این عوامل، باروری زنان و مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهند
دکتر پژمان بختیاری‌نیا با اشاره به برگزاری هفته ملی سلامت زنان (از ۲۴ تا ۳۰ مهرماه) و اهمیت "سبک زندگی سالم و باروری" اظهار کرد: داشتن فرزند یکی از لذت‌بخش‌ترین و مهم‌ترین اتفاقات زندگی مشترک برای زوجین است اما عوامل معمول زندگی روزانه که شاید به آن‌ها توجه نشود، سلامت باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
سهم زنان و مردان در ناباروری
وی افزود: ناباروری به باردار نشدن پس از یک سال تماس جنسی منظم (دو تا سه بار در هفته) و بدون جلوگیری از بارداری تعریف می‌شود. تقریبا ۴۰ درصد ناباروری‌ها ناشی از عوامل مرتبط با زنان، نظیر نداشتن تخمک‌گذاری یا بسته بودن لوله‌ها است. حدود ۴۰ درصد ناباروری‌ها نیز ناشی از عوامل مردانه مانند کاهش تعداد یا حرکت اسپرم (نطفه مرد) است. حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد علت ناباروری نیز نامشخص هستند. به عبارت دیگر با وجود طبیعی بودن آزمایش‌ها و بررسی‌ها دلیل قطعی برای باردار نشدن وجود ندارد.
بختیاری‌نیا عنوان کرد: عوامل متعددی وجود دارد که باروری زوجین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی از این عوامل شامل سن، وزن، تغذیه، فعالیت فیزیکی، سیگار، مواد مستعدکننده ناباروری، عوامل زیان‌آور شغلی و محیطی و بیماری‌های زمینه‌ای هستند.
وی افزود: تعدادی از این عوامل خارج از کنترل انسان‌ها هستند و برخی عوامل در طول زمان تغییر می‌کنند. باید به این نکته توجه کرد که سبک زندگی سالم برای همسران، یک گام مهم برای رسیدن به هدف مشترک، یعنی داشتن کودک سالم است.
چه عواملی باروری را در معرض خطر قرار می‌دهد؟
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به تاثیر وزن در کاهش باروری گفت: بسیاری از زنان با وزن بالا یا کم وزن مشکلی برای بارداری ندارند اما برخی زنانی که وزن خیلی زیاد یا وزن خیلی کمی دارند ممکن است با مشکل عدم تخمک‌گذاری و اختلال قاعدگی مواجه شوند و باروری آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
وی افزود: قاعدگی نامنظم، افزایش احتمال ناباروری، افزایش خطر درمان‌های جراحی ناباروری، افزایش احتمال سقط خود به خودی جنین و کاهش موفقیت درمان‌های ناباروری برخی از عوارض چاقی هستند.
بختیاری‌نیا گفت: حداقل ۶۰ درصد زنان با بیماری تخمدان پلی کیستیک دارای اضافه وزن و چاقی هستند؛ بیماری تخمدان پلی کیستیک در برخی زنان منجر به ناباروری می‌شود. همچنین چاقی منجر به افزایش فشارخون، دیابت دوران بارداری، وزن زیاد کودک هنگام تولد و سزارین خواهد شد.
سرپرست مرکز بهداشت خوزستان با تاکید بر متعادل نگهداشتن وزن با رژیم غذایی مناسب و فعالیت فیزیکی بیان کرد: کاهش وزن علاوه بر اینکه خطر ابتلا به دیابت، فشارخون بالا و بیماری قلبی را کاهش می‌دهد، موفقیت درمان های ناباروری را افزایش می‌دهد. همچنین موجب می‌شود که فرد تصور خوبی از بدن خود داشته باشد و از اعتماد به نفس بالاتری برخوردار شود.
وی افزود: کاهش متعادل ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن احتمال تخمک‌گذاری و امکان بارداری را افزایش می‌دهد. کلید کاهش وزن، داشتن یک رژیم متعادل و سالم، افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش است. باید توجه شود که برای کاهش وزن با مراقب سلامت مشورت شود. از سوی دیگر، افزایش وزن در حد ۲.۵ تا ۵ کیلوگرم در زنانی که وزن خیلی کم دارند ممکن است منجر به تخمک گذاری طبیعی شود.
بختیاری‌نیا عنوان کرد: معمولا زمانی که زوجین تمایل به بارداری دارند نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارند مگر اینکه بنا به تجویز پزشک برای باردار شدن نیاز به رژیم غذایی مشخصی داشته باشند. رژیم غذایی متعادل شامل مواد غذایی است که انواع ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن را تامین کند.
وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان داده‌اند که املاح، مواد معدنی و ویتامین ها مانند ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم، روی، اسید فولیک و کلسیم کیفیت اسپرم را افزایش می‌دهد. غذاهای دریایی همواره یکی از منابع بسیار مناسب و غنی برای تغذیه محسوب می‌شوند و استفاده از پروتئین منابع گیاهی به جای منابع حیوانی نیز ممکن است موجب افزایش باروری در زنان شود.
وی گفت: توصیه می‌شود زنان استفاده زیاد از کافئین را کاهش دهند زیرا کافئین می‌تواند جذب آهن و کلسیم که دو ماده معدنی مورد نیاز برای بارداری و لقاح هستند، را کاهش دهد. همچنین مصرف زیاد کافئین ممکن است خطر سقط خود به خودی را افزایش دهد. این ماده در قهوه، چای، شکلات و شیرشکلات وجود داد.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: مصرف روزانه چربی‌های سالم برای افزایش باروری مهم است. افزایش چربی‌های مضر (چربی‌های ترانس) خطر ناباروری را افزایش می‌دهد.
بختیاری‌نیا عنوان کرد: همچنین ورزش نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. ورزش احساس خوبی در فرد ایجاد می‌کند، خواب را بهبود می‌بخشد، سوخت بدن را افزایش می‌دهد، به کنترل وزن کمک کرده و بروز بیماری‌های مزمن مانند حملات قلبی، سکته‌های مغزی، بیماری قند و برخی سرطان‌ها را کاهش می‌دهد. توصیه می‌شود فعالیت بدنی جوانان سالم حداقل پنج بار یا بیشتر در هفته، هر بار حداقل به مدت ۳۰ دقیقه یا حداقل ۲۵ دقیقه یا فعالیت ورزشی شدید سه روز در هفته باشد.
وی افزود: همه میانسالان سالم نیز برای بهبود و حفظ سلامت خود فعالیت جسمانی هوازی با شدت متوسط را حداقل به مدت ۱۵۰ دقیقه در سه تا پنج روز هفته (حداقل ۳۰ دقیقه در روز) یا فعالیت جسمانی شدید را حداقل به مدت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه در سه روز هفته را انجام دهند.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تصریح کرد: باید توجه شود که ورزش خیلی زیاد و سنگین می‌تواند تاثیر منفی بر باروری داشته باشد.
تاثیر مصرف مواد زیان‌آور در سلامت باروری
سرپرست مرکز بهداشت خوزستان در خصوص استعمال سیگار در باروری بیان کرد: سیگار اثر منفی زیادی بر سلامت باروری دارد. مدت زمان لازم برای باردار شدن یک زن سیگاری دو برابر یک زن غیر سیگاری است و سیگار کشیدن مردان و زنان (هر دو) موجب کاهش باروری می‌شود.
وی افزود: کاهش تعداد اسپرم (نطفه مرد)، کاهش حرکت و کیفیت اسپرم، کاهش تعداد و کیفیت تخمک، کاهش خون‌رسانی به رحم و تخمدان‌ها، افزایش خطر بیماری‌های لوله‌های رحمی و بارداری خارج از رحم و افزایش میزان سقط خود به خودی از آثار منفی مواد شیمیایی موجود در تنباکو بر باروری هستند.
بختیاری‌نیا ادامه داد: همچنین سیگار شانس موفقیت درمان‌های ناباروری را کاهش می‌دهد. این آثار حتی زمانی که خود بیمار سیگار نمی‌کشد اما مکرر در معرض دود سیگار قرار دارد (دود دست دوم سیگار) نیز ایجاد می‌شود.
وی تصریح کرد: بررسی‌ها نشان داده که ترک سیگار حداقل دو ماه قبل از لقاح خارج رحمی، احتمال موفقیت آن را افزایش می‌دهد. حتی اگر سیگار قبل از شروع درمان ناباروری قطع شود، ممکن است تاثیر طولانی مدت آن روی تخمدان و اسپرم تا حدی باقی بماند. سیگار احتمال سقط خود به خودی و دیگر عوارض بارداری از جمله زایمان زودرس، تاخیر رشد داخل رحمی جنین، مشکلات سلامت شیرخواران و مرگ ناگهانی شیرخوار را افزایش می‌دهد.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بیان کرد: مهم‌ترین راهکار برای پیشگیری از ناباروری و همچنین بارداری بدون عارضه و داشتن کودکان سالم، ترک سیگار است.
