"سد مارون ۲" می‌تواند تالاب شادگان را به کانون گرد و غبار تبدیل کند!
سد مارون ۲ با گنجایش ذخیره ۱۷۷ میلیون مترمکعب آب روی سرچشمه اصلی رودخانه مارون جای‌گذاری شده و قرار است به منظور انتقال آب از حوضه مارون به حوضه زهره (چرام و دهدشت) احداث شود.
احداث سد مارون ۲ در بالادست سد مارون ۱ همواره با مخالف‌های بسیاری از سوی کارشناسان، اساتید دانشگاه، نمایندگان مجلس و مردم استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد همراه بوده است. پیش از این نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی، فرماندار شادگان، مدیرعامل سازمان آب خوزستان و تعدادی از اساتید دانشگاه و کارشناسان حوضه آب و محیط زیست مخالفت خود را با این پروژه اعلام کرده‌اند.
مخالفان معتقدند که احداث سد مارون ۲ در بالادست سد مارون ۱، اثرات بسیار نامطلوب و بدی را خواهد داشت و باعث کاهش بیش از پیش ورود آب به رودخانه مارون می‌شود؛ بنابراین احداث هرگونه سد در بالادست سد مارون ۱ و برداشت آب از رودخانه مارون، صدمات چشمگیری را به شهر‌های پایین‌دست مذکور و به‌ویژه تالاب بین‌المللی شادگان وارد می‌کند.
جای‌گذاری اشتباه این سد یکی دیگر از ایراداتی است که مخالفان به سد مارون ۲ وارد می‌کنند. سد مذکور روی شاخه اصلی رودخانه مارون که پرآب و هم شیرین است احداث خواهد شد، از طرفی در پایین دست سد مذکور، رودخانه شور با آب سولفاته، با درصد بسیار بالا از مواد گچی وجود دارد که می‌تواند کیفیت آب رودخانه را به خصوص در فصول خشک، دچار مشکل کند.
به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارش را تحت عنوان "ارزیابی کارشناسی احداث سد آبریز با توجه به منابع و مصارف حوضه آبریز مارون-جراحی" منتشر کرده است که در این گزارش به تفصیل به اثرات ساخت این سد در حوضه‌های آبریز مارون و زهره پرداخته شده است. این گزارش تأکید می‌کند که با توجه به مصرف ۱۰۰ درصدی منابع آب زیرزمینی در حوضه آبی مارون ـ جراحی و وضعیت رو به زوال تالاب شادگان، بهتر است که مصارف آب در این حوضه کاهش پیدا کرده و سد مارون ۲ نیز ساخته نشود.
در این گزارش آمده است، حوضه آبریز مارون ـ جراحی در جنوب شرق کشور و در دو استان کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان واقع شده و به تالاب بین‌المللی شادگان تخلیه می‌شود. تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه آبریز مارون ـ جراحی که سالیانه ۱۸۵۳/۸ میلیون مترمکعب برآورد شده، توسط برداشت‌های مستقیم در این دو استان و طرح‌های توسعه واقع در استان خوزستان مصرف می‌شود.
عمده برداشت‌های مستقیم حوضه مربوط به بخش کشاورزی سنتی واقع در پایاب حوضه در استان خوزستان است. در بالادست حوضه در استان کهگیلویه و بویراحمد، متأثر از شرایط کوهستانی منطقه، شرایط به نسبت طبیعی حفظ شده است. تخصیص منابع آب صورت گرفته ازسوی وزارت نیرو برای حوضه آبریز مارون ـ جراحی که در سال ۱۳۹۵ ابلاغ شده، نیازمند کاهش کل مصارف استان خوزستان در این حوضه به میزان ۵۳ درصد است.
اگر قرار باشد شادگان زنده بماند، مصارف حوزه باید کاهش پیدا کند
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با توجه به منابع و مصارف حال حاضر حوضه و شرایط محیط زیستی تالاب شادگان در حوضه آبریز مارون ـ جراحی تأکید شده است که روند کاهشی میانگین بلندمدت بارش و آبدهی حوضه که نشان‌دهنده آثار تغییرات اقلیم و خشکسالی بر این حوضه بوده، همچنین کاهش ۴۴ درصدی آبدهی رودخانه جراحی طی دو دهه اخیر نسبت به نیم‌قرن قبل از آن، دورنمای خوبی از منظر بهبود و یا حتی حفظ آبدهی موجود نشان نمی‌دهد.
