هوشنگ توکلی پاسخ می‌دهد: چرا فیلم «روز واقعه» جاودانه شد؟
هوشنگ توکلی بازیگر سینما و تلویزیون ایران است. وی سال ۱۳۲۷ چشم به جهان گشود. از مهم‌ترین آثار هوشنگ توکلی می‌توان به بازیگری در سریال‌های «روزگار قریب»، «زیر تیغ» و «کوچک جنگلی» اشاره کرد. هوشنگ توکلی نخستین بار در تلویزیون حضور یافته و سال ۱۳۵۶ در ۲۹ سالگی در سریال لحظه به کارگردانی محمد صالح علا بازی کرده است. در مجموع در کارنامه ۷۰ ساله و بیوگرافی هوشنگ توکلی آثار مهمی وجود دارد. ایکنا با این هنرمند پیرامون آثار عاشورایی در تلویزیون گفتگو انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
برای تصویرسازی درست از عاشورا در برنامه‌های نمایشی چه راهکاری وجود دارد تا بتوان شور و شعور را همسان هم مورد توجه قرار داد؟
موضوعاتی مذهبی وقتی با شعر درآمیخته شدند جاودانه می‌شوند. این خصیصه نیز تنها به اتفاقات مذهبی خلاصه نمی‌شود بلکه هر حقیقتی که با شعر درآمیخته شود چنین ویژگی را دارد. بر پایه چنین اصلی، آثاری که در تلویزیون با شعر درآمیخته شدند و به انحای مختلف معنای عاشورا را مدنظر قرار داده و جاودانه شده‌اند، اما اگر چنین امری رخ نداد مطمئناً ریاکاری وارد طرح داستان شده درنتیجه فیلم یا سریال، رابطه خود را با بیننده از دست خواهد داد.
ازجمله انتقاداتی که به برخی کار‌های مذهبی می‌شود این است که در این تولیدات صرفاً به شور نگاه شده برای همین نمی‌توان به آن به‌صورت جدی نگاه کرد. پیرامون این موضوع توضیح دهید؟
ا
ین اتهامات پایه و اساس منطقی ندارد، زیرا برخی مواقع منتقدین واژه در اختیار ندارند و برای همین از کلمات بی‌ربط استفاده کرده و موجب سرگردانی می‌شوند. انسان به دو طریق به پیرامون خود نگاه می‌کند. ابتدا نگاهی متکی بر عقل و منطق، دوم نگاهی صرفاً شاعرانه. درباره نگاه شاعرانه باید بگویم در این شکل نگاه تنها احساس وجود ندارد بلکه تعقل هم موجود است. در این میان، تعزیه هم در قالب شعر تعریف می‌شود که به شکلی درست و زیبا در خود شاعرانگی دارد. ویژگی بیان حماسه به زبان شعر، تنها معطوف به ایران نمی‌شود بلکه در همه جای دنیا حماسه با زبان شعر بیان شده است.
شاعرانگی برای خود، قواعد فلسفی و علمی سنگینی دارد. در این راستا در آثار بزرگان این سرزمین به‌وفور می‌توان شاعرانگی را پیرامون عاشورا مشاهده کرد. اگر می‌خواهیم عملکرد تلویزیون یا سینما را در پرداختن به عاشورا بررسی کنیم باید ببینیم چند درصد از کار‌هایی که در این رابطه تولید شده‌اند دارای ویژگی شاعرانگی بوده و ماندگار شده‌اند.
برای مثال در «روز واقعه» به‌خوبی قواعد شاعرانگی رعایت شده است. به همین دلیل بعد از سال‌ها هنوز این فیلم در یاد‌ها باقی مانده است. البته در آن کار تنها بیضایی حضور ندارد بلکه آدم‌های دیگری هم وجود دارند. در این فیلم تمامی عوامل با دل وارد تولید شده و برای کارشان وقت گذاشتند. طبیعی است در چنین شرایطی اثر مربوطه ماندگار شود.
بحث بعدی به فرم کار‌های عاشورایی برمی‌گردد. آیا در تولیدات نمایشی، بیان عاشورا در قالب داستان‌های معاصر بهتر با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند یا آثاری که در قالب داستان‌های تاریخی به موضوع نظر دارند؟ این ظرفیت را دارا هستند؟
فرقی نمی‌کند قرار است در چه فرمی به موضوع نگاه شود بلکه همان‌گونه در ابتدای سخنم گفتم این اعتقاد و شاعرانگی نهفته در اثر است که می‌تواند جریانسازی یک اثر را رقم زند. گاهی مواقع یک فیلم یا سریال معاصر قادر است تأثیرگذاری داشته باشد که یک اثر تاریخی از آن محروم است. این اتفاق به‌صورت برعکس هم می‌تواند رخ دهد پس آنچه بیش از همه اهمیت دارد شاعرانگی در کار‌های نمایشی است.
درباره عاشورا شما چند کار انجام داده‌اید. پیرامون این تولیدات توضیح دهید؟
من سریال‌های «توابین»، «غزل غزل‌ها» و «سلیمان بن سرد» را برای تلویزیون کارکرده‌ام. در دور‌های که این کار‌ها ساخته شد همکاری خوبی از طرف رسانه ملی با این تولیدات به عمل آمد. برای همین نتیجه کار توانست نظر مخاطبان را جلب کند.
شما جز معدود هنرمندانی هستید که از همکاری مسئولان رسانه ملی با کارتان راضی هستید، زیرا عموم هنرمندان چنین نیستند؟
من درباره تجربه خودم نظر می‌دهم. در آن مقطعی که من آن سه اثر عاشورایی را تولید کردم همکاری‌های لازم به عمل آمد. برای همین وقتی مساعدت‌های لازم به‌عمل‌آمده من نمی‌توانم نظری مخالف آنچه رخ‌داده، بگویم.
سؤال پایانی به شخصیت‌هایی مربوط می‌شود که پیرامون قیام عاشورا در کار‌های نمایشی وجود دارد. عموماً ما عاشورا را تنها از دید چند شخصیت روایت می‌کنیم درحالی‌که دریچه‌های بسیاری در این رابطه وجود دارد. پیرامون این موضوع توضیح دهید؟
مشکل اصلی در این رابطه متن است که باید در اختیار سازندگان قرار گیرد. متأسفانه ما در این حوزه غنای لازم را نداریم. برای همین هم شخصیت‌های مدنظرمان هم محدود به افرادی خاص شده‌اند. البته این به آن معنا نیست که نویسندگان کم‌کار هستند، چون برای نمونه من خود دو نفر از نویسندگانی که در این رابطه کار‌های خوبی ارائه داده‌اند را می‌شناسم، اما وقتی از نوشته‌های آن‌ها حمایت لازم صورت نمی‌گیرد طبیعتاً فرصت برای دیده شدن آن‌ها نیز فراهم نخواهد بود
مشکل بعدی این است که همه می‌خواهند چرخ از ابتدا خلق کنند و کمتر سعی می‌شود از تجربیات گذشته استفاده شود. در این میان رسانه ملی قادر است نقش مهمی ایفا کند. وقتی تلویزیون کار‌های نوشتاری خوب را شناسایی و حمایت کند طبیعی است تولیدات باکیفیت عاشورایی بیشتر رشد خواهد کرد وگرنه اگر هر فردی بخواهد خود علاوه برساخت کار نگارش را انجام دهد با یک کار سطحی مواجه خواهیم بود.
