جایزه ترور «سلمان» از آنِ کیست؟
با نفوذترین و قدرتمندترین رهبر شیعه جهان اسلام به رغم مخالفت با دست به اسلحه شدن و مبارزه مسلحانه در طول رهبری نهضت اسلامی و دوران زعامت مسلمان جهان، حکم مهدورالدمی سلمان رشدی را در واکنش به نوشتن رمان آیات شیطانی اعلام و اعدام وی را از مسلمانان و غیرمسلمانان جهان خواستند.
۲۵ بهمن ماه سی و چهارمین سالگرد صدور فتوای تاریخی آیت‌الله العظمی سید روح‌الله موسوی خمینی درباره سلمان رشدی نویسنده مرتد کتاب آیات شیطانی در سال ۱۳۶۷ است.
سلمان تا قبل از نوشتن رمان آیات شیطانی، سه رمان دیگر به نام‌های بچه‌های نیمه‌شب، شرم و آخرین آه مور، نوشت که هر چهار اثر متاثر از فرهنگ و تاریخ و رسوم شبه قاره هند بود.
او آیات قرآن کریم را آیات شیطانی نامید همچنین به حضرت محمد (ص)، همسران و پیروان ایشان تهمت‌های ناروایی زد.
سلمان در این کتاب که به سبک رئالیسم جادویی نوشت، به حاجیان خانه خدا توهین زننده کرد.
سلمان
سلمان در سال ۱۹۴۷ میلادی در بمبئی هند در خانواده‌ای مسلمان متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه مبلغان مسیحی انگلیس‌زبان گذراند و به همراه خانواده به انگلستان مهاجرت کرد. او در کالج کمبریج مشغول به تحصیل شد و به شغل نویسندگی روی آورد.
وی در سال ۱۹۶۸ به پاکستان رفت و در تلویزیون مشغول به کار شد. سلمان یک سال بعد به انگلستان برگشت و تابعیت انگلیسی گرفت. دولت انگلیس در حمایت از این شیطان‌نویس در سال ۲۰۰۷ به او جایزه داد، اقدامی که بار دیگر خشم مسلمانان جهان را برانگیخت. سلمان در سال ۲۰۱۶ تابعیت آمریکایی گرفت و به این کشور مهاجرت کرد.
رشدی یک بار در سال ۱۹۸۹ و بار دیگر در سال ۲۰۲۲ مورد سوء قصد قرار گرفت که از هر دو جان سالم به در برد.
زمان انتشار
کتاب آیات شیطانی چهارم مهر ۱۳۶۷ - ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸ - هشت ماه قبل از رحلت بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران از سوی انتشارات وایکینگ از مجموعه نشریات پنگوئن در انگلستان و به زبان انگلیسی در ۵۴۷ صفحه و با جلد تصویر رزم دیو سفید چاپ و حداقل هفت زبانِ عربی، فارسی، انگلیسی، اسپانیایی، آلمانی، چینی و روسی ترجمه و در سراسر جهان پخش شد.
کتاب مذکور در همان سال برنده جایزه ادبی «کاستا» شد. علاوه بر آن در شمار پنج کاندید جایزه ادبی «بوکر» قرار گرفت، اما به دلیل مخالفت شدید علما و سیاستمداران جهان اسلام جایزه نهایی به این رمان شیطانی تعلق نگرفت. مجله اشپیگل آلمان مبلغ پیش پرداخت دریافتی سلمان رشدی از ناشر را حدود ۱.۵ میلیون مارک آلمان اعلام کرد که مبلغ بی‌سابقه برای یک رمان بود.
منشاء رمان
آیات شیطانی اشاره به افسانه‌ای ساختگی به نام غرانیق دارد. غرانیق جمع غرنوق به معنی پرنده مرغابی است. یهودیان مدینه به دلیل کینه‌ای که از پیامبر اسلام به دل داشتند این داستان وهن‌آلود را درباره پیامبر، همسران و پیروان‌شان ساختند.
براساس منابع اسلامی، پیامبر اسلام (ص) پس از پیمان‌شکنی یهودیان بنی قریظه و همکاری با مشرکان مکه، در نبردی تحت عنوان «جنگ احزاب» همراه با یاران‌شان با یهودیان پیمان‌شکن، جنگیدند و آنان را شکست سختی دادند. یهودیان که شکست سختی از پیامبر و یاران ایشان خوردند، کینه و دشمنی عمیقی از حضرت (ص) به دل گرفتند و بزرگان قبیله برای ضربه زدن به ایشان افسانه سراسر کذب و توهین‌آمیز را ساختند.