وی گفت: استفاده از مواد محرکی مانند ماری جوانا و کوکائین می‌تواند روی باروری زنان و مردان تاثیرگذار باشد. همچنین این مواد روی سلامت جنین اثر می‌گذارند. مکمل‌های بدن‌سازی نیز ممکن است حاوی مقادیر زیادی از هورمون‌های مردانه (تستوسترون و مشتقات آن) باشند؛ این ترکیبات روی تولید اسپرم سالم اثر می‌گذارد و ممکن است روی تولید هورمون زنانه نیز تاثیر داشته باشند.
بختیاری‌نیا با بیان اینکه مصرف الکل اثر منفی بر باروری دارد، تصریح کرد: الکل موجب اختلال در سوخت و ساز کبد و بر هم زدن تعادل هورمونی در زنان و مردان می‌شود. علاوه بر این مصرف الکل در زنان موجب تأخیر در بلوغ تخمک و کاهش کیفیت آن و افزایش احتمال سقط می‌شود.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز عنوان کرد: با توجه به اینکه برخی از داروها می‌تواند تاثیر منفی در تولید اسپرم داشته باشد، مردان باید در سنین باروری از مصرف خود سرانه دارو نیز پرهیز کنند.
وی بیان کرد: عوامل شغلی، فیزیکی و شیمیایی که منجر به خطر ناباروری می‌شود نیز باید مدیریت و از تماس مستقیم با مواد شیمیایی و آلوده‌کننده‌های محیطی پرهیز شود.
بختیاری‌نیا عنوان کرد: رانندگی طولانی مدت با وسایل نقلیه سنگین، کیفیت اسپرم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کار و نشستن طولانی مدت به شکلی که موجب گرم شدن بیضه‌ها شود، موجب آسیب به بافت بیضه خواهد شد. اگر شغل مرد به گونه‌ای است که باید به مدت طولانی در جایی بنشیند، در محل کار و محل نشستن او باید جریان هوا برقرار باشد.
آنچه باروری سالم را تحت تاثیر قرار می‌دهد
وی با اشاره به موارد دیگری که باروری سالم را تحت تاثیر قرار می‌دهند، گفت: حمام داغ طولانی مدت، سونا، وان داغ، استفاده از لپ تاپ و لباس زیر تنگ ممکن است تولید اسپرم سالم را با مشکل مواجه سازد. همچنین برخی از مواد مانند ژل‌های تولید شده از مواد نفتی، وازلین و رنگ‌های شیمیایی حاوی سرب و ... برای اسپرم سمی هستند و توصیه می‌شود تا جایی که امکان دارد از تماس با این مواد پرهیز شود.
بختیاری‌نیا با بیان اینکه سیگار، گازوئیل، بخار ناشی از رنگ‌ها و اگزوز اتومبیل مواد آلوده‌کننده هستند، گفت: با توجه به تاثیر این مواد روی رشد و تکامل جنین، توصیه می‌شود زنان باردار تا حد امکان استفاده این موارد یا قرار گرفتن در معرض آن‌ها پرهیز کنند.
وی افزود: فلزات سنگین موجود در دود اگزوز وسایل نقلیه موجب افزایش موادی در خون می‌شود که کیفیت اسپرم را کاهش می‌دهند بنابراین مردان باید به این مساله هم توجه داشته باشند.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز عنوان کرد: اغلب موادی که برای سفید کردن لباس‌ها و سطوح در خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، کلر دارند. سفیدکننده‌های کلردار برای سلامت انسان مضر هستند و سبب آلودگی محیطی نیز می‌شوند. آلودگی طولانی مدت با مواد کلردار می‌تواند موجب مشکلات هورمونی، ناباروری، کاهش تعداد اسپرم، تضعیف سیستم ایمنی، اختلالات یادگیری، تغییرات رفتاری، صدمه به پوست، کبد و کله ها شود.
سرپرست مرکز بهداشت خوزستان بیان کرد: با توجه به تاثیر سفیدکننده‌های حاوی کلر بر سلامت، نباید برای تمیز کردن لباس زیر از آن‌ها استفاده کرد زیرا تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر سلامت دارند و حتی موجب وارد کردن صدمه به محیط خواهد شد. زنانی که از مواد سفیدکننده به طور مکرر استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض مشکل و مخاطرات دیگر قرار می‌گیرند.
