در عراق چه کسانی و به چه چیزی اعتراض دارند؟
هیرش سعیدیان- عراق به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ اوپک، با درآمد یک ماهه ۱۱.۳ میلیارد دلاری و فروش ۱٠٠ میلیون بشکه در ژوئن، رکورد ۵٠ سال اخیر در حوزه صادرات نفت را شکست. علی‌رغم چنین ثروتی، این کشور به عنوان یکی از ۳٠ حکومت بسیار فاسد جهان، در رده‌بندی ۲۰۲۱ سازمان شفافیت بین‌الملل، در میان ۱۸٠ کشور، رتبه ۱۵۷ را کسب کرد.
در ۲۰۲۱ برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق گفت: از سال ۲۰۰۳ قریب ۱۵٠ میلیاد دلار پول نفت عراق به سرقت رفته و با سرپوش معاملات مختلف از کشور خارج شده است.
خبرگزاری فرانسه گزارشی در مورد آنچه این خبرگزاری آن را «مافیای گمرکی در مرز‌های ایران و عراق» خواند، منتشر کرد. گروه‌های عصائب و کتائب نیز تقسیم گمرک و بنادر عراق بین گروه‌های مختلف حشد الشعبی را تایید کردند.
به نوشته الجزیره، در سال جاری، در ۴ شعبه بانک‌های کشاورزی و رشید، مجموعاً ۷٠٠ میلیون دلار اختلاس شد.
گزارش بازرس کل وزارت دفاع آمریکا مربوط به سه ماهه آخر ۲۰۲۱ نیروهای امنیتی عراق را غرق در «رشوه‌خواری، خویشاوندسالاری، نزاع‌های درون‌سازمانی، تعقیب و انتقام‌جویی شخصی، اخاذی در ایست بازرسی و ارائه لیست حقوق سرباز‌های که وجود خارجی ندارند» توصیف کرد.
به گزارش المانیتور، یک سرهنگ از وزارت کشور عراق، در یک پرونده مواد مخدر ۲۰ نفر از اعضای یک طایفه را قتل عام کرد. در جنوب کرکوک و در رخداد مشابهی ۱۲ نفر دیگر کشته شدند.
تقریباً روزی نیست که گزارشی مشابه از فساد و جنایت توسط احزاب و گروه‌های شبه نظامی و مسئولین مختلف عراق، رسانه‌ای نشود.
محمد محمد، یک کارمند دولتی بازنشسته ۶۸ ساله از شهر ناصریه در جنوب عراق به رویترز، گفت: «عملاً دولتی وجود ندارد، بنابراین بودجه‌ای وجود ندارد، خیابان‌ها همچنان پر از چاله هستند، برق و آب کمیاب است و مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی ضعیف است.»
با وجود درآمد بالای نفت، نرخ بیکاری در عراق بالا است و خدمات‌دهی و امور زیربنایی با اختلال مواجه است.
گروه‌های سیاسی
حشد الشعبی، شامل بیش از ۴٠ گروه مختلف چندصدنفر تا چندده‌هزار نفری است که پیوسته در حال انشعاب و ادغام هستند. هرچند برخی طوایف مسیحی، سنی، ایزدی، فیلی، کُرد‌ها و شبک‌ها نیز از جمله لیست حقوق‌بگیران حشدالشعبی محسوب می‌شوند، اما تعدادشان نسبت به کل ساختار، چندان چشمگیر نیست و شاکله اصلی نیرو‌ها را شیعیان عراقی تشکیل می‌دهند.
منتقدان و مخالفان مدعی هستند که برخی از این شبه‌نظامیان، در شهر‌های مختلف، دادگاه، حکومت و قانون را کنار زده‌اند و به اتکاء به اسلحه، اعمال هولناکی از آن‌ها سر می‌زند. ادعای که قویاً از سوی این گروه‌ها تکذیب می‌شود.