حکم ارتداد
چهار ماه بعد از چاپ و انتشار جهانی کتاب آیات شیطانی، به آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی خبر رسید که چنین کتاب توهین‌آمیزی وارد نشر جهان شده. ایشان نیز پس از اطلاع از کم و کیف و جزییات آن در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ با اعلام عزای عمومی، طی پیام کوتاهی حکم به خروج سلمان رشدی از دین اسلام و مهدورالدم بودن وی دادند.
امام امت در این حکم نوشتند: «إنالله و اناالیه راجعون. به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می‌رسانم مؤلف کتاب «آیات شیطانی» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محکوم به اعدام می‌باشند.
از مسلمانان غیور می‌خواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعا آن‌ها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود شهید است ان‌شاءالله. ضمنا اگر کسی دسترسی به مؤلف کتاب دارد، ولی خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد.»
خاطره
حجت‌الاسلام محمدعلی انصاری، رییس موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در خاطره از واکنش بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، تعریف کرد: «حضور ایشان رسیدم و گفتم آقا، قضیه این کتاب «آیات شیطانی» و قتل‌عام مسلمان‌های هند و پاکستان را که شنیده‌اید. تصمیم شما چیست؟ امام خمینی در پاسخ گفتند: «من همین الان می‌خواستم به شما بگویم که بروید و به دولت بگویید که فردا را عزای عمومی اعلام کند.» بنده هم برای ابلاغ فرمان حضرت امام به هیات دولت رفتم که ساعتی بعد متوجه اعلامیه امام و پخش آن از رادیوی سراسری جمهوری اسلامی شدم.»
خزیدن در سوراخ
سلمان رشدی بلافاصله پس از اطلاع از این فتوا به پلیس انگلستان متوسل شد و پلیس این کشور با صرف ماهانه یک میلیون پوند شدیدترین تدابیر امنیتی را برای وی فعال کرد.
اسکاتلندیارد محل اختفای سلمان را طی شش ماه اول بعد از صدور فتوای امام خمینی ۵۶ بار تغییر داد. او از سال ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۲، ۱۳ سال را مخفیانه زندگی کرد.
سلمان رشدی در ماه‌های ابتدایی صدور حکم ارتدادش توسط امام خمینی (ره) از ترس جانش تظاهر به پشیمانی از نوشتن این رمان کرد. او، اما ۲۰ سال بعد در سال ۱۳۸۷ در مصاحبه با یکی از رسانه‌های غربی با وقاحت، گفت: «نه تنها از نوشتن این کتاب پشیمان نیستم بر عکس، از این پشیمانم که چرا کتابی انتقادی درباره سؤالات اساسی مذهبی و فلسفی ننوشتم.»
بخش‌های رمان
سلمان رشدی تا به امروز حداقل ۱۸ کتاب نوشت که ۱۳ کتاب وی شامل رمان‌های داستانی است. رمان آیات شیطانی چهارمین کتاب رمان اوست.
این کتاب ۹ فصل مشتمل بر جبرئیل فرشته، ماهوند، الوون دئوون، عایشه، شهر پیدا و ناپیدا، بازگشت به جاهلیت، عزرائیل فرشته، شکافتن دریای عرب، چراغ شگفت‌انگیز است.
او در فصل سوم کتاب از پیامبر اکرم به عنوان ماهوند یاد کرد، نامی به معنای تجسم شیطان که در قرون وسطی توسط مخالفان ایشان به کار گرفته می‌شد تا به ایشان تهمت دروغ‌گویی و پیامبر نبودن بزنند.
قرآن کریم در کتاب او آمیزه‌ای از داستان، افسانه و پندار‌های شیطانی قلمداد شد. در بخشی از آیات شیطانی، اتهام انحراف اخلاقی به همسران پیامبر (ص) وارد شد.
نویسنده طواف حاجیان بر گِرد خانه خدا را به شکل صفی طولانی تصویر می‌کند که مراجعان به فاحشه‌خانه، در انتظار ورود به آن هستند.
در این کتاب همچنین برخی صحابه پیامبر از جمله بلال حبشی و سلمان فارسی با تعبیر‌هایی مانند هیولای سیاه و پدیده پست جهان آدمیت، معرفی شدند.
به فاصله کوتاهی از صدور فرمان مهدورالدم بودن سلمان رشدی، شایعه‌سازان غربی با کمک رسانه‌های‌شان شایعه لغو حکم اعدام در صورت پشیمانی سلمان رشدی را بر سر زبان‌ها انداختند. امام خمینی در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ در واکنشی تند به شایعات رسانه‌های خارجی بیان کردند: «این موضوع صددرصد تکذیب می‌گردد. سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمان واجب است با جان و مال تمامی همّ خود را به کار گیرد تا او را به دَرک واصل گرداند. اگر غیرمسلمانی از مکان او مطلع گردد و قدرت این را داشته باشد تا سریعتر از مسلمانان او را اعدام کند، بر مسلمانان واجب است آنچه را که در قبال این عمل می‌خواهد به عنوان جایزه و یا مزد عمل به او بپردازند.»
