آیا آمریکا دنبال تعویض اسبش در میانه بازی است؟
برخی تحلیلگران بر این نظرند، فراتر از فشارهای ناشی از انتخابات کنگره و لابی اسراییل و برخلاف شعارهای انتخاباتی، بایدن برای بازگشت به برجام جدی و مصر نیست.
در حالی که ایران و آمریکا در حاشیه برگزاری مجمع عمومی سالانه سازمان ملل پیام هایی را در چارچوب برجام به ویژه در خصوص لغو تحریم‌ها رد و بدل کردند و هم چنین ایران در رویکردی انسان دوستانه، باقر نمازی از زندانیان دو تابعیتی ایرانی ـ آمریکایی را که به جرم جاسوسی به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود را آزاد کرد، مقامات آمریکایی در ادامه مواضع خود مدعی شدند که ایران با درخواست های غیرواقعی و بی ربط مسیر مذاکرات را تغییر یا توافق را به تاخیر انداخته است.
این در حالی است که طرف ایرانی نیز از پیشرفت گفت‌وگوها در مورد همکاری‌های ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی که در هفته های اخیر در تهران و وین دنبال شده استقبال کرده و گفته است که اخیرا "توافقات خوبی به عمل آمده است." این همکاری‌ها و پیشرفت در مذاکرات میان ایران و آژانس آن قدر مثبت بوده است که جوزپ بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفت‌وگوی اخیرش با وزیر خارجه ایران گفته است: توافقات اخیر میان ایران و آژانس امیدوار کننده بوده و گام مهمی در مسیر توافق وین است.
با این وجود، آمریکا که به خاطر انتخابات کنگره و فشار اسراییل و انتخابات پارلمانی در سرزمین‌های اشغالی در عمل مذاکرات را به تعویق انداخته است، همچنان ساز مخالف می‌زند.
رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در گفت‌وگویی در واکنش به اظهارات حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران که گفته بود ایران به دنبال تضمین عدم خروج دوباره آمریکا از برجام است، مدعی شد: از آغاز گفت‌وگوی غیرمستقیم مارس ۲۰۲۱ به آنها گفتیم که نمی‌توانیم کاری که رئیس‌جمهور بعدی می‌کند را کنترل کنیم. اگر این چیزی است که ایران روی آن اصرار دارد، گفت‌وگو فایده ندارد.
بر اساس اعلام مقامات ایران در روند مذاکرات بازگشت به برجام تا کنون؛
- انتفاع اقتصادی و رفع موانع تجارت خارجی کشورمان از جمله رفع تحریم‌های غیرقانونی فروش نفت و دسترسی بانکی به منابع آن
- حفظ چارچوب برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز
- راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و
- ارائه تضمین‌ها مورد پذیرش قرار گرفته است.
در رابطه با حل و فصل مسائل باقیمانده پادمانی بین ایران و آژانس که از مطالبات جدی ایران در مذاکرات بوده است، طرف اروپایی پیشنهادهایی را در ابتدای امر ارایه کرد اما چیزی نگذشت که با سنگ اندازی آژانس بر سر حل و فصل چند موضوع مطرح، مذاکرات در این رابطه به بن بست خورد. همزمانی این مذاکرات با اعمال فشارهای اسراییل به آمریکا و از سویی رقابتی شدن فضای سیاسی آمریکا موجب شد تا مذاکرات از سوی طرف آمریکایی به تعویق بیفتد. هر چند تعاملات و مذاکرات میان ایران و آمریکا با هماهنگی نماینده اتحادیه اروپا در حال انجام بود اما آمریکا نشان داده که به رد و بدل همان میزان پیام در این دوره زمانی تمایلی ندارد.
در عین حال با ابتکار عمل ایران مذاکرات فنی و پادمانی میان ایران و آژانس به ویژه با سفر رییس سازمان انرژی اتمی به وین از سر گرفته شد.
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره دیدارش با محمد اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی ایران در حاشیه نشست عمومی سالانه آژانس در وین "از شروع مجدد گفت‌وگوها بین این سازمان و جمهوری اسلامی ایران خبر داد."
وی توضیح داد که در دیدار با اسلامی، درباره از سرگیری گفت‌وگوهای آژانس اتمی با تهران درباره مسائل پادمانی حول برخی تاسیسات هسته‌ای در ایران رایزنی کرده است.