در اکتبر ۲۰۲۱، انتخاباتی پارلمانی برگزار شد که، در آن ائتلاف مورد حمایت مقتدی صدر روحانی پرنفوذ شیعه، توانست با ۷۴ کرسی، بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمان را تشکیل دهد. در این انتخابات، ائتلاف فتح به رهبری نوری المالکی و چهارچوب هماهنگی (حشد الشعبی) که طرفدار جمهوری اسلامی ایران هستند، شکست خوردند. با این همه پارلمان عراق، ۳۲۹ کرسی دارد و ۷۴ کرسی برای تشکیل حکومت بسیار ناکافی است.
مقتدی صدر تلاش کرد تا با همکاری احزاب کُرد و سنی، علیه رقیب دیرینه‌اش مالکی و گروه چهارچوب هماهنگی، دولت تشکیل دهد. اقدامی که با شکست مواجه شد و پس از آن صدر از نمایندگان طرفدارش خواست تا استعفا دهند. با این کار، زمینه برای چهارچوب هماهنگی فراهم شد تا مهره مورد نظرش یعنی «محمد شیعه السودانی» وزیر و استاندار سابق را برای پست نخست وزیری معرفی کند.
در حال حاضر جریان صدر برای جلوگیری از تشکیل چنین حکومتی توسط گروه‌های که آن‌ها را فاسد می‌خواند، روش اعتراضات خیابانی را برگزیده است. طرفداران این جریان کاخ ریاست‌جمهوری و بخش‌های از منطقه سبز را اشغال کرده‌اند. تا زمان تحریر این نوشته بیش از ۳۰ نفر از معترضان توسط نیروهای امنیتی کشته شده‌اند. سرایا السلام گروه شبه نظامی وابسته به جریان صدر که رهبرشان آن‌ها را گروه صلح نیز می‌خواند، برای حمایت نظامی از معترضان وارد کارزار شده‌اند. هرچند این گروه خود رسماً یکی از گروه‌های حشدالشعبی محسوب می‌شود، اما با دیگر بخش‌های حشد الشعبی و نیروهای امنیتی عراق درگیر شده‌اند.
مقتدی صدر یک ناسیونالیست عرب با افکار مذهبی موعودگرایانه است که مواضع سیاسی‌اش در دسته پوپولیست‌ها، رده‌بندی می‌شود. وی از جمله منتقدان نفوذ جمهوری اسلامی در عراق محسوب می‌شود و توانسته نظر بخش قابل توجه‌ای از شیعیان عراق را به سمت خود جلب کند. در اقلیم کردستان در مجموع یک سوظن نسبت به اقدامات ایران در عراق وجود دارد. قبائل اهل سنت نیز که برخی از آن‌ها خواستگاه داعش بودند، در خوشبینانه‌ترین تحلیل‌ها نیز به سختی در زمره دوستان ایران قرار می‌گیرند. به همین دلیل اعتراضات بخشی از شیعیان به حکومت محتمل السودانی، طبیعتاً خوشایند تهران نیست و روزنامه اصولگرای کیهان از جریان صدر و این اعتراضات خیابانی با عنوان «فتنه» یاد کرد.
البته همه معترضان اهل تشیع نیستند و گروه‌های مختلف مردم عراق از جمله کُرد‌های ساکن بغداد، شیوعی‌ها و اهل تسنن نیز در میان آن‌ها حضور دارند.
معترضان خواهان پایان فساد و زندگی مرفه مشابه آنچه در کشور‌های نفتی مشابه منطقه مانند عربستان و امارات جریان دارد، هستند. آن‌ها مدعی هستند که قدرت ملوک الطوایفی گروه‌های شبه نظامی از جمله موانع تحقق این خواسته‌ها است. احزاب طرفدار جمهوری اسلامی در عراق، چنین ادعای را ناشی از شانتاژ رسانه‌ای کشور‌های عرب منطقه و لیبرال‌ها، می‌خوانند.
