به ارامنه ایران ۱۲ روز دیگر تبریک بگویید نه امروز!
«۲۵دسامبر که در سال‌های غیر کبیسه (اسفند ۲۹ روزه) مقارن چهارم دی و در سال‌های کبیسه (با اسفند ۳۰ روزه) مقارن با پنجم دی است به عنوان روز میلاد عیسی مسیح در جهان مسیحی جشن گرفته می‌شود؛ هر چند شواهد تاریخی وجود دارد که مسیحیان در تعیین روز تولد عیسی مسیح در ۲۰۲۳ سال قبل از یلدای ایرانی و آیین میتراییسم الهام یا وام گرفته و چهار روز پس از آن را به عنوان روز میلاد در نظر گرفته‌اند.
اما جالب است بدانید مسیحیان ایران ششم ژانویه و امسال ۱۶دی را به عنوان روز ولادت مسیح جشن می‌گیرند و هر چند اگر به هموطن ارمنی کریسمس را تبریک بگویید تشکر می‌کند ولی اگر بخواهد واکنش دقیق‌تری داشته باشد یادآور می‌شود: جشن ما ششم ژانویه سال جدید میلادی است نه ۲۵ دسامبر یعنی امروز.
مسیحیت در واقع دو شاخه دارد: شرقی و غربی و در شاخه شرقی (ارتدوکس‌ها) سعی می‌شده تفاوت‌های آن با مسیحیت غربی شامل کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها حفظ شود.
ارامنه ایران معتقدند در سده‌های آغازین مسیحیت هم جشن میلاد و تعمید مسیح را ششم ژانویه برگزار می‌کردند و اگر چه دیگران به تغییر آن تن دادند اما ارامنه حفظ کردند و جالب اینکه در ایران ارامنه با سنن ایرانی درآمیختند؛ به گونه‌ای که در شب تولد مسیح به روایت خودشان نه مثل غربی‌ها خوراک بوقلمون که مثل شب سال نوی ایرانی سبزی‌پلو با ماهی می‌خورند. البته ایرانیان ارمنی سنت سبزی‌پلو با ماهی را در شب عید نوروز هم مثل دیگر ایرانیان نیز به جا می‌آورند و در واقع آن را مضاعف کرده‌اند.
درباره چرایی روز کریسمس از ششم ژانویه به ۲۵ دسامبر، آرداک مانوکیان، اسقف فقید اعظم ارامنه تهران (همان که عکس او در کنار امام خمینی را فروشگاه‌های با صاحب ارمنی بالای سر گذاشته بودند) در کتاب جشن‌های کلیسای ارمنی نوشته است: «پس از سده چهار میلادی بود که به تصویب کلیسای کاتولیک روم، میلاد مسیح را در ۲۵ دسامبر و تعمید را در ششم ژانویه جشن گرفتند. تا پیش از آن همگی ششم ژانویه را به عنوان میلاد مسیح (و تعمید) گرامی می‌داشتند.
این تغییر علت مهمی داشت. جشن میترا، ایزد خورشید که از دوران بت‌پرستی بر جای مانده و در هر سو گسترده شده بود، در روم از ۲۱ تا ۳۱ دسامبر برگزار می‌شد. ۲۵ دسامبر روز تولد میترا بود که در اروپا، خاصه در روم، با مراسم ویژه‌ای جشن گرفته می‌شد. کاهنان، آتش می‌افروختند و مردم شادمانی می‌کردند. قیصران روم هم ایزد خورشید را ایزد پشتیبان خود می‌شمردند و آن را ایزد خورشید بی‌شکست می‌نامیدند.
مسیحیت نتوانست مانع برگزاری آن جشن شود؛ خاصه آنکه در سال ۲۷۴ میلادی قیصر آورلیوس برای ایزد خورشید پرستشگاهی پرشکوه ساخت و در سده بعدی قیصر ژولیوس آن را چونان ایزد پشتیبان اعتبار قیصران ارج بیشتری نهاد. در جای کنونی واتیکان، پرستشگاه میترا قرار داشت که مجلل‌ترین پرستشگاه روم بود.
