ایران با چین "تعارف" دارد؟
شی‌جین‌پینگ که چهارشنبه شب سفر خود به عربستان سعودی را آغاز کرده است، در جریان این سفر با صدور دو بیانیه مشترک با کشور میزبان و اعضای شورای همکاری خلیج فارس خشم افکار عمومی و نخبگان ایرانی را برانگیخت.
رئیس جمهور چین و پادشاه عربستان سعودی در پایان دیدار دوجانبه بیانیه مشترکی را امضا کردند که در بخشی از این بیانیه انتظارات دو کشور از ایران از جمله در زمینه حصول اطمینان از صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای تهران و رعایت موازین حسن همجواری مطرح شده است.
در حالی این بند‌های مرتبط با ایران و همسویی چین با عربستان در مواضع تند و خصمانه علیه کشورمان به شدت واکنش افکار عمومی کشور را برانگیخته و نخبگان کشور خواستار واکنش به این همراهی پکن با ریاض بودند، تنها یک توئیت به عنوان واکنش تهران، در رسانه‌های داخلی منعکس شد.
محمد جشمیدی، معاون سیاسی رئیس‌جمهور در حساب توئیتر خود نوشت: «همکاران چینی به یاد داشته باشند که وقتی سعودی و آمریکا از گروه‌های تروریستی داعش و القاعده در سوریه حمایت کردند و با تجاوز نظامی وحشیانه یمن را ویران کردند، این ایران بود که با تروریست‌ها جنگید تا ثبات و امنیت در منطقه مستقر شود و تروریسم به شرق و غرب تسری نیابد.»
این بیانیه مشترک پکن و ریاض در حالی همچنان از سوی مقامات بلندپایه کشور و دستگاه دیپلماسی کشور بی‌پاسخ مانده بود که خبری دیگر باز هم خشم افکار عمومی و نخبگان را از مواضع طرف چینی برانگیخت. شی جین پینگ این بار در بیانیه مشترک با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواستار حل مسالمت آمیز موضوع جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی شد.
وزیر امور خارجه کشورمان در حالی که در حمایت از تمامیت ارضی چین در مقابل آمریکا به زبان چینی توئیت کرده بود که «احترام به تمامیت ارضی کشورها از مبانی شناخته شده حقوق بین‌الملل است حمایت ج. ا ایران از اصل چین واحد در این چارچوب، تردیدناپذیر است. اقدامات تحریک آمیز آمریکا به منبع تهدید صلح و ثبات بین‌الملل تبدیل شده است»، این بار پس از ساعاتی، در توئیتی کوتاه و تنها به زبان فارسی و حتی بدون نام بردن صریح از چین نوشت: «جزایر سه گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ در خلیج فارس، اجزای جدایی ناپذیر خاک پاک ایران است و به این مام میهن تعلق ابدی دارد. در ضرورت احترام به تمامیت ارضی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم.»
توئیت در نهایت تساهل و تسامح وزیر امور خارجه و واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه به بیانیه پایانی نشست ۴۳ سران شورای همکاری خلیج فارس که در بندی از آن تنها از همراهی چین با این بیانیه ابراز تعجب شده و حتی برای حضور سفیر چین در وزارت امور خارجه و دیدار با دستیار آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه از لفظ احضار استفاده نشده است، در حالی در ساعات پایانی شب گذشته منتشر شد که دستگاه دیپلماسی شب جمعه سفیر آلمان و روز گذشته نیز سفیر انگلیس در تهران را به دلیل مواضع مداخله جویانه مقامات برلین و اعمال تحریم علیه کشورمان از سوی لندن به وزارت امور خارجه احضار کرده است، اما افکار عمومی تا این لحظه در انتظار است تا عدم تعارف ایران در قبال تمامیت ارضی خود موجب واکنش متناسب و صریح‌تری از سوی تهران باشد.
