتی به چند دسته می‌توان تقسیم کرد.
در نگاه اول دسته‌ی اول را به فیلم‌هایی می‌توان مربوط دانست که در دولت قبل مجوز گرفته بودند. این فیلم‌ها در آستانه‌ی اکران متوجه شدند که باید دوباره بازبینی شوند. در بازبینی دوباره مجوز بعضی از این فیلم‌ها برای اکران، معتبر تشخیص داده نشد و اگرچه به طور رسمی توقیف نشدند اما بلاتکلیف هستند. برخی نزدیکان تصمیم‌گیرندگان امروز سینما می‌گویند که این حساسیت‌ها به اظهارنظر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در روزهای ابتدایی کارش برمی‌گردد که در جایی گفته بود برخی فیلم‌های سینمایی را با خانواده نمی‌توان تماشا کرد. نوک پیکان این انتقاد بیش از همه «چپ، راست» حامد محمدی را نشانه گرفت که با وجود ممیزی‌های دوره قبل، باز هم مشمول موارد اصلاحی شد ولی گویا هنوز جواب نداده و طبق آخرین پیگیری‌های ایسنا این فیلم که ابتدا قرار بود اول دی‌ماه ۱۴۰۰ به سینماها بیاید، فعلا اجازه‌ای برای اکران عمومی ندارد.
در این گروه «چپ راست» تنها نیست و «شیشلیک» محمدحسین مهدویان نیز وضعیتی مشابه دارد. این فیلم در دولت قبل پروانه‌ی نمایش گرفت و با وجود آنکه اجازه‌ی اکران پیدا نکرده اما به نظر می‌رسد بلاتکلیفی کمتری داشته باشد، چون براساس برخی صحبت‌های غیررسمی احتمال بایگانی شدنش در شرایط فعلی نسبت به آزادشدنش بیشتر است. در صحبت‌های افراد مرتبط یا مطلع از وضعیت این فیلم بارها شنیده شده که روایت تصویر شده‌ی «شیشلیک» از جامعه طوری نیست که موفق به کسب مجوز شود، مگر احتمالا با ممیزی‌های اساسی.
در دسته‌ی دیگر، فیلم‌هایی را می‌توان گنجاند که برای اولین بار در همین چند ماه گذشته درخواست پروانه‌ی نمایش دادند؛ فیلم‌هایی که یا بی‌دردسر از سد شورای سختگیر پروانه نمایش عبور کردند یا تن به ممیزی‌های کم و زیاد دادند و مجوز اکران دریافت کردند؛ مثل «خط نجات»، «بیرو»، «کوچه ژاپنی‌ها» و «۱۹» که تقریبا جزء تازه‌ترین‌ها هستند. در این بخش قطعا آثاری هم هست که با مشکل چندان زیادی برای گرفتن پروانه نمایش روبه‌رو نبودند، ولی آثاری را هم می‌توان پیدا کرد که با وجود یک بار صدور پروانه‌ی نمایش، سرنوشت مشخصی ندارند.
دسته دیگر متعلق به فیلم‌هایی است که یا از گذشته بلاتکلیف بودند یا در یک سال قبل تازه ساخته شدند، اما حتی به بهانه‌ی اکران محدود در جشنواره‌ی فیلم فجر موفق به گرفتن مجوز نشدند و هنوز تکلیفشان معلوم نیست. بعضی از این‌ها را در فهرست فیلم‌های در نوبت پروانه نمایش نیز نمی‌توان پیدا کرد، در حالی‌که سازندگانشان می‌گویند به دنبال گرفتن مجوز و رفع بلاتکلیفی اثرشان هستند.
اما دسته بعدی در ارتباط با فیلم‌هایی است که ناگهان اسمشان به عنوان اثری راه یافته به یکی از جشنواره‌های خارجی منتشر شده، آن هم در شرایطی که هنوز پروانه‌ی نمایش نگرفته‌اند. در گذشته روال بیشتر اینطور بود که فیلم‌ها صرفا برای نمایش در ایران باید مجوز می‌داشتند و معمولا با فیلمسازانی که آثارشان ابتدا در جشنواره‌ای خارجی رونمایی شده بود و بعد برای اکرانش در ایران اقدام می‌کردند برخوردی صورت نمی‌گرفت. نمونه‌ی این اتفاق فیلم «فروشنده» اصغر فرهادی بود که پس از گرفتن جایزه از جشنواره کن، صرفا صحبت از این بود که آیا این فیلم بدون سانسور در ایران اکران می‌شود یا با سانسور؛ اما الان اگر چنین اتفاقی بیفتد باید پرسید اصلا خود فیلم اجازه اکران پیدا می‌کند یا خیر؟
بر این مبنا به نظر می‌رسد فیلمسازانی که علاقه‌مند به حضور آثارشان در جشنواره‌های خارجی بودند طبق روالی که از گذشته بود، اقدام کردند در حالی که مدیران فعلی تاکید دارند فیلم‌هایی که بیرون از ایران به نمایش درمی‌آیند حتماً پروانه نمایش خارجی داشته باشند و روند قانونی صدور این مجوز را طی کنند در غیر اینصورت برخوردی دیگر با آن‌ها می‌شود؛ همانگونه که با «برادران لیلا» شد.