پرستشگاه میترا پس از بنای کلیسای پترس مقدس نیز مورد احترام، توجه و پرستش بود. مقامات کلیسای روم برای آنکه به برگزاری جشن‌های میترا در ۲۵ دسامبر پایان دهند، قرار گذاشتند تا در همان تاریخ به جای برگزاری جشن میلاد ایزد خورشید، روز میلاد مسیح را به عنوان روز میلاد خورشید عدالت، جشن بگیرند. به این ترتیب کلیسای روم در سال ۴۵۱ میلادی برای پایان‌دادن به برگزاری جشن ایزد خورشید، روز ۲۵ دسامبر را روز میلاد حضرت عیسی اعلام کرد. پس از گذشت مدتی سرانجام تمام جهان مسیحی آن تاریخ را پذیرفت. اما ارمنیان به رسم کهن پای‌بند ماندند و جشن میلاد و تعمید را همچنان در همان ششم ژانویه برگزار می‌کنند.»
سه نکتۀ دیگر هم افزودنی است: نخست اینکه پیروان ادیان وقتی به شاخه‌های مختلف تقسیم می‌شوند نشانه‌های اختصاصی برای خود ایجاد یا آنها را حفظ می‌کنند. چندان که در اسلام هم مسلمانان در قبله متفق و متحدند اما در نوع وضو، مُهرگذاشتن یا نگذاشتن، دست‌بستن یا نبستن هنگام نماز، روز ولادت پیامبر و روز عید فطر بین شیعه و سنی اختلاف است.
دوم اینکه ارامنه از کلیسای کاتولیک تبعیت نمی‌کنند و بعید است اگر پاپ فرانسیس به تهران سفر کند، آنان مانند مسیحیان آمریکای لاتین در استقبال از او رفتار کنند و جدای این جنبۀ تاریخی و نژادی هم دارند و صرفا مذهبی نیست.
سوم اینکه هر چهار سال یک‌بار ۲۵ دسامبر مقارن با پنجم دی است. پنجم دی را زرتشتیان به عنوان سالروز درگذشت یا قتل آشوزرتشت گرامی می‌دارند و شاید مسیحیان ایران نمی‌خواستند این دو با هم مقارن باشد.
دو نکتۀ قابل توجه حاشیه‌ای هم اگر ذکر شود خالی از لطف نیست. یکی اینکه مقامات ایران بی‌توجه به این نکته همه ساله ۲۵ دسامبر را به عنوان کریسمس به مسیحیان جهان و در عین حال ایران تبریک می‌گویند در حالی که برای بخش دوم باید روز ششم ژانویه را تبریک بگویند و می‌توانند دو تبریک متفاوت را تنظیم کنند. اولی در ۲۵ دسامبر (۴ یا ۵ دی) و دومی در ۶ ژانویه (۱۶ یا ۱۷ دی) مخاطب‌شان هموطنان مسیحی ارمنی باشد. در اولی از اینکه به رهبران غرب به آموزه‌های مسیح عمل نمی‌کنند و جهان همچنان در آتش جنگ می‌سوزد گله کنند ولی در دومی این اشاره دیگر وجهی ندارد.
دوم اینکه آقای سپنتا نیکنام که دوره پیش بر سر عضویت او در شورای شهر یزد بحث‌های فراوان درگرفت این پرسش را طرح می‌کرد که مگر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آیین زرتشت در کنار مسیحیت به رسمیت شناخته نشده است؟ پس چرا مقامات ما روز تولد مسیح آن هم به تقویم غربی (۲۵ دسامبر و نه ۶ ژانویه به روایت ارامنه ایران) را تبریک می‌گویند ولی در قبال ۵ دی روز درگذشت آشوزرتشت واکنشی نشان نمی‌دهند؟ در پاسخ البته گفته شد یک روز در تقویم رسمی به عنوان روز زرتشت تعیین شده (ششم فروردین) و از این حیث توجه شده است.»