با سیاست‌های تقابلی به هیچ‌جا نمی‌رسیم
حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز در گفت‌وگو با ایلنا، در پاسخ به این سوال که چه دلایل و عواملی باعث شد تا شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین به عربستان سفر کند، گفت: سفر رئیس جمهور چین به عربستان، در راستای همان اجرای یک جاده، یک کمربند یا راه ابریشم جدید است که مناسبات خودش را با کشورهای مختلف که در مسیر این پروژه عظیم چندین ساله قرار دارند، توسعه می‌دهد. رابطه با کشورهای حاشیه خلیج فارس هم بخشی از برنامه‌های بلندپروازانه چین است که از سال ۲۰۱۳ شروع کرده و همچنان ادامه دارد. بنابراین فکر می‌کنم عربستان سعودی به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در خلیج‌فارس مورد توجه چین است برای همین نشست را در ریاض برگزار و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را هم فراخوانده‌اند. شبیه این نشست را در مناطق دیگر از جمله آسیای مرکزی برگزار کردند. بنابراین فکر می‌کنم که این سفر در راستای اجرای طرح بزرگ چین در زمینه یک کمربند، یک جاده است.
بهشتی‌پور در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه ایران و عربستان مذاکراتی را برای از سرگیری روابط انجام می‌دهند و ایران و چین هم از گذشته روابط استراتژیکی داشتند، پیامدهای این ارتباطات چه خواهد بود، گفت: البته روابط استراتژیک از لحاظ سیاسی تعریف دارد. ما هنوز به روابط استراتژیک با چین نرسیدیم. مسئولین ما مرتب این موضوع را در مورد چین و روسیه تکرار می‌کنند. اما سطح روابط استراتژیک تعریف حقوقی و بین‌المللی دارد متاسفانه به دلایل مختلف هنوز به چنین سطحی در روابط استراتژیک با چین نرسیدیم.
وی افزود: از آنجایی که ایران و عربستان سعودی دو قدرت منطقه‌ای بوده و با هم رقابت دارند؛ طبیعتا تقویت مناسبات عربستان با چین موجب ارتقای جایگاه منطقه‌ای می‌شود. اما چون این رابطه بیشتر در زمینه اقتصادی است، تهدید امنیتی علیه ما محسوب نمی‌شود و به نظر می‌رسد که در چارچوب همکاری‌های اقتصادی است و خوب است ایران هم متقابلا سعی کند برای آنکه در این رقابت منطقه‌ای با عربستان عقب نماند، روابطش را با عربستان و از طرف دیگر روابطش را با چینی‌ها بهتر کند.
بهشتی‌پور تصریح کرد: ایران باید به جای تقابل، به توسعه روابط با کشورها بپردازد که قطعا به نفع منطقه است. کشورهای منطقه هرچقدر زمینه روابط اقتصادی گسترده‌تری را فراهم کنند زمینه رشد و توسعه اقتصادی را برای خود فراهم خواهند ساخت. ما این مناسبات را در تعارض با منافع خودمان نبینیم. اگرچه باز تاکید می‌کنم تقویت موقعیت عربستان به عنوان یک قدرت منطقه‌ای رقیب ایران، حتما برای ایران نگران‌کننده است اما با توجه به اینکه شرایطی که فراهم می‌شود، اقتصادی است و براساس روابطی که عربستان با غرب دارد که عمدتا نظامی است و آن توازن قدرت در منطقه را بهم می‌زند، رویکرد ما باید رویکرد مثبتی باشد و متقابلا ما باید سعی کنیم روابطمان را با چین، عربستان، امارات متحده و کشورهای منطقه توسعه دهیم و مشکلات را حل کنیم و به جای رویکرد تقابلی به سمت تعامل با کشورهای همسایه برویم و کمک کنیم تا همکاری‌ها تقویت شود و این موضوع موجب ثبات و امنیت بیشتر خواهد شد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که در بیانیه مشترک چین و عربستان از ایران خواستند تا در سیاست داخلی کشورهای دیگر دخالت نکند تحلیل شما درباره این موضوع چیست، گفت: این بیانیه صددرصد در این بخش، در تعارض با منافع ایران است و این بخش از بیانیه مربوط به این است که سوء‌تفاهمی در نگاه چین به مسائل منطقه‌ای وجود دارد که به نظر می‌رسد ایران لازم است حتما نسبت به این بیانیه واکنش صحیح و صریح نشان دهد.
