آمار اهدای عضو به نصف رسیده است
افزایش میزان اهدای عضو و جراحی پیوند را نایب‌رئیس هیأت مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان هم تأیید می‌کند، با این حال، او تأکید می‌کند که هنوز شرایط به قبل از دوره شیوع کرونا یعنی در سال ۹۸ نرسیده است. امید قبادی در توضیح بیشتر می‌گوید: «در پایان سال ۹۸ که کرونا شایع شد، شاخص اهدای عضو در ایران، ۱۴.۳ در میان کشور‌های آسیایی بود. در سال ۹۹ و با شیوع کرونا، در دنیا بین ۳۰ تا ۷۰ درصد اهدای عضو کاهش پیدا کرد و در ایران این عدد به ۴۷ درصد رسید. همین وضعیت سبب شد تا شاخص اهدای عضو ما هم به ۷.۹ کاهش یابد.»
براساس اعلام او، در سال ۱۴۰۰، با توجه به پروتکل‌هایی که برای کرونا و پیوند عضو نوشته شد، وزارت بهداشت به این موضوع ورود کرد و یکسری از موارد بالینی برای اهدای عضو، رعایت شد و درنهایت بار دیگر موارد پیوند افزایش یافت. همین مسئله سبب شد تا شاخص اهدای عضو در ایران به ۱۱.۲ در سال ۱۴۰۰ برسد و در نیمه اول امسال، با توجه به فروکش‌کردن کرونا، موارد اهدا و پیوند عضو، باز هم افزایش یابد، حالا هم وزارت بهداشت از رشد ۲۰ تا ۳۰ درصدی این جراحی‌ها خبر داده است. او تأکید می‌کند که این آمار در پایان سال ۱۴۰۱، قطعا به اعداد سال ۹۸ یعنی ۱۴.۳ خواهد رسید: «ما هنوز با شرایط سال ۹۸ فاصله داریم، اما با توجه به وضعیتی که در پیش گرفته شده است، تا پایان امسال این شاخص بالاتر می‌رود.»
چرا کرونا، اهدای عضو را کم کرد؟
قبادی به نکته دیگری هم اشاره می‌کند. به‌گفته او، یکی از دلایل کاهش اهدای عضو در دوران کرونا، مصرف دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن است که برای بیماران پیوندی تجویز می‌شود. در دوره‌ای که افراد این دارو را مصرف می‌کنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های ویروسی در آنها بیشتر می‌شود؛ بنابراین در دوران کرونا تلاش شد تا تنها برای بیمارانی که به‌شدت نیاز به پیوند عضو دارند و مسئله برایشان مرگ و زندگی باشد، این اقدام درمانی صورت گیرد.
به‌گفته او، دلیل دیگر در کاهش میزان اهدا و پیوند عضو، تمرکزکردن کادر درمان بر موضوع کرونا بود، به‌طوری‌که حتی نیرو‌های درمان و فضا در بخش پیوند هم برای بخش کرونا، به‌کار گرفته شدند. به همه این‌ها باید موضوع دیگری اضافه کرد و آن هم ابتلا به کرونا و ممنوعیت استفاده از اعضای بدن است: «تعدادی از افرادی که مرگ مغزی می‌شدند، به‌دلیل ابتلا به کرونا، نمی‌شد از اعضای بدنشان استفاده کرد. باید حداقل یک ماه از ابتلای فرد به کرونا گذشته باشد تا بتوان از اعضای بدنش استفاده کرد.
همه این‌ها دست‌به‌دست هم داد تا آمار اهدا و پیوند عضو، به نصف برسد و در ادامه میزان مرگ‌ومیر در فهرست انتظار هم افزایش یابد.» نایب‌رئیس هیأت مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان می‌گوید قبلا اعلام می‌شد که هر ۲ تا ۳ ساعت، یک نفر در فهرست انتظار، جانش را از دست می‌دهد، اما در دوران کرونا، این عدد دو برابر شد. حالا شرایط در حال بازگشت به وضعیت قبل است.
«کلیه»، بیشترین عضو مورد تقاضا در ایران
آبان ۱۴۰۰ بود که مدیر وقت دفتر مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت اعلام کرد ۱۴ هزار نفر در فهرست انتظار پیوند عضو قرار دارند. او همان موقع گفت که روزانه ۱۰ بیمار به‌دلیل نرسیدن عضو پیوندی جانشان را از دست می‌دهند. این فهرست براساس اعلام قبادی، تغییری نکرده، چراکه بیماران دیالیز، همان تعدادند. به‌گفته او، پیوند کلیه، بالاترین تقاضا را در فهرست انتظار پیوند عضو دارد، به این دلیل که میزان شیوع بیماری‌های دیابت و فشار خون که ۲دلیل اصلی برای پیوند کلیه است، در ایران بالاست: «بیشتر آن‌هایی که در فهرست انتظارند، نیازمند «کلیه» هستند، در کشور بالای ۳۰ هزار بیمار دیالیزی وجود دارد که ۸۰ تا ۹۰ درصد آنها نیاز به پیوند دارند.
یعنی حدود ۲۵ تا ۲۶ هزار نفر. اما از میان آنها، بین ۱۵ تا ۱۶ هزار نفر جزو گروهی‌اند که حتما باید پیوند کلیه شوند.» به‌گفته قبادی، تعداد افراد در فهرست انتظار پیوند عضو، وابسته به تعداد دیالیزی‌هاست، از آنجایی که تعداد دیالیزی‌ها تفاوت چندانی نکرده، تعداد افراد منتظر هم تغییری نکرده است.
