چرا چین و روسیه به دیگران جنگنده و اس ۴۰۰ می‌فروشند اما به ایران نه!

هیرش سعیدیان- اف ۵ از جمله جنگنده‌های نیروی هوایی جمهوری اسلامی است که در سال ۱۹۵۰ تولید شد. موضوع پنهانی نیست که دیگر هواپیما‌های نظامی کشور نیز چندان جوانتر از اف ۵‌ها نیستند. اف ۱۴ تامکت (تولید بیش از ۶۰ سال قبل) میگ ۲۹ (دریافت شده از شوری در سال ۱۳۶۸) و میراژ‌های فرانسوی که عمر فناوری آن‌ها نیز کمتر از نیم قرن نیست از دیگر ذخائر نیروی هوایی به شمار می‌روند.

هرچند مسئولین جمهوری اسلامی اصرار دارند که روابط خود با چین و روسیه را استراتژیک توصیف کنند، اما این دو کشور حتی پس از لغو تحریم‌های ۱۳ ساله تسلیحاتی سازمان ملل نیز علاقه چندانی به نوسازی زیرساخت‌های هوایی ایران نشان نداده‌اند.

به نوشته eurasiantimes؛ چین به دلیل عواقب ژئوپلتیکی، تمایلی به فروش جنگنده به ایران ندارد. این در حالی است که واشنگتن قرارداد فروش ۶۶ فروند جنگنده پیشرفته f ۱۸ لاکهید مارتین را به تایوان نهایی کرده است.

با این همه به نظر نمی‌رسد که حتی چنین معاملاتی نیز توانسته باشد که تردید چین در فروش جنگنده به ایران برای دفاع از حریم هوایی در مقابل حملات احتمالی اسرائیل، از میان برده باشد.

نی لکسیونگ، کارشناس نظامی مستقر در شانگ‌های در این‌باره می‌گوید: اولویت‌های چین باید عبور از پیامد‌های جنگ تجاری با ایالات متحده و بحران کووید باشد تا فرش تسلیحات حساس به ایران.

به گفته این کارشناس نظامی چینی: «چین، کشوری است که بیشتر مستعد "روابط باثبات با مزایای ژئواستراتژیکی است تا روابط متزلزلی که احتمالا جرقه درگیری را ایجاد می‌کند." همچنین باید مراقب باشد که تقویت نظامی ایران چه پیامی برای اسرائیل و کشور‌های عربی در منطقه خواهد داشت.

عبیبدالله الجنید، کارشناس راهبردی بحرینی نیز در همین خصوص نوشت: «چین متوجه شده است که اگر توانایی حفظ تعادل در روابط خود با ایران و شرکای تجاری منطقه‌ای خود مانند عربستان، امارات و اسرائیل را نیز از دست بدهد، ممکن است منافعش در خطر باشد».

این کارشناس بحرینی افزود: چین پس از تصویب قانون صادرات دفاعی خود به ایالات متحده پیام داد که «به مسئولیت بین‌المللی خود واقف است و توافق راهبردی با ایران به امنیت بین‌المللی لطمه نمی‌زند».

اینگونه حساب کتاب‌های سیاسی مغایر با سخنان برخی چهره‌های سیاسی اصولگرا در کشور به نظر می‌رسد که بر اتحاد تاریخی دو کشور و روابط بسیار عمیق تاکید می‌کنند.

بر اساس داده‌های پایگاه تجارت بین‌الملل وابسته به سازمان ملل متحد، صادرات چین به ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۷۷.۱۳ میلیارد دلار بوده است. برخی پیش‌بینی‌های خوشبینانه بر پتانسیل بالای ۱ تریلیون دلاری صادرات چین به آمریکا در سال‌های پیش رو تاکید دارند.