محمد اسلامی هم چنین در شصت و ششمین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: مایلم روشن سازم، هیچ‌گونه فعالیت یا مواد هسته‌ای اعلام نشده در ایران وجود ندارد و تمامی اتهامات صرفا مبتنی بر اطلاعات ساختگی و نادرست رژیم غاصب اسرائیل است. جمهوری اسلامی ایران حقیقتا انتظار دارد که آژانس گزارش‌دهی، نظارت و راستی‌آزمایی خود را به صورت حرفه‌ای، بی‌طرفانه و مستقل‌تر انجام دهد.
رئیس سازمان انرژی اتمی اظهار کرد: انتظار داریم آژانس برای حفظ اعتبار و انسجام خود اجازه ندهد برخی از عناصر؛ اتهامات کهنه‌ای را که در سال ۲۰۱۵ بسته شده‌اند و دوباره تاکید می‌کنم اتهامات کهنه‌ای را که در طول سالیان مطرح شده و در سال ۲۰۱۵ بسته شده است را به بهانه‌های مختلف بازخوانی و مطرح کنند. ما معتقدیم آژانس باید از اتکا به اطلاعات بی‌اساس از طریق منابع غیرقابل اعتماد دوری کرده و از سیستم راستی‌آزمایی قوی تبعیت کند.
به گزارش ایسنا، با گذشت دو هفته از شروع مذاکرات فنی ـ پادمانی هنوز از سوی مقامات ایران و آژانس درباره موفقیت آمیز بودن یا نتیجه بخش بودن روند مذاکرات خبری منتشر نشده است. با این حال نکته قابل توجه رفتار و رویکرد مقامات آمریکایی است که با وجود آگاهی از روند فعلی مذاکرات فنی میان ایران و آژانس دست از سنگ اندازی و مانع تراشی بر سر توافق برنمی‌دارند.
برخی تحلیلگران بر این نظرند، با توجه به فضای سیاسی حاکم بر آمریکا که فشارهای زیادی بر روی دموکرات‌هاست و احتمال پیروزی حزب جمهوری خواه در انتخابات پیش رو، احتمالا آنها حتی بعد از انتخابات یعنی تا میانه آبان ماه هم تمایلی به توافق و بازگشت به برجام نخواهند داشت. دولت بایدن با فشار لابی اسراییل با توجه به در پیش بودن انتخابات کنگره ترجیح داد، مذاکرات هسته‌ای را برای حدود دو ماه به تعویق بیندازند تا شاید موضوع برجام را از رقابت های سیاسی داخلی دور نگه دارند. بایدن با شعار بازگشت به برجام و اشتباه بودن خروج آمریکا از این توافق روی کار آمد و این رویکرد در سیاست خارجی وی تاثیر زیادی بر رای دهندگانش داشت اما با وجود گذشت دو سال از دولتش هنوز در رابطه با برجام بلاتکلیف و گیج است.
رویکرد دولت بایدن تا کنون ادامه و استمرار سیاست فشار حداکثری و حفظ تحریم ها علیه ایران بوده است. حتی وقتی دیگر کسی و جایی برای تحریم هسته‌ای و بانکی و نفتی و غیره وجود ندارد، از هر فرصتی برای تحریم در چارچوب موضوعات تروریستی و حقوق بشری علیه ایران استفاده می کند.
در هر حال، تنها مسبب شرایط فعلی و گسستن بندهای برجام از هم کسی جز آمریکا نیست و اگر قرار است بازگشتی به برجام باشد این آمریکاست که باید جبران مافات کند. خروج یک جانبه آمریکا از برجام موجب از بین رفتن اعتماد میان طرف های برجامی به ویژه اعتماد ایران نسبت به هرگونه بازگشت دوباره به توافق شده است. از این رو بود که یکی از مهم ترین شروط ایران برای بازگشت به برجام دریافت تضمین های لازم از طرف آمریکایی است تا یک بار دیگر با تغییر دولت در آمریکا، توافق در خطر قرار نگیرد.
تا چند هفته پیش که بحث حل و فصل مسایل باقی مانده میان ایران و آژانس مطرح بود، آمریکا و طرف‌های اروپایی تلاش کردند تا ایران را مقصر به نتیجه نرسیدن توافق نشان دهند و مدعی بودند که ایران نباید مساله پادمانی را وارد مذاکرات برجامی کند. اکنون که مذاکرات فنی در حال انجام است، صرف نظر از اینکه این مذاکرات به نتیجه برسد یا خیر، مقامات آمریکایی فرار رو به جلو و بهانه گیری را آغاز کرده‌اند و مدعی شده اند ایران بر درخواست های بی ربط اصرار دارد. این در حالی است که مساله تضمین تکرار نشدن خروج یک جانبه آمریکا از برجام از خطوط قرمز مدنظر نظام و تیم مذاکره کننده ایران بوده و هست و تخطی از آن غیرقابل قبول.
