هراس شیراز؛ نقش همسر انسیه خزعلی در تخریب بافت تاریخی شیراز چیست؟

روزنامه سازندگی در گزارشی از نقش همسر انسیه خزعلی در تخریب بافت‌های تاریخی شیراز نوشته است.

این روزنامه با طرح این پرسش که «نقش سیدرضا رضازاده، همسر انسیه خزعلی در تخریب بافت تاریخی شیراز چیست؟» گزارشی با تیتر «هراس شیراز» منتشر کرده است.

کامبیز مشتاق‌گوهری؛ عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران در روزنامه سازندگی نوشته است: این روز‌ها تیغ لودر‌ها و بولدوزر‌ها بافت تاریخی شهر شیراز را تهدید می‌کند. اخباری که از این شهر شعر و ادب می‌رسد، نگران‌کننده است. با اینکه دیروز ظاهراً عملیات تخریب متوقف شده و برخی مسئولین زبان به انکار این اقدام خســارت‌بار گشوده‌اند، اما گزارش‌های مردمی حاکی از آن اســت که تخریب‌ها در محدوده شاهچراغ و امامزاده ابراهیم آغاز شده است. طرحی که در دستور کار هیات امنای این دو بقعه است از دهه ۶۰ و به بهانه ایجاد بین‌الحرمین میان این آرامگاه شاهچراغ و سیدعلأالدین حسین آغاز شد. در دهه ۷۰ بخش وسیعی از بافت باارزش میان این دو مجموعه تخریب شد و در سال ۹۳ حجمی وسیع‌تری از این بافت که در آن میان چند بنای شاخص قاجاری و زندیه نیز دیده میشد به کام لودر‌ها فرو رفت. پس از آنکه با تخریب‌های گسترده به‌قصد ایجاد بین‌الحرمین روند تخریب‌ها متوقف نشد، معلوم شد که دامنه طرح وسیع‌تر است و قرار است در گام دوم ۵۷ هکتار از بافت تاریخی شهر شیراز را در بر بگیرد و با همین آهنگ، تخریب این بافت باارزش شهری به بهانه بافت فرسوده تا لبه‌های خارجی آن گسترده

شود و همه ۳۶۰ هکتار بافت باارزش شیراز تاریخی را دربر بگیرد تا شیراز به‌عنوان بزرگترین شهر زیارتی خاورمیانه شهرت بیابد و از این رهگذر میزبان زائرین علاقه‌مند از داخل و خارج کشور شود. به‌قول یکی از متولیان این طرح چرا باید مردم دنیا، شیراز را فقط به خاطر حافظ و سعدی بشناسند؟ اما تخریب بخشی از تاریخ ایران حتی برای دولت‌ها و وزارتخانه‌ها هم آسان نیست، چرا که متخصصان امر، افکار عمومی، مردم شیراز و البته قضاوت تاریخی موانعی بزرگی بر سر این راه هستند. دولت‌های پیشین و رؤسا و وزرای سابق وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و راه‌وشهرســازی گرچه در مقابل فشار متولیان امر تن به بررسی چنین طرح‌های مخربی دادند، اما روال تهیه و تصویب طرح‌هایی از این دست را قانون به‌روشنی تعیین‌کرده و در این مسیر مشاوران و طراحان نمی‌توانستند برخلاف ضوابط و قوانین و روش‌های مطرح در ایران وجهان اقدام کنند. از این‌رو، مشاور تهیه کننده طرح تفصیلی بافت تاریخی در سال ۱۳۹۶ و مشاور دیگری که طرح موضعی را در سال ۱۴۰۰ تهیه کردند هیچ کدام هیچ تخریبی در وضع موجود را پیشنهاد نکردند. امری که مورد تایید و تصویب شورای عالی شهرسازی هم قرار گرفت و در نتیجه جهت اجرا به مسئولین ستادی و استانی ابلاغ شد. اما روشن بود که چنین نتیجه‌ای مطلوب پیشنهاددهندگان این طرح نبــود بنابراین این روز‌ها متولیــان امر برای دور زدن قانون و مصوبات شــورای عالی شهرســازی که نهاد متولی تصویب طرح‌های توســعه در بافت‌های شهری است به راهکار‌های دیگری دســت زده‌اند. در سفر اســتانی ابراهیم رئیســی به شیراز تصمیمی مصوب شــد که بنابر آن اختیارات مربوط به اجرای طرح توســعه حرم شاهچراغ که به طرح ۵۷هکتاری مشهور شــده است از شــورای عالی شهرسازی به معاونت توسعه استان در اســتانداری تفویض شود. بر همین اساس، نسخه نهایی طرح فروردین امسال جهت بررسی به کمیسیون ماده‌۵ داده شد و ۱۵ اردیبهشــت ماه ۱۴۰۱ طرح جدید با اعمال تغییراتی در این معاونت مصوب شد. در این طرح، شورای عالی شهرسازی به دلیل مخالفت‌های درست و کارشناسی اعضایش با تخریب‌های گسترده این بافت باارزش از مراحل بررسی و تصویب کنار گذاشته شده و به‌نوعی در رویکردی فراقانونی خلع ید شده است. در اقدامی دیگر مسئولان شهری شیراز و تولیت آستان‌ها متبرکه شهر شیراز نامه‌ای به ابراهیم رئیسی می‌نویسند و تقاضای خود را نسبت به تسریع در تخریب این بافت تاریخی به جهت آغاز عملیات توســعه صحن‌های این بقاع طرح می‌کنند. منطقه‌ای که حداقل ۲۰۰ خانه تاریخی را در خود جای داده اســت. گذشته از آنکه در طرح تملک و تخریب این بافت گسترده نظر کارشناسان، شهروندان کشور به‌ویژه شهر شیراز و به‌طور مشخص ساکنین این بافت تاریخی گرفته نشده است، اما تصریح قانون و روند تهیه، تصویب و ابلاغ طرح‌های شــهری چنان روشن است که معمولاً هیچ شخص یا نهادی نمی‌تواند به این آسانی دست به تخریب گسترده بافت تاریخی شهر‌های مهمی مانند شــیراز بزند. چگونگی تحقق این اقــدام مرهون این چهره هاست:

