با چه آزمایشی تشخیص دهیم به کبد چرب مبتلا هستیم؟

بیماری کبد چرب یکی از بیماری‌های خاموش عصر مدرنیته است که به دلیل سبک نادرست زندگی شیوع پیدا کرده است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که چربی در کبد تجمع پیدا کرده باشد. یکی از مهم‌ترین فاکتور‌هایی که به درمان کبد چرب کمک می‌کند، رعایت اصول تغذیه است.

دکتر «منصور رضایی» متخصص تغذیه درباره بیماری کبد چرب گفت: بزرگ‌ترین مشکلی که بیماران مبتلا به کبد چرب با آن مواجه هستند خاموش بودن علائم این بیماری است. یعنی بیمار دیر متوجه این موضوع می‌شود که کبد چرب دارد، زیرا علائمی ندارد. برخی گمان می‌کنند فقط آزمایش خون می‌تواند ابتلا به کبد چرب را نشان دهد؛ در حالی که این بیماری فقط با سونوگرافی مشخص می‌شود. 

انواع کبد چرب

وی افزود: این بیماری دارای ۴ مرحله است که از گرید ۱ تا ۴ شامل کبد چرب گرید ۱ (کبد چرب ساده)، کبد چرب گرید ۲ (استئو هپاتیت)، کبد چرب گرید ۳ (فیبروز کبدی) و کبد چرب گرید ۴ (سیروز کبدی) طبقه بندی می‌شود. وقتی بیماری کبد چرب به مرحله بالا برسد دیگر قابل ترمیم نیست، پس بهتر است به موقع به دنبال درمان باشیم و برای خود جای کاشکی باقی نگذاریم. زیرا فیبروز کبدی یک مسیر غیرقابل برگشت است و بافت آن قابل ترمیم نیست.

این متخصص تغذیه به سبک زندگی امروزی اشاره کرد و افزود: کبد چرب مربوط به زندگی شهری و شهرنشینی است. به‌دلیل تغییر سبک زندگی، اعم از بی‌تحرکی، افزایش استرس و اضطراب و مصرف الکل... این بیماری شیوع پیدا کرده است. در تمام دنیا ما با دو نوع کبد چرب رو به رو هستیم؛ یکی کبد چرب الکلی که به‌علت مصرف بیش از حد الکل ایجاد می‌شود و دیگری کبد چرب غیر الکلی که ارتباطی با مصرف الکل ندارد. مصرف الکل در بلوک غربی و اروپا بیشتر است، اما در کشور‌های اسلامی این موضوع صدق نمی‌کند و پس حیطه ما در این گفتگو بیشتر درباره کبد چرب غیرالکلی خواهد بود که در کشور ما بیشتر صدق می‌کند. 

رضای ادامه داد: کبد چرب در کشور ما بیشتر به سبک زندگی ناسالم برمی‌گردد به طوری که ۳۰ درصد افراد بالغ ایرانی درجاتی از کبد چرب را دارند. درجات پایین‌تر کبد چرب با رژیم غذایی مناسب و تغییر سبک زندگی قابل درمان است. ما می‌توانیم با افزایش ورزش و تحرک در کنار رژیم غذایی به کاهش وزن خود و به تبع تجمع چربی در بدن کمک کنیم. وقتی وزن کم شود یقینا خروج چربی از کبد بهتر انجام خواهد شد، زیرا کبد چرب حاصل پرخوری و چاقی درکنار بی‌تحرکی است. از طرفی برخی دارو‌ها و بیماری‌ها هم می‌تواند فرد را مستعد کبد چرب کند، اما ما در اینجا درباره کبد چرب ناشی از تغذیه و چاقی متمرکز خواهیم شد.

وی با اشاره به اینکه ما به یک دلیل دچار کبد چرب نمی‌شویم پس با یک راهکار هم درمان نمی‌شویم و باید این موضوع را بپذیریم، ادامه داد: وراثت و ژنتیک، رفتار‌های تغذیه‌ای، محیط و بی‌تحرکی و ... همه این‌ها ممکن است دلیل ابتلای ما به کبد چرب باشد.

درمان کبد چرب

این متخصص تغذیه افزود: یکی از درمان‌های اساسی کبد چرب، افزایش ورزش‌های هوازی و تحرک است تا متابولیسم و سوخت و ساز را بالا ببرد. این کار به بهبود سوخت و ساز چربی‌ها و کاهش وزن و درمان کبد چرب کمک می‌کند.

رضایی به چگونگی داشتن رژیم غذایی مناسب هم اشاره کرد و افزود: در بحث تغذیه هم هر نوع افزایش کالری اعم از قند، چربی، پروتئین و... سبب می‌شود تا به راحتی بدن تبدیل به محلی برای ذخایر چربی شود. بدن هوشمند است؛ با اضافه کردن این ذخایر اگر نتواند متابولیسم لازم را داشته باشد در نهایت آن‌ها را به شکل ذخایر چربی در بافت‌ها و ارگان‌ها برای روز مبادا پس انداز می‌کند و همین عاملی برای ابتلا به کبد چرب می‌شود.

وی گفت: بنابراین در کبد چرب غیرالکلی متهم ردیف اول افزایش کالری دریافتی است. پس به تبع ما باید به دنبال کاهش دریافت کالری با رژیم‌های غذایی کم کالری باشیم تا بدن را مجبور به استفاده از ذخایر چربی و عقب نشینی کبد چرب کنیم.