واضح است که مقامات پکن چندان علاقه‌ای نداشته باشند که چنین حجم عظیمی از تراکنش تجاری را به خاطر روابط تجاری ۱۹ میلیارد دلاری با جمهوری اسلامی (با احتساب نفت) به خطر بیاندازند. هرچند نگاه مسئولین ایران به پدیده سیاست خارجی، آخرالزمانی و ایدئولوژی‌محور است اما چینی‌ها با دوستان خود نیز بر اساس منافع ملی تعامل برقرار می‌کنند.

به نوشته توویا گرینگ و جیسون ام. برادسکی، دو تحلیل‌گر موسسه مطالعات خاورمیانه در واشنگتن؛ چین در بیشتر دهه ۱۹۸۰ یکی از تامین‌کنندگان اصلی تسلیحات برای هر دو طرف در جنگ ایران و عراق بود و تا پایان این دهه بیش از ۳.۵ میلیارد دلار به صدام حسین در حین جنگ با ایران اسلحه فروخت.

با وجود آنکه به نوشته سوات چاینا مورنینگ پست، ایران بار‌ها به خرید جنگنده‌های چینی ابراز علاقه کرده است اما این کشور ترجیح می‌دهد به‌جای فروش این هواپیما به ایران، بر روی فروش آن به کشور‌های مانند میانمار، پاکستان و آرژانتین تمرکز نمایید.

همچنین فارین پالیسی مدعی شده است که چین برای فروش جنگنده j_۱۰ به آرژانتین به شدت در حال لابی است.

در نمایشگاه چهار روزه تسلیحاتی ریاض نیز که از ۶ مارس سال قبل آغاز شد، هشت شرکت چینی سخت‌افزار خود را به نمایش گذاشتند. تسلیحات نمایش داده شده شامل سامانه دفاع هوایی LY-۸۰، سامانه موشکی چندگانه SR ۵، رادار هشدار ضدهوایی JY-۲۷ A، هواپیمای ترابری Y-۹ E، سامانه دفاعی جنگ الکترونیک، قایق بدون سرنشین چندمنظوره و... است. پهپاد‌هایی مانند Wing Loong-۲، CH-۵ و WJ-۷۰۰ نیز به نمایش گذاشته شد.

گلوبال تایمز در خبری مدعی شد که تسلیحات و تجهیزات چینی کنجکاوی چندین مقام شرکت‌کننده در این مراسم مانند ولیعهد عربستان، نخست‌وزیر یمن و وزیر دفاع عراق را برانگیخته است.

به نوشته Ashish Dangwal؛ چین به شدت در تلاش است تا به عربستان جنگنده بفروشد، همان جنگنده‌های که از فروش آن‌ها به ایران امتناع می‌کند.

خریداران عمده تسلیحات چینی میانمار، عراق، پاکستان، عربستان و امارات هستند و ایران در لیست دریافت‌کنندگان تسلیحات استراتژیک مانند هویتزر‌های پیشرفته، موشک‌های کروز ضدکشتی و جنگنده و تانک‌های نسل جدید قرار ندارد.

به نوشته لیو ژوانزون، تحلیلگر نظامی چینی در گلوبال تامیز، چین دفتری را برای ترویج صادرات جنگنده رادارگریز FC-۳۱ ایجاد می‌کند. این جنگنده چینی پاسخ این کشور به اف ۳۵ آمریکا و سوخو_۷۵ روسی است. جی_۲۰ دومین جت جنگنده چینی است که پس از اف سی ۳۱ پکن تمایل به فروش و صادرات آن دارد اما نه به ایران.

چین به تازگی چندین جنگنده جی ۱۰ به پاکستان تحویل داد تا نیروی هوایی این کشور را در مقابل هند تقیت کرده باشد. رسانه آمریکایی foreignpolicy مدعی شده است، یکی از دلائل بی‌میلی همسایگان چین، همچون فیلیپین برای خرید جنگنده از چین این است که، خرید جنگنده از یک کشور به معنای استراتژیک بودن سطح همکاری‌ها است، در حالی که سیاست خارجی خصمانه چین با همسایگان به ویژه ژاپن، فیلیپین، مالزی، اندونزی و سنگاپور و اختلافات در دریای چین جنوبی از رغبت این کشور‌های همجوار برای چنین خریدی از چین کاسته است. به نوشته این نشریه، چین هیچ سابقه‌ای در حمایت موثر از متحدین در مواقع بحران ندارد.