نخستین و شاید مهمترین چهره محمدرضا رضازاده است که در گذشته استاندار فارس و اکنون عضو هیات امنا و معاون اجرایی بقعه شاهچراغ است. او همسر انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور و پدر حمید رضازاده که پیش از این نامش به علت حضور در کانادا و یک شرکت فیلترشکن و... مطرح شده بود. سیدمحمدرضا رضازاده که از زمان استانداری فارس همکاری خود را با تولیت آستان احمدابن موسی و سیدعلأالدین حسین آغاز کرده است به‌عنوان عضو هیات امنای این دو حرم در تاریخ ۱۴۰۰/۱۰/۰۴ به خبرنگار خبرگزاری فارس چنین می‌گوید: در سفر ریاست‌جمهوری و هیات دولت به استان فارس فرصتی فراهم شد؛ ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری در حرم حضرت احمدابن موسی حضور پیدا کرد و آنجا مطالبی که پیرامون طرح اطراف حرم مطرح بود را خدمـت وی توضیح دادیم. وزیر هم وقت گذاشت و از منطقه بین دو حرم بازدید کرد و مشکلات مردم و بلاتکلیفی که چندین سال است آنجا مســتمراً ادامه دارد را از نزدیک مشاهده کرد. رضازاده می‌افزاید: همچنین جلســه‌ای با حضور قاســمی، وزیر راه‌وشهرسازی در حرم حضرت احمدابن موسی داشتیم که مسائل و مشکلات مطرح شد و حاصل این جلسات هم به‌طور خلاصه در فرصت زیارت رئیس‌جمهور به وی منتقل شد. او در همین مصاحبه می‌افزاید: عده‌ای با تنظیم نامــه‌ای ادعای تخریب میراث فرهنگی این منطقه را داشــته‌اند و در آن نامه ذکر کرده‌اند که این جریان (۵۷ هکتاری) سوداگری و تراکم‌فروشی را دنبال خواهد کرد. در حالی که ما بحثمان این است که اتفاقاً باید محدودیت ارتفاع در ســاختمان‌ها و ساخت‌وساز‌هایی که اطراف حرم اتفاق می‌افتد، رعایت شــود و این یعنی مخالفان واقعی با ســوداگری و تراکم‌فروشی را متهم کرده‌اند به‌اینکه دنبال تراکم‌فروشی و سوداگری زمین هستند. او از جهتی راست می‌گوید، قرار بر افزایش تراکم روی سطح زمین نیست بلکــه طرح آقایان بر افزایش تراکم زیر سطح زمین متمرکز است، یعنی ایجاد صحن‌هایی گسترده در جای تخریب شده خانه‌های تاریخی شیراز که بتوان در آن قبر‌هایی سه طبقه برای عرضه به مشتریان تعبیه کرد. در مصاحبه که از محمدرضا رضازاده، خبرگزاری فارس منتشر می‌کند، پای دوچهره دیگر به میان می‌آید که با آقای رضازاده دارای سوابق مشــترک و همکاری نزدیک بوده‌اند، یعنی سیدعزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و مرحوم رستم قاسمی، وزیر سابق راه‌وشهرسازی. واگذاری محوطه و بنای باغ عفیف‌آباد شــیراز به محمدحســین قاسمی و همســرش نرگس آبیار برای ساخت سریال سووشون حواشــی بســیاری را برای عزت‌الله ضرغامی به‌وجود آورد. وزیر میراث که برای مدتی به‌شدت با نقد متخصصین و اهالی فرهنگ به‌واســطه ابراز نظر‌های غیرکارشناسی و اقدامات ناصواب در حوزه میراث فرهنگی روبه‌رو بود از ورود علنی به موضوع تخریب بافت تاریخی شیراز سر باز زد و تصمیم‌گیری در این زمینه را به پژوهشگاه میراث فرهنگی سپرد که به‌تازگی دکتر مصیب امیری، باستان‌شــناس و مدیرکل پیشین میراث فرهنگی استان فارس بریاست آن انتخاب شده بود. معلوم نیست چرا پژوهشگاه میراث فرهنگی که خود باید امانت‌دار و تعیین‌کننده شــاخص‌های مداخله در بافت تاریخی باشد، ناگهان چنین خطی را پیشــنهاد می‌دهــد. ضرغامی در دفاع از تخریب‌ها و تملک‌های صورت گرفته در این بافت همواره به تایید طرح تخریب ۵۷ هکتاری توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی اشــاره می‌کند. طرحی که توسط همه کارشناسان مستقل میراث فرهنگی، استادان دانشگاه و متخصصینی که کارمند وزراتخانه میراث فرهنگی نیستند مورد نقد جدی است و همگان بر خسارت‌بار بودن این مجموعه اقدامات بر سوابق تاریخی و فرهنگی شهر شیراز تاکید دارند. نقش مرحوم رستم قاسمی نیز در راه‌گشایی بر این تخریب کوتاه، اما کلیدی بود. معمــولاً طرح‌های موضعی یا تفصیلی که در حوزه شهر‌ها به‌ویژه در محدوده بافت‌های تاریخی تهیه می‌شود در کمیته‌های فنی معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه‌وشهرسازی و توسط کارشناسان مختلف حوزه شهر، محیط زیست، میراث فرهنگی و... حلاجی و نقد شده و در صورت رفع اشــکالات تازه برای بررسی و تصویب به شورای عالی شهرســازی راه پیــدا می‌کند، این طرح‌ها در آنجا نیز مورد بررســی و کنکاش قرار گرفته، نقد شده و در مورد طرح‌هایی نظیر طرح موسوم به ۵۷ هکتاری معمولا رد می‌شوند.

