گام مهم آژانس با اعلام «بسته شدن» موضوع «مریوان»

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تازه‌ترین گزارش فصلی خود درباره موضوعات پادمانی و اجرای برجام در ایران را عصر روز چهارشنبه در اختیار ۳۵ عضو شورای حکام قرار داد.

مدیرکل آژانس در گزارش خود که به طورکم سابقه‌ای با لحن مثبت نوشته شده، اعلام کرده است که یکی از سه مکان مورد بحث در "مریوان" مورد بررسی، حل و فصل و «بسته» شده است.

آژانس پیش از این اسناد پشتیبان در مورد مکان موسوم به "مریوان" را به ایران ارائه کرده بود. این اسناد ادعایی آژانس تنها دو تصویر از یک مکان ناشناخته بود که نمی‌توانست به هیچ وجه به عنوان شواهد معتبر تلقی گردد، زیرا به راحتی قابل تولید بوده و به همین دلیل ارزش حقوقی و فنی نداشت. آژانس در اسناد ارایه شده به وجود آشکارساز‌های نوترونی در این مکان اشاره کرد که اصولاً هیچ مبنای پادمانی و حتی پروتکل الحاقی ندارد که ایران بخواهد در این چارچوب‌ها به آن پاسخ دهد.

با این وجود، ایران بر اساس حسن نیت خود، به صورت داوطلبانه اجازه دسترسی به آژانس داد و توضیحات در مورد تاریخچه کامل، استفاده و حتی کاربرد سنگر‌های موجود در این مکان را ارائه کرد.

آژانس اطلاعات دریافتی از ایران را صرفاً با اتکای غیرموجه به برخی اسناد غیرمعتبر و ساختگی و نتیجه‌گیری جعلی و باطل مبتنی بر مفروضات نادرست مطابق با اسناد ادعایی مذکور درنظر گرفت.

ایران در پاسخ اعلام کرده بود، این مکان برای بهره‌برداری از خاک نسوز طی قراردادی با یک شرکت خارجی در چند دهه پیش مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، آژانس بی‌دلیل ادعا کرد که این مکان در فعالیت‌های هسته‌ای مشارکت داشته است.

ایران تاکید کرد که ادعا‌های آژانس مبنی بر اینکه در این مکان آزمایشات انفجاری با سپر محافظ برای آماده‌سازی جهت استفاده از آشکارساز‌های نوترونی بوده است صرفاً یک خیال‌پردازی مبتنی بر اطلاعات غیرموثق و نادرست است.

به علاوه، ایران اعلام کرده بود که منشأ وجود اورانیوم تهی شده با U-۲۳۶ ذکر شده در نتایج تحلیلی نمونه‌های محیطی آژانس ناشناخته است و واضح است که منشأ این ذرات ایران نیست، بلکه منشأ آن‌ها از شرکت‌هایی مانند مرک، امرشم و ... است که به صورت تجاری در بازار موجود هستند. برای آژانس که ادعا می‌کند مجموعه‌ای غنی از ویژگی‌های ذرات برای اثبات آن‌ها را دارد یافتن این مساله نباید کار دشواری باشد.

مقامات ایران هم‌چنین تصریح کردند که منشأ احتمالی دیگر ذرات گزارش شده توسط آژانس می‌تواند ناشی از اقدامات خرابکارانه (خرابکاری) باشد.

به گزارش ایسنا، حل و فصل یکی از سه موضوع پادمانی بعد از ماه‌ها تنش بر سر آن‌ها نشان می‌دهد، همکاری‌ها میان ایران و آژانس از جنس تعامل و گفتگو بیش از تقابل و تشدید فضا موثر است. پیشرفت انجام گرفته نشان می‌دهد، اگر اراده سیاسی برای حل و فصل آن‌ها وجود داشته باشد موضوعاتی از این دست لاینحل و بغرنج نبوده و نیست.

کشور‌های اروپایی و آمریکا هر زمان تصمیم به تشدید فضا گرفتند، جز پاسخی سخت‌تر از سوی ایران دریافت نکرده‌اند. از جمله این پاسخ‌ها، تصمیم ایران برای غنی‌سازی ۶۰ درصد در فردو در واکنش به قطعنامه سه کشور اروپایی و آمریکا در آبان ماه ۱۴۰۱ بود.