وی افزود: ماده دیگری که در سال‌های اخیر توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و سبب بروز برخی مشکلات باروری می‌شود، "دیوکسین" است؛ دیوکسین در بسیاری از کارهای صنعتی از جمله سوزاندن ناقص زباله‌های بیمارستانی و شهری، ساخت پلاستیک، مواد شیمیایی، حشره‌کش‌ها، علف کش‌ها و ... تولید می‌شود. دیوکسین از ظروف پلاستیکی یک بار مصرف و در پدهای بهداشتی که پوشش داخلی آن از مواد پتروشیمی غیر استاندارد تهیه می‌شود، به میزان بالایی آزاد می‌شود. این سموم بلافاصله پس از ورود به بدن در سیستم غددی و قسمت ژنتیکی سلول وارد شده و تغییراتی را ایجاد می کنند که به نسل‌های بعد هم منتقل می‌شود بنابراین توصیه می‌شود در مورد استفاده از وسایل بهداشتی شخصی و مواد یکبار مصرف استاندارد توجه شود.
بختیاری‌نیا گفت: استرس بخشی از زندگی روزانه است. باید با استفاده از روش‌های تن آرامی و شیوه‌های مدیریت استرس آرامش خود و همسر حفظ شود. نمی‌توان همه فشارهای روحی را حذف کرد اما می‌توان زمانی را برای آرامش اعصاب اختصاص داد. افراد در هر شغل و مسئولیتی باید زمانی را برای زندگی خود اختصاص دهند؛ مطالعه، قدم زدن، عبادت، گوش دادن به موزیک ملایم، صحبت و تبادل پیام با دوستان از راه‌های دستیابی به آرامش اعصاب هستند.
توصیه‌های غذایی طب ایرانی برای تقویت اعضای مهم در باروری سالم
وی عنوان کرد: در طب ایرانی برای داشتن باروری سالم به تقویت اعضای تولید مثل، مغز، قلب و کبد اهمیت داده می‌شود بنابراین بسته به شرایط هر فرد غذای مناسب برای وی توصیه می‌شود.
بختیاری‌نیا افزود: برای تقویت رحم و تخمدان‌ها مصرف خورشت به، سیب و هویج، ماش پلو، آب سیب و آب هویج طبیعی یا هویج پخته، مربای سیب، مربای به، مربای زردک یا هویج، مصرف سبزیجات با برگ سبز و انواع جوانه ها، مصرف غذاهای رطوبت‌بخش و مقوی مانند حریره بادام، شله زرد، شیر برنج، فرنی با آرد برنج، نخودآب، زرده تخم مرغ عسلی، کاهش مصرف گوشت‌های دیر هضم مانند گاو و گوساله و شتر، پرهیز از غذاها و میوه‌های ترش و کال، ترشیجات و سرکه، ماست و دوغ زیاد و محدود کردن بادنجان، عدس و کلم، چای پررنگ و قهوه و نسکافه، غذاهای صنعتی و کارخانه‌ای، غذاهای مانده و نمک‌سود شده، سیر و پیاز خام، گوجه و خیار به ویژه در فصل سرد سال توصیه می‌شود.
سرپرست معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز ادامه داد: همچنین برای تقویت مغز، میوه‌های خوشبو مثل سیب و به، بادام به صورت شیر بادام، حریره یا فرنی، انجیر، زیتون و روغن زیتون، انواع غذا مانند کباب با نان گندم خوب، هلیم با گوشت بره، گوشت پرندگان پخته شده با نخود و خوش عطرشده با زعفران و گلاب و دارچین، افزودن به و سیب درختی به غذا، نوشیدنی جلاب و پرهیز از غذاهای نفاخ مانند حبوبات خیس نشده و سیر و پیاز خام و ترشی‌ها توصیه می‌شود.
وی افزود: به منظور تقویت قلب نیز مصرف میوه‌ها مانند سیب، به، گلابی، انار و لیمو به صورت تازه، پخته یا رب، نوشیدنی‌ها مانند شربت لیمو، سیب، به، انار و نعنا و جلاب، افزودن گلاب و عرق بیدمشک به نوشیدنی‌ها، غذاهای لطیف و خوش هضم مانند گوشت بره یا گوسفند یا به صورت عصاره در بدن‌های ضعیف، بلدرچین، زرده تخم مرغ عسلی به همراه زعفران، سبزیجات همراه غذا به ویژه نعنا و ریحان توصیه می‌شود.
سرپرست مرکز بهداشت خوزستان گفت: برای تقویت کبد نیز مصرف انواع میوه و خشکبار مانند مویز، پسته، انجیر، بادام، فندق، عناب، انار، سیب، مصرف بیشتر غذاهای معطر با هضم آسان و افزودن ادویه جات دارای گرمای معتدل توصیه می‌شود. همچنین از نوشیدن آب سرد به ویژه ناشتا یا همراه غذا، در هم خوری و پرخوری و مصرف غذاهای غلیظ و سخت هضم مانند گوشت گاو و گوساله و انواع غذاهای خمیری و رشته‌ای پرهیز شود.