چربی‌ها و پروتئین‌های مناسب برای کبد چرب

این متخصص تغذیه به مصرف چربی‌ها نیز اشاره کرده و افزود: بعد از محدودیت قند‌های ساده نوبت به محدودیت در مصرف چربی‌های اشباع می‌رسد؛ اعم از حیوانی و گیاهی. منظور ما از چربی‌های اشباع آن دسته از چربی‌های حیوانی و گیاهی است که در دمای اتاق معمولا جامد هستند. ما باید مصرف این دسته از چربی‌ها را به صورت جدی محدود کنیم. معمولا به مبتلایان کبد چرب و افراد عادی مصرف چربی‌های غیراشباع که منبع امگا۳ مانند روغن ماهی، بذرکتان، خرفه، سویا، ... و امگا۹ مانند روغن زیتون هستند را توصیه می‌کنیم. این‌ها بهترین جایگزین برای روغن‌های اشباع شده هستند و به درمان کبد چرب کمک می‌کنند. گردو، بادام، فندق، و در کل دانه‌ها و مغز‌هایی که هیدروژنه و فراوری شده نباشند، نیز مناسبند.

رضایی ادامه داد: همچنین در بین منابع پروتئین هم پروتئین‌های گیاهی که فیبر فراوان و چربی غیراشباع دارند توصیه می‌شوند. ولی پروتئین‌های حیوانی معمولا چربی‌های اشباع شده دارند که توصیه نمی‌شوند؛ مانند انواع گوشت‌های قرمز؛ بنابراین مصرف پروتئین‌های گیاهی و بکر مثل سویا، حبوبات، آجیل‌ها و دانه‌ها و مغز‌ها به خاطر فیبر فراوان و چربی‌های غیراشباع بیشتر توصیه می‌شود. 

این متخصص تغذیه گفت: بهتر است قند، شکر، مربا و حتی آبمیوه خانگی را محدود کنیم. وقتی یک میوه را کامل می‌خوریم مواد فیبری آن عین جارو مواد مضر را از روده‌ها بیرون می‌ریزد و دفع می‌کند. ایرانی‌ها مواد قندی زیادی استفاده می‌کنند؛ مثل شربت، نوشابه، انواع آبمیوه و... که بدترین نوع تغذیه است. اگر ما قند را از طریق میوه دریافت کنیم خیلی به مشکل بر نمی‌خوریم. اما مثلا همین قند را از ترکیب چند میوه به صورت آبمیوه دریافت کنیم مضر است. زیرا قند زیادی دارد، در حالی که مصرف یک دانه میوه هم وقت می‌برد و هم به میزان کافی قند را به بدن می‌رساند. این در حالی است که آبمیوه راحت‌الحلقوم است و، چون خیلی سریع آن را می‌نوشیم متوجه حجم قندی که وارد بدن می‌کنیم نمی‌شویم.

زیان مواد غذایی فراوری شده برای مبتلایان به کبدچرب

رضایی به ضرر غذا‌های کارخانه‌ای نیز اشاره کرد و گفت: غذا‌های کارخانه‌ای و فراوری شده نمک دارند. انواع آبمیوه‌های بسته بندی شده، رب، بستنی، پنیر، تن ماهی و... همگی نمک دارند. کسی که سوسیس و کالباس، پیتزا، آجیل شور فراوری و... می‌خورد ناخودآگاه بعدش هوس شیرینی می‌کند. پس نمک هم برای مبتلایان به کبد چرب ضرر دارد. هر غذایی که از کارخانه بیرون بیاید نمک و سدیم دارد. درست است که سدیم به تنهایی نگهدارنده است و مانع رشد باکتری می‌شود، اما در بدن ما وسوسه میل به شیرینی ایجاد می‌کند و بسیار مضر است. پس نمک هم در کنار قند‌ها باید محدود شود؛ در کل تا اینجا گفتیم که غذای چرب و نرم و شور سم است.

وی افزود: نکته مهمی که سبب می‌شود چربی‌ها را از بدنمان کم کنیم کولین است. کولین یک ترکیب شبه ویتامینه است. کولین برای متابولیسم و سوخت و ساز چربی لازم است و اگر مقدار کولین در بدن شما خیلی کم باشد، چربی اضافی در کبد جمع می‌شود. همچنین حافظه را هم تقویت می‌کند.

کولین چیست؟

رضایی به منابع دریافت کولین نیز اشاره کرد و افزود: موادی که غنی از کولین هستند شامل زرده تخم مرغ، دل و جگر گاو، گل کلم، خیار و بادام زمینی و... است. برخی گمان می‌کنند تخم مرغ برای کبد چرب مضر است و این یک باور غلط تغذیه‌ای است. ترکیب اسفناج و تخم مرغ بسیار برای کبد چرب مفید است. در گذشته با این دو ماده، غذایی به نام نرگسی که یک غذای سنتی است و تقریبا فراموش شده تهیه می‌شد در حالی که بهترین غذا برای مبتلایان به کبد چرب است. سویا، مغزها، دانه‌ها و آجیل‌ها که شور نباشند و بی‌نمک باشند هم کولین دارند. انواع کلم نیز بهترین منبع دریافت کولین هستند.

وی در پایان گفت: کبد چرب درمان دارویی خاصی ندارد و بیشتر به تغییر سبک زندگی و غذایی برمی‌گردد. ما ایرانی‌ها در بیشتر مراسم خودمان به دنبال مصرف هله و هوله و تهیه غذا‌های شور و شیرین هستیم، چون با این غذا‌ها حالمان خوب می‌شود در حالی که با تحرک هم می‌توانیم این شادمانی را به دست آوریم. کسی با نخوردن هم لاغر نمی‌شود، زیرا بدن احساس خطر می‌کند و جذب و سوخت و ساز را پایین می‌آورد. پس صرفا با نخوردن مشکل حل نمی‌شود و باید تحرک را زیاد کرد و عادات غذایی را درست.