بر اساس گزارش جدید آژانس، ایران اجازه داده است که تعدادی از دوربین‌های جمع‌آوری شده بعد از صدور قطعنامه در آژانس دوباره نصب شوند.

شایان ذکر است، تقریبا یک سوم از دوربین‌های جمع‌آوری شده در این مرحله دوباره نصب شده‌اند نه همه آن‌ها و صرفا بنا بر نظر ایران در سایت اصفهان، آن هم بدون اینکه آژانس به آن‌ها دسترسی داشته باشد. این دوربین‌ها آفلاین هستند و مموری کارت آن‌ها نزد ایران به صورت پلمپ شده نگهداری می‌شود تا وقتی که برجام دوباره اجرا شود و در آن صورت اطلاعات آن‌ها می‌تواند در اختیار آژانس قرار گیرد، اما این اقدام ایران می‌تواند بخشی از آنچه مدیرکل آژانس اخیرا از آن به عنوان "خلا اطلاعاتی" درباره فعالیت‌های ایران نام می‌برد را پر کند.

ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام حدود ۲۷ دوربین نظارتی آژانس را در چارچوب برجام برچید. اما از آنجایی که فعالیت‌های ایران از غنی‌سازی ۲۰ درصد فراتر رفته و از سویی ساخت سانتریفیوژ‌های پیشرفته نیز در حال انجام است درخواست برای نظارت‌های بیشتر قابل تامل است.

موضوع کاهش سطح اطلاعات آژانس درباره بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران از دوره‌ای که دوربین‌ها برچیده شده است از مسایلی است که بسیاری از کارشناسان نسبت به آن هشدار می‌دهند که ممکن است در آینده در صورت تصمیم به بازگشت کشور‌ها به برجام دردسرساز شود.

بر اساس بیانیه مشترک ایران و آژانس در اسفند سال گذشته اعلام شد که "ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند و روش اجرای آن طی یک نشست فنی میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.

این عبارت به این معنا نبوده و نیست که دوربین‌های نظارتی آژانس به طور کامل در یک فاصله زمانی کوتاه بازگردانده شود یا بازرسی‌ها بیشتر شود و دسترسی‌هایی فراپادمانی داده شود. همان طور که در بیانیه آمده است ایران "داوطلبانه" برای راستی‌آزمایی بیشتر مجوز صادر می‌کند، از این رو این برخورد و رفتار ایران نباید یک وظیفه و تکلیف برداشت شود.

مدیرکل در گزارش خود همچنین اعلام کرد که موضوع کشف ذرات اورانیوم ۸۳.۷ درصد مورد بررسی و سوالات و ابهامات آژانس رفع شده است.

در اوایل اسفند ۱۴۰۱ خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی مدعی شد که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران اورانیوم ۸۴ درصد غنی‌شده را شناسایی کرده‌اند. به دنبال انتشار این خبر، مقامات و رسانه‌های اروپایی و امریکایی شروع به جوسازی و صدور بیانیه‌های انفرادی، چند جانبه و جمعی کردند این در حالی بود که ایران مدتی قبل در نامه‌ای مبسوط به آژانس درباره این موضوع توضیحات لازم را ارایه کرده و ضمنا به بازرسان آژانس نیز توضیح داده بود.

با این حال این موضوع نیز در فرآیند مذاکرات فنی که در یکی دو ماه اخیر انجام شد مطرح و آژانس اعلام کرده است که دیگر سوال و ابهامی در این‌باره ندارد.

به نظر می‌آید با توجه به پیشرفت‌های انجام گرفته در روند مذاکرات، که در نتیجه آن دو موضوع پادمانی حل و بسته شده و از ایران سطح نظارت‌های آژانس در سایت اصفهان را افزایش داده است، فضا برای همکاری‌های بیشتر میان ایران و آژانس و حل و فصل ابهامات ایجاد شده است.

به علاوه گزارش رو به جلو و تقریبا مثبت آژانس این پیام را دارد که کشور‌های صاحب نفوذ اروپایی و آمریکا در شورای حکام نسبت به حل مسایل و اختلافات ایران و آژانس بیشتر از سه ماه گذشته تمایل دارند.