همراهی جهان
کتاب آیات شیطانی علاوه بر مسلمانان کشور‌های غربی به خصوص مسلمانان انگلیسی موجب خشم مسلمانان ۲۰ کشور دیگر از جمله مسلمانان کشور‌های ایران، پاکستان، هند، سودان، افغانستان، لبنان، کنیا، تایلند، تانزانیا، اندونزی، سنگاپور و ونزوئلا شد.
با وجودی که رهبر شیعیان جهان و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران هشت ماه بعد از صدور فتوای مهدورالدم بودن سلمان رشدی چشم از جهان فروبست، اما افراد داوطلب مسلمان و غیرمسلمان اجازه ندادند فتوای امام فراموش شود.
مجریان فتوا
اولین داوطلب اجرای حکم امام، مصطفی محمود مازح جوان لبنانی‌الاصل تبعه فرانسه بود. او کمتر از شش ماه بعد از صدور حکم ارتداد در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۶۸ محل اختفای سلمان رشدی در طبقه سوم هتل بورلی هاوس در غرب لندن را شناسایی کرد و برای اجرای حکم در این هتل سکونت کرد. وی در روز سوم اقامتش از زنِ خدمتکار درباره رفت و آمد‌های سلمان رشدی سوال کرد و همین کار موجب حساسیت نیرو‌های امنیتی انگلستان و جلو انداختن عملیات انتحاری شد.
او در روز واقعه، کمربند انفجاری حاوی ماده انفجاری c ۴ را به خود بست و با سرعت به طبقه بالا رفت، اما به دلیل حساسیت بالای این ماده انفجاری به گرما، به دلیل حرکت سریع مازح و افزایش دمای محیط و بدون او، کمربند قبل از رسیدن مازح به اتاق سلمان منفجر شد و او اولین شهید در راه اجرای حکم سلمان رشدی نام گرفت.
دومین داوطلب اجرای حکم امام خمینی، هادی مطر جوان ۲۴ ساله ساکن شهر نیوجرسی در شرق آمریکاست.
با وجودی که هادی ۱۰ سال بعد از صدور فتوای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در آمریکا به دنیا آمد، اما با اطلاع از حکم امام و جایزه سه میلیون دلاری که به این منظور در نظر گرفته شده است، تصمیم به ترور سلمان رشدی گرفت.
امام خمینی در تاکید مجددی که در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ بر مهدورالدم بودن سلمان رشدی کرده بود، گفت: «اگر غیرمسلمانی از مکان او مطلع گردد و قدرت این را داشته باشد تا سریعتر از مسلمانان او را اعدام کند، بر مسلمانان واجب است آنچه را که در قبال این عمل می‌خواهد به عنوان جایزه و یا مزد عمل به او بپردازند.»
او با شناسایی سلمان و محل سخنرانیش در شهر نیویورک طرح ترور او با چاقو را ریخت. به این منظور در ساعت ۱۱ صبح روز ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ هنگامی به موسسه چاوتوکوا جایی که سلمان رشدی مشغول معرفی کتاب جدیدش بود، رفت و با چاقو ضربات متعددی به او زد، اما موفق به کشتن سلمان نشد.
هادی بلافاصله توسط پلیس نیویورک بازداشت و در دادگاه محاکمه شد و به قتل از نوع درجه دو متهم شد، اما اندرو ویلی مدیر برنامه کتاب‌هایش در گفتگو با رسانه‌ها اعلام کرد که «سلمان احتمالا بینایی یک چشم خود را از دست می‌دهد. اعصاب بازوی او از کار افتاده و کبدش به دلیل ضربه چاقو آسیب دیده است. با وجود ساعت‌ها جراحی، احتمالا قدرت تکلم خود را هم از دست می‌دهد و هم‌اکنون با دستگاه تنفس مصنوعی نفس می‌کشد.»
جایزه متعلق به کیست؟
جایزه نقدی یک میلیون دلاری ترور انقلابی سلمان رشدی که توسط بنیاد ۱۵ خرداد به سه میلیون دلار افزایش یافت در نهایت نصیب چه کسی می‌شود؟
منابع:
رشدی، آیات شیطانی، مقدمه، ص۳
صحیفه امام، ج۲۱، صص ۲۶۳ و ۲۶۸
ابوحسین، آزادی ابراز عقیده، ۱۳۷۱ش، ص۲۱
اسپراکمن، «آیه‌های شیطانی و ترجمه‌های فارسی آن در ایران»، ص۸۱۰ و ۸۱۱
درویشی سه‌تلانی، «رفتارشناسی سیاسی امام خمینی در برخورد با کتاب آیات شیطانی»، ص۱۲۶
آلوسی، تفسیر روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۷، ص۱۷۷؛ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۴۳۲