رستم قاسمی در رونــدی کاملاً غیرقانونی و همچنان کــه رضازاده تصریح می‌کند در همان سفر استانی رئیس‌جمهور در حرم شاهچراغ حاضر می‌شود و این مسئولیت دولتی را ظاهراً بنابر درخواست مسئولین بقعه شاهچراغ و به دستور رئیس‌جمهور از عهده وزارتخانه خود ساقط می‌کند و تصمیم‌گیری بر چنین واقعه مهمی را بر عهده شورایی زیر نظر معاونت استاندار فارس می‌گذارد. همه آن‌هایی که در استان‌ها مسئولیت اجرایی داشته‌اند، می‌دانند که مسئولین و کارشناسان استانی در استان‌ها چگونه تحت فشار مسئولین استانی نظیر استاندار و معاونین او در شورا‌هایی از این دست تن به پذیرش تصمیماتی در تعارض کامل با وظایف دستگاه تحت مسئولیت خود می‌دهند. به همین دلیل بوده که قانون‌گذار تصمیمات مهم در زمینه مداخلاتی تاثیرگذار و چندبعدی نظیر این در حوزه شــهر‌ها را به عهده شورای عالی شهرسازی گذارده است. شورایی که در مورد بافت تاریخی شهر شیراز قضیه دور زده شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد، طرح تبدیل بافت تاریخی شیراز به صحن‌های وسیع در طرح توسعه حرم به‌رغم فرازوفرودهایش در جریان است. متاسـفانه در غیبت کامل نظر و خواست مردم و متخصصین در روند‌های تصمیم‌گیری در این زمینه و فقدان امکان دادخواهی در مراجع و بی‌فرجامی اقامه دعوا در محاکم قضایی نسبت به تخریب آثار تاریخی به نام مقدسات و حرم‌ها زیارتی آنچه در سوداگری قبرفروشی از دست می‌رود، آبرو و اعتبــار نهاد دین، متولیان آن و اماکن مذهبی کشور باشد و فراموشی عمیق پیامد آن که دامن تاریخ، هویت و فرهنگ ایران را می‌گیرد. باشــد که فردا برای صورتبندی هویت ایرانی شاهد یا سندی تاریخی نماند در هجوم گسترده عناصر فرهنگی بیگانه از شرق و غرب، اقدامی که به روشنی در نقطه مقابل ســوگیری‌های توصیه شــده توسط مسئولین بلندمرتبه کشور بوده است.