ژو چنمینگ، تحلیلگر دفاعی مستقر در پکن، به SCMP گفت، بنابراین، پکن در مورد قرارداد احتمالی فروش جنگنده J-۱۰ C با تهران بسیار بی‌میل است.

(j_۱۰)

چنگدو J-۱۰ یک جت جنگنده چندمنظوره سبک‌وزن و تک‌موتوره است که قادر به عملیات در تمام شرایط آب و هوایی است که بیشتر برای نبرد‌های هوا به هوا طراحی شده است، اما برای ماموریت‌های ضربتی نیز مناسب است. در مقایسه با همتایان روسی، اروپایی و آمریکایی خود، J-۱۰ چینی ارزان‌ترین جت جنگنده موجود در بازار است.

صادرات احتمالی تسلیحات استراتژیک چین به ایران نگرانی‌های قابل توجهی را در ایالات متحده ایجاد کرده است. دکتر Bates Gill مدیر پروژه منع گسترش تسلیحات در شرق آسیا، موسسه مطالعات بین‌المللی مونتری در مقاله‌ای تحت عنوان «صادرات تسلیحات چین به ایران و روابط آمریکا و چین» نوشت: همزمان با اجلاس سران ایالات متحده و چین در اکتبر ۱۹۹۷، چین ظاهراً اقداماتی را برای محدود کردن نقل و انتقالات حساس به ایران به عنوان بخشی از روند مثبت‌تر و گسترده‌تر در سیاست منع اشاعه چین انجام داد. به ادعای این تحلیلگر نظامی: «چین به آمریکا قول داده است که صادرات موشک کروز ضد کشتی به ایران را متوقف کند»

روسیه

با وجود تلاش شخصی پوتین برای ترغیب ریاض به خرید سامانه اس ۴۰۰، «ویکتور کلادوف»، رئیس همکاری بین‌المللی شرکت دولتی روسی «روستک» گفته است که سعودی‌ها دیگر به دنبال خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس -۴۰۰ نیستند.

کلادوف در این ارتباط گفت: ریاض پس از اینکه جایگزینی برای اس -۴۰۰ یعنی سامانه‌های دفاع هوایی تاد آمریکا را یافت، از خرید اس -۴۰۰ منصرف شد.

مسؤل بزرگترین شرکت دفاعی روسیه در عین حال گفته است که فروش سامانه‌های اس -۴۰۰ به ترکیه ادامه خواهد یافت و سری دوم شامل انتقال تکنولوژی به ترکیه نیز به زودی آغاز خواهد شد.

به نظر می‌رسد رسیه نیز در فروش سامانه‌های تسلیحاتی استراتژیک سیاستی مانند پکن در پیش گرفته است.

با وجود آنکه در روسیه اکنون اس ۵۵۰ نیز ساخته شده است و این کشور به شدت در تلاش است تا برای اس ۴۰۰ تولیدی این کشور که یک سامانه دفاع هوایی است، مشتریان جدیدی بیابد، اما همچنان از فروش آن به ایران امتناع می‌کند.

در حال حاضر آسمان ایران با کمک اس ۳۰۰‌ها که در اوخر دهه ۱۹۷۰ تولید شده‌اند و سامانه باور که برداشتی از اس ۳۰۰ روسی است، محافظت می‌شود.

عدم رعایت اصل توازن در سیاست خارجی و ارتباط با همه کشور‌ها برای حفظ حداکثری منافع در سیاست خارجی، از جمله موارد کلیدی است که منتقدان جای آن را در سیاست‌ورزی بین المللی کشور خالی می‌خوانند.