وی افزود: از نظر من واکنش صریح یک بخش اعلانی دارد که ایران رسما باید به چین، عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس توجه دهد که سیاست‌های ایران هیچ‌وقت مداخله در کشورهای منطقه نبوده؛ همانطور که ایران دوست ندارد در سیاست‌های داخلی‌اش دخالت نکنند. در سیاست‌های دیگران هم دخالت نمی‌کند. در بخش اعمالی هم حتما لازم است تا سفیر چین در تهران فراخوانده، با او صحبت شود و توضیح خواسته شود که چرا دولت چین چنین موضع‌گیری داشته است؟ یا حداقل این است که سفیر ما در پکن با مقامات چینی دیدار و گفت‌وگو داشته باشد و از آنها بپرسد که چرا چنین موضعی را در بیانیه اتخاذ کردند. به نظر من نباید از این موضوع بگذریم اما باید با آن خردمندانه برخورد کرد. نه اینکه ما بیاییم سیاست تقابل با چین، روسیه، آمریکا، عربستان سعودی و... را اتخاد کرده و با هرکسی درگیر شویم چون به هیچ‌جا نمی‌رسیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که آیا با صدور این بیانیه علیه ایران ما شاهد این خواهیم بود که سیاست‌های چین در قبال ایران با توجه به امضای قراردادهای تفاهمنامه‌های تجاری و اقتصادی با عربستان دچار تغییر شود، گفت: ما یک مثلی داریم که می‌گوییم طرف با یک غوره سردی‌اش می‌کند و با یک مویز گرمی. اینکه فکر کنیم یک سفر نقطه عطفی است و تحولات در کل روابط چین با منطقه به وجود می‌آید یا تمام مناسبات عربستان و آمریکا و منطقه را به هم می‌زند یا موجب خواهد شد که ایران از دستور کار چینی‌ها خارج شود و یا اهمیت آن نادیده گرفته شود، این تحلیل‌ها مبنا ندارد و بیشتر احساسی است. حداقل قوانین علمی ندارد.
وی افزود: به نظر می‌رسد که به هیچ‌وجه چینی‌ها نمی‌توانند ایران را نادیده بگیرند. ژئوپلیتیک ایران، ژئوپلیتیکی است که هر حکومتی در آن حاکم است حتما کشورهای قدرتمند در دنیا به آن توجه دارند و نوع مناسبات‌شان با چنین کشوری برایشان مهم است. به نظرم نباید این مساله ما را خوش‌خیال کند و فکر کنیم آب از آب تکان نمی‌خورد اما باید واقع‌بینانه تحلیل کنیم، با یک سفر هیچ‌وقت سیاست یک کشور تغییر نمی‌کند. ما باید روند را مطالعه کنیم و مجموعه عوامل را درنظر بگیریم نه صرفا یک سفر را.
بهشتی‌پور در پاسخ به این سوال که در دولت آقای روحانی قرارداد ۲۵ ساله چین و ایران قرار بود در حوزه‌های اقتصادی انجام شود اما با تغییر دولت با اینکه این قرارداد به سرانجام روشنی نرسیده چین با کشورهای حوزه خلیج فارس قراردادهای تجاری و اقتصادی می‌بندد چرا این اتفاق رخ داد، گفت: به یک باره نبوده و از سال‌ها قبل مقدمات آن فراهم شده بود. مقامات عربستان سفرهای مکرر به چین داشتند و چینی‌ها در سطح پایین‌تر از رئیس‌جمهور به عربستان سفر کردند.
وی افزود: نکته دوم آن توافقی که بین ایران و چین انجام شده، آقایانی که مخالف دولت قبل بودند فضاسازی رسانه‌ای کردند و سعی داشتند از آن استفاده کنند و بگویند ایران وابسته به چین و مستعمره روسیه شده است که این فضاسازی‌ها عمدتا در خارج از کشور علیه ایران انجام می‌شد و موج آن در داخل کشور هم بود. اما به نظر می‌رسد این توافق به شکل چراغ خاموش پیش می‌رود یعنی بدون فضاسازی‌های رسانه‌ای، سعی می‌کنند در بخش اعمالی روابط دو کشور توسعه پیدا کند.