افزایش نیاز به پیوند ریه در دوران کرونا
نایب‌رئیس هیأت مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان می‌گوید که در دوران کرونا، برخی از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ به‌دلیل عوارض بیماری، نارسایی‌هایی در برخی ارگان‌ها پیدا کردند و به فهرست انتظار برای پیوند عضو به‌ویژه ریه اضافه شدند: «پیوند ریه در دنیا نرخ بالایی ندارد و این عدد در ایران از دنیا هم کمتر است. به‌طوری‌که میزان اهدای ریه در کشور‌های دیگر، ۱۰ تا ۱۵ درصد است و در ایران ۲ تا ۴ درصد. با توجه به اینکه در دوران کرونا، ریه افراد بیش از همه تحت‌تأثیر قرار گرفته بود، خیلی‌ها در این زمینه دچار مشکل شده بودند، شاید اگر محدودیت‌های کرونایی وجود نداشت، افراد زیادی می‌توانستند با پیوند ریه، به زندگی برگردند، اما جانشان را از دست دادند.»
او با اعلام اینکه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، به دلایل پایین‌بودن آمار پیوند ریه در ایران اشاره می‌کند: «در افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، ریه تنها عضوی است که با هوای آزاد در ارتباط است. ۲۱ درصد هوایی که انسان نفس می‌کشد، اکسیژن است و مابقی هوایی است که در آن مواد مفیدی برای بدن وجود ندارد و باید دفع شود. دستور دفع این مواد، از مغز صادر می‌شود.
وقتی فرد دچار مرگ مغزی می‌شود، این دستور متوقف می‌شود، به همین دلیل، ریه بسیار بیشتر از سایر اعضا، در معرض عفونت‌های داخلی و بیمارستانی قرار می‌گیرد. برای نگهداری از این عضو، نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزات خاصی است که ایران این دستگاه‌ها را آنطور که باید، در اختیار ندارد.» به‌گفته او، ریه در افراد جوان، نهایت تا ۲۴ ساعت پس از مرگ مغزی قابل اهداست، درحالی‌که در کشور، به‌ندرت پیش می‌آید افراد زودتر از ۲۴ ساعت، راضی به اهدای عضو عزیزشان شوند؛ بنابراین یکی از دلایل پایین‌بودن اهدای ریه در ایران، ماجرای تأخیر در رضایت خانواده‌هاست.
۶ تا ۹۰ ساعت؛ میانگین زمان رضایت برای اهدای عضو
تأخیر در رضایت‌دادن خانواده‌ها برای اهدای عضو، معضل جدی برای فعالان این حوزه است. با اینکه به استناد بررسی‌های علمی، بین یک تا ۱۴ روز، زمان برای اهدای عضو وجود دارد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که با گذشت هر یک ساعت، شرایط برای اهدای عضو از فرد مرگ مغزی شده، متفاوت می‌شود. قبادی می‌گوید در کشوری مانند اسپانیا، بین ۳ تا ۵ دقیقه زمان لازم است تا خانواده‌ای برای اهدای عضو فرزندش رضایت دهد، در ایران این زمان، بین ۶ تا ۹۰ ساعت است. یکی از دلایل آن هم اطلاعات پایین افراد است: «در اسپانیا، ۵۳ سال است فرهنگسازی شده که مرگ مغزی مساوی است با مرگ. در ایران، اما اینطور نیست.
خانواده عزیزش را روی تخت بیمارستان می‌بیند که به کمک دستگاه، قفسه سینه‌اش بالا و پایین می‌رود و فکر می‌کند که نفس می‌کشد. درحالی‌که این کار دستگاه است؛ بنابراین راضی به اهدای عضو نمی‌شود. باید روی این موضوع کار شود که مرگ مغزی یعنی مرگ. باید میان نظام سلامت و نظام فرهنگسازی یک هم‌افزایی صورت گیرد.» براساس اعلام او، ریه و قلب نخستین ارگان‌هایی هستند که به سرعت قابلیت اهدای‌شان با تأخیر در رضایت‌دادن خانواده‌ها، از دست می‌رود. بعد از آن هم نوبت به ارگان‌های دیگر می‌رسد. هر چقدر خانواده‌ها تأخیر می‌کنند، ارگان دیگری از بین می‌رود. اگر آنها زیر ۲۴ ساعت رضایت دهند، تمام اعضا، قابلیت اهدا پیدا می‌کنند.
به‌گفته او، هم‌اکنون در ایران ۸ میلیون نفر کارت اهدای عضو دارند، این عدد برابر ۱۳ تا ۱۴ درصد جمعیت کشور است که واجد شرایط هستند، این در حالی است که در برخی کشور‌های اروپایی و آمریکا، این عدد بالای ۶۰ درصد است. پیش‌بینی می‌شود با مجموعه اقدامات فرهنگی که در دستور کار است، تعداد کارت‌های اهدای عضو در سال ۱۴۰۴ به ۱۵ میلیون نفر یعنی ۱۵ تا ۲۰ درصد جمعیت کشور برسد.
انجمن اهدای عضو ایرانیان براساس آنچه مسئولانش اعلام می‌کنند، طرحی برای بالا بردن میزان اهدای عضو در کشور دارد: «ما از یک‌سال پیش طرحی تحت عنوان «تحولی نو» تهیه کردیم که با هدف هم‌افزایی میان سازمان‌های فرهنگساز و نام‌آوران کشور و ایجاد وحدت و همدلی با نظام سلامت، نوشته شده است. در جریان این طرح ما روزانه با اصحاب رسانه، نام‌آوران کشور، سازمان‌ها و نهاد‌های مردمی جلسات متعددی برگزار می‌کنیم.»
