اقتصاد «آشفته» ترکیه؛ فقر چقدر جدی است؟

اقتصاد ترکیه که، چون افسانه موفقیت در قرن ۲۱ بود، امروزه اوضاع خوبی ندارد. سقوط ارزش پول ملی و تورم بالا مردم را تحت فشار قرار داده است. اما فقر در ترکیه واقعا در چه مرحله‌ای قرار دارد و چه تاثیری بر نسل آینده خواهد گذاشت؟ «کرایه خانه سه ماه است که عقب افتاده، آب و برق قطع شده و صاحب‌خانه مدام بر در می‌کوبد.»  این وضعیت وخیم یک خانواده با سه فرزند از جمله یک کودک چهارماهه در استانبول، بزرگ‌ترین شهر ترکیه است. 

پدر این خانواده در گفتگو با یورونیوز گفت: «پسرم صرع دارد. دو هفته در بیمارستان بستری بود. من همه به حد مرگ مریضم و جیبم خالی است. احساس می‌کنم قربانی شده‌ام. نمی‌دانم چه بگویم. فقط ۱۰۰ لیر توی جیبم است. پوشک بخرم یا شیر خشک؟ یا اصلا باید روغن خوراکی بخرم؟».

اما این تنها خانواده‌ای نیست که در این شرایط به سر می‌برد. براساس اطلاعات اخیر موسسه آمار ترکیه، نزدیک به یک سوم جمعیت ترکیه در حال حاضر در خطر فقر و محرومیت اجتماعی به سر می‌برند. 

این روند نگران کننده تهدیدی برای دست‌آورد‌های ترکیه در مبارزه با فقر از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی است. اقتصاد این کشور طی دو دهه آغازین قرن بیست و یکم رشد سریعی را تجربه کرد. 

هاجر فوگو، رئیس دفتر همبستگی علیه فقر حزب جمهوری خلق ترکیه می‌گوید: «۲۲ سال است که روی مساله فقر کار می‌کنم و تا به حال چنین وضعیت وخیمی را تجربه نکرده‌ام.»

او در بیان نشانه‌های نگران‌کننده چگونگی تاثیر چنین بحرانی بر مردم عادی ترکیه می‌گوید: «زنان قادر نیستند لوازم بهداشتی بخرند، چاقی افزایش می‌یابد، زیرا خانواده‌ها به غذا‌های ارزان‌قیمت با کیفیت پایین‌اتر می‌گرایند. دانشجویان شروع به انصراف از دانشگاه‌ها می‌کنند و این فهرست ادامه دارد. مردم قادر به برآورده کردن نیاز‌های ابتدایی خود نیستند و این موضوع به نوبه خود منجر به اضطراب، افسردگی و انزوای خانواده‌ها می‌شود.»  و این دوران دشوار هزینه‌ها خودش را دارد.

پزشکان ترکیه با اشاره به «افزایش جدی» استفاده از دارو‌های روانپزشکی نسبت به افزایش آمار بیماری‌های روانی هشدار دادند. بنابر آمار مرکز تحقیقات اجتماعی در سال ۲۰۲۲، دو سوم شرکت‌کنندگان در بررسی این موسسه گفته بودند که به دلیل دشواری‌های اقتصادی افسرده‌اند. 

اگرچه بخش عظیمی از جامعه ترکیه درحال حاضر با فقر دست و پنجه نرم می‌کند، اما به گفته خانم فوگو، کودکان در مرکز آسیب‌های ناشی از آن هستند. 

به گفته او، برخی از کودکان گرسنه به مدرسه می‌روند و یا کلا ترک تحصیل می‌کنند تا سر کار بروند و بتوانند با خود پول به خانه بیاورند.

هاجر فوگو هشدار می‌دهد: «نسل آینده سلامت روحی و روانی ندارد.» 

بنابر گزارش سال ۲۰۲۰ موسسه آمار ترکیه، ۳۲ درصد کودکان در ترکیه در خانواده‌های فقیر زندگی می‌کنند و ۳۴ درصد از کودکان به نوعی از محرومیت‌های مادی رنج می‌برند. همچنین بنابر تحقیق یونیسف در سال ۲۰۲۱، در پی اثرات محرومیت‌های همه‌گیری کرونا، آمار فقر کودکان از نرخ پایه ۱۵.۴ درصد به ۲۴.۷ درصد رسیده است. 

مشکلات اقتصادی گسترده پشت هرآنچه در کشور رخ می‌دهد نهفته است

ترکیه سال‌ها است که با تورم بالا مواجه است. بر اساس داده‌های رسمی منتشر شده در اوایل ماه جاری، قیمت‌ها در ژوئیه امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۵۰ درصد افزایش داشته است. با این‌حال اقتصاددانان مستقل گروه تحقیقاتی تورم می‌گویند که آمار واقعی بسیار بالاتر و حدود ۷۰ درصد است. 

پدر خانواده‌ای با سه کودک که در استانبول زندگی می‌کنند، می‌گوید: «هر زمان که پولی بدست می‌آورم هم سریعا بی‌پولم. من غذا نمی‌خورم و گاهی وقت‌ها بدهی‌هایم به خاروبار فروشی را فهرست می‌کنم.»

این مرد می‌گوید کمک دولتی ۱۵۵۰ لیری که به خانواده آ‌ن‌ها می‌شود حتی کفاف هزینه غذایشان را هم نمی‌دهد. او هزینه غذای خانواده‌اش را ماهیانه ۲۵۰۰ لیر برآورد می‌کند. 

کنفدراسیون اتحادیه‌های کارگری ترکیه (Türk-İş) هفته گذشته با اشاره به حداقل هزینه‌ای که یک خانواده چهارنفره باید به هزینه خورد و خوراک خود اختصاص دهد اعلام کرد که درحال حاضر خط گرسنگی بالاتر از حداقل دستمزد است. 

این موضوع به رغم افزایش ۳۴ درصدی حداقل دستمزدی است که دولت در ماه ژوئیه اعمال کرده است. 

رشد ۱۰۰ درصدی در یکسال؛ حداقل دستمزد در ترکیه ۳ برابر ایران شد

اگرچه بسیاری از کشور‌های دنیا با تورم‌هایی متاثر از جنگ اوکراین و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما برخی عوامل در مورد ترکیه منحصر به فرد است. 

سقوط ارزش پول ترکیه باعث شده این کشور یکی از بالاترین نرخ‌های تورم در اروپا را تجربه کند. همین امر سبب کاهش ارزش دستمزد‌ها و ضربه خوردن مشاغل محلی شده است. اما هنوز مسائل ساختاری در این وضعیت نقش ایفا می‌کنند.

در سپتامبر ۲۰۲۱ هر دلار آمریکا حدودا برابر ۸ لیر ترکیه بود، اما در اوت ۲۰۲۳ هر دلار آمریکا ارزشی برابر ۲۷ لیر ترکیه پیدا کرده است. 

موضوع دیگری پشت همه این‌ها نهفته است

تیموتی اش، کارشناس بازار‌های نوظهور در شرکت مدیریت دارایی بلوبی در گفتگو با یورونیوز گفت: «سوء مدیریت اقتصادی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و حزب عدالت و توسعه به تورم دامن زده و باعث سقوط ارزش لیر شده است.»

او به نقد تصمیم سابق اردوغان مبنی برعدم افزایش نرخ بهره بانکی پرداخت. زیرا این کار سبب پایین آمدن نرخ تورم می‌شود. وی دلیل این تصمیم