همچنین تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. مصرف تمام منابع از منظر شاخص‌های استاندارد در تعارض با پایداری حوضه بوده و تأمین مصارف را با مشکل مواجه خواهد کرد؛ لذا جهت پایداری محیط‌زیستی حوضه و افزایش اطمینان نسبت به تأمین مصارف و ارتقای امید به تداوم حیات تالاب شادگان، چاره‌ای جز تعدیل مصارف موجود وجود ندارد.
عمده مصارف کشاورزی حوضه مارون ـ جراحی در استان خوزستان واقع بوده و این استان با مصرف ۹۵ درصد از منابع آب تجدیدپذیر حوضه، تمام حقابه محیط‌زیستی تالاب شادگان را نیز مصرف می‌کند. براساس تخصیص صورت گرفته ازسوی وزارت نیرو، این استان باید در حوضه مارون ـ جراحی ۹۳۴ میلیون مترمکعب از مصارف خود را با حذف برداشت‌های مستقیم، کاهش دهد. به‌عبارت دیگر این استان باید ۵۳/۲ درصد از کل برداشت‌های موجود در حوضه مارون-جراحی را حذف کند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند که عمده برداشت‌های مستقیم در استان خوزستان معیشتی بوده و در پایاب حوضه متمرکز شده که برای مصارف کشاورزی سنتی استفاده می‌شود. حذف بدون مدیریت این مصارف، علاوه‌بر تبعات اجتماعی، احتمال تبدیل شدن زمین‌های رهاشده به کانون‌های محلی گردوغبار را افزایش می‌دهد.
پتانسیل تولید کانون‌های گردوخاک در پایاب حوضه آبریز مارون جراحی
براساس این گزارش، تالاب بین‌المللی شادگان بزرگ‌ترین تالاب کشور با بخش‌های آبی شیرین، لب‌شور و شور با تنوع زیستی کم‌نظیر در سطح کشور بوده که در سال‌های اخیر با مشکلات کمّی‌وکیفی مواجه شده و حداقل نیاز حجمی بخش شیرین تالاب که معادل ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال است را دریافت نکرده است. کاهش حداقل جریان شیرین ورودی به تالاب، اکوسیستم و جوامع وابسته به این زیستگاه ارزشمند را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است. خشک شدن این تالاب، آن را به یکی از کانون‌های داخلی منشأ گردوغبار تبدیل می‌کند.
همچنین اگرچه در راستای پوشش تخصیص صورت گرفته، احداث سد آبریز در حوضه مارون و در استان کهگیلویه و بویراحمد پیشنهاد شده، اما موقعیت مصارف اصلی و طرح‌های توسعه کشاورزی مرتبط با این سد در حوضه زهره قرار دارند؛ لذا تأمین مصارف سد آبریز نیازمند انتقال آب بین‌حوضه‌ای بوده که با توجه به شرایط حوضه مبدأ، وقوع چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در سطوح بین‌استانی و درون‌استانی دور از انتظار نیست.
ضمن آنکه با توجه به شرایط حال حاضر حوضه آبریز مارون ـ جراحی ازجمله روند کاهشی بارش و آبدهی حوضه، سهم بالای کشاورزی معیشتی استان خوزستان در اضافه برداشت‌ها، مصرف کل منابع آب تجدیدپذیر حوضه و شرایط بغرنج تالاب بین‌المللی شادگان، نه تنها بارگذاری جدید بر پتانسیل منابع آب در تعارض با پایداری محیط‌زیستی حوضه مارون ـ جراحی و تالاب شادگان است، بلکه مصارف موجود نیز جهت حصول پایداری حوضه باید تعدیل شده و کاهش یابد. در همین راستا احداث سد آبریز مذکور نیز پیشنهاد نمی‌شود.