بهشتی‌پور تصریح کرد: فقط یادمان نرود تا زمانی که ایران تحریم است، دست و پای چینی‌ها برای همکاری با ایران بسته است و بعد ایران به غلط تعبیر می‌کند که اگر در تحریم باقی بماند به نفع چینی‌هاست. تجربه ثابت کرده حتی اگر همین امروز تحریم‌ها برداشته شود، حتما شرکت‌های چینی بهتر و راحت‌تر با ایران کار کرده و از این موضوع استقبال می‌کنند. همچنان که وقتی ترامپ از برجام خارج شد، چینی‌ها، روس‌ها و بعد شرکت‌های دیگر جزو اولین شرکت‌هایی بودند که از ایران خارج شدند و به عبارتی عملا کارهایشان را در بخش‌های سرمایه‌گذاری تعطیل کردند چون به خاطر ایران نمی‌خواستند با آمریکا درگیر شوند.
وی افزود: بنابراین اگر امروز ایران سیاست‌هایی اتخاذ کند که به سمت برداشتن تحریم‌ها حرکت کند حتما با چینی‌ها کار خواهد کرد و چینی‌ها هم استقبال خواهند کرد. اما مشکل این است که ما تحریم هستیم و چینی‌ها بسیار چراغ خاموش و خیلی دست به عصا توافقاتی که با ایران دارند را اجرا می‌کنند نه اینکه متوقف شده، فقط نمی‌توانند آن فعالیت‌ها را تبلیغاتی و رسانه‌ای کنند که حساسیت‌آمیز نباشد.
بهشتی‌پور در پاسخ به این سوال که ایران از رابطه بین چین و کشورهای منطقه به چه شکلی می‌تواند استفاده کند تا قبل از اینکه ضرری برای ایران وجود داشته باشد دستاورد مفیدی به دست بیاورد، گفت: کشورها برای روابط خودشان آزادند با هر کشوری که می‌خواهد در هر سطحی روابط برقرار کنند. اینکه جمهوری اسلامی روابط کشورها را رصد کند حتما باید این کار را انجام دهد. اما نوع روابط اعلام شده چین و عربستان سعودی چون اقتصادی است فضای همکاری اقتصادی بیشتر موجب ثبات و امنیت در منطقه خواهد شد و به هیچ‌وجه ناامنی به وجود نمی‌آورد.
وی افزود: آن کشوری که باید حساس باشد آمریکایی‌ها هستند که اینجا منطقه حیاط‌خلوت‌شان بوده و نفوذ چین در حیاط‌خلوت‌شان باعث نگرانی است. در حالی که برای ایران افزایش حضور چین در منطقه موجب کاهش نفوذ آمریکا خواهد شد و این عربستان سعودی است که با زرنگی سعی می‌کند موازنه مثبت در روابط خودش با چین و آمریکا برقرار کند.
بهشتی‌پور تصریح کرد: بنابراین ما باید حواس‌مان باشد، اگر همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور باشد باید استقبال کنیم و خودمان نیز با کشورهای حوزه خلیج‌فارس روابطمان را گسترش دهیم و با طرف چینی هم سعی کنیم روابط گسترده‌تری داشته باشیم. اما اگر این رابطه نظامی بود، چون برهم‌زننده موازنه قوا در منطقه خواهد شد از این جهت موجب نگرانی ما است و ما هم باید تلاش خودمان را انجام دهیم که این موازنه چه در بحث ایجابی و سلبی برهم نخورد. یادمان نرود، نفس گسترش روابط اقتصادی چیز بدی نیست و گسترش روابط اقتصادی در کشورهای منطقه موجب امنیت و ثبات بیشتر و فضای مناسب‌تر برای همکاری را فراهم می‌کند از جمله برای ایران. ما باید زرنگ باشیم و از این رابطه استفاده کنیم. ما نشسته‌ایم گوشه‌ای و با همه دنیا هم دعوا می‌کنیم و می‌گوییم چرا این‌ها با هم رابطه برقرار می‌کنند.