البته فیلم سعید روستایی در حالی با اعلام رسمی سازمان سینمایی و حمایت وزیر ارشاد توقیف شد که جواد نوروزبیگی - تهیه‌کننده «برادران لیلا» - گفته بود، حاضر به نمایش غیرقانونی فیلم در خارج از کشور نبوده و با توجه به اتفاق‌هایی که در روند تولید فیلم رخ داد، با تاخیر برای دریافت پروانه نمایش اقدام شد. او تاکید کرده بود پس از اینکه فیلم برای حضور در جشنواره کن پذیرفته شد، بلافاصله از سازمان سینمایی درخواست جلسه برای دریافت پروانه‌ی نمایش کرد و فیلم هم توسط مسئولان ارشاد دیده شد. اما در نهایت این فیلم براساس اطلاعیه‌ی سازمان سینمایی که اعلام کرد بدون انجام اصلاحات در جشنواره کن به نمایش در آمده، توقیف شد.
با این حال حاشیه‌های ایجادشده در نشست خبری و فرش قرمز جشنواره کن را بر این اتفاق‌ها بی‌تاثیر نمی‌توان دانست.
توقیف «برادران لیلا»، وضعیت را برای فیلم‌های دیگری با شرایط مشابه هم مبهم کرد. وقتی نام چهار فیلم ایرانی در جشنواره ونیز و بعد فیلمی از مانی حقیقی در جشنواره تورنتو اعلام شد، اولین پرسش این بود که آیا این فیلم‌ها که هنوز پروانه نمایش ندارند، با سرنوشت مشابهی مواجه می‌شوند؟
در این‌باره به نظر می‌رسد بازخورد اظهارات مسئولان وزارت ارشاد و اعلام "رسمی" توقیف «برادران لیلا» سبب شد سازمان سینمایی در موضع‌گیری برای فیلم‌های تازه با ادبیاتی نرم‌تر اطلاعیه صادر کند تا بگوید فیلم‌های «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی، «بی رؤیا» آرین وزیردفتری و «تفریق» مانی حقیقی مشکلی برای حضور در جشنواره‌ها ندارند چرا که از چندماه پیش درخواست خود را برای پروانه نمایش ثبت کرده و در تعامل با سازمان سینمایی و شورای پروانه نمایش پیش رفته‌اند، اما فیلم «شب داخلی دیوار» وحید جلیلوند که دیرتر اقدام کرده و بازبینی نشده فعلا در دست بررسی است.
علاوه بر این چند فیلم که هنوز وضعیت پروانه نمایش آن‌ها به طور قطعی اعلام نشده، این را هم باید اضافه کرد که از ابتدای تیرماه تاکنون بیش از ۱۰ فیلم از جمله «خانه شیشه‌ای» به کارگردانی امیر پورکیان و تهیه‌کنندگی سیدامیر سیدزاده، «علت مرگ: نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار و تهیه‌کنندگی مجید برزگر، «تا فردا» به کارگردانی علی عسگری و تهیه‌کنندگی نیکی کریمی، «رو در رو» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سیدحسین شهابی، «چرا گریه نمی‌کنی؟» به کارگردانی علیرضا معتمدی و تهیه‌کنندگی سیدرضا محقق، «عامه پسند» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی سهیل بیرقی، «رگ‌های آبی» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی جهانگیر کوثری، «اردک لی» به کارگردانی بهروز غریب‌پور و تهیه‌کنندگی علی حضرتی و «ناطور» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی بیژن میرباقری درخواست خود را برای گرفتن مجوز اکران ثبت و تکمیل کرده‌اند و فیلم‌های دیگری مثل «روشن» روح‌الله حجازی هم از سال 1399 درخواست پروانه نمایش ثبت کرده بودند. در این بین «علت مرگ: نامعلوم» از فیلم‌هایی است که متقاضی شرکت در جشنواره فجر بود ولی پروانه نمایش نگرفت و بهروز افخمی - عضو هیات انتخاب - آن را یکی از فیلم‌هایی معرفی کرده بود که حذفشان از جشنواره سبب حسرت هیات انتخاب شد. همچنین «عامه پسند» و «اردک لی» در دوره‌های قبلی جشنواره‌های ملی و جهانی فجر (پیش از ادغام) نمایش داده شده بودند.
پیگیری وضعیت این فیلم‌ها و نیز آن‌هایی که نامشان در نوبت پروانه نمایش نیست- طبق گفته صاحبان آثار- نشان می‌دهد که برخی از آن‌ها با مشکلاتی جدی برای گرفتن مجوز اکران روبرو هستند و فیلمسازان بخاطر تفسیرهای گوناگون از فیلم‌ها گله‌مندند، اما آنچه این نگرانی‌ها و انتقادها را می‌تواند تدوام بخشد یا پایان دهد فقط به خروجی شورای پروانه نمایش یا کمیته‌های مرتبط با این موضوع بستگی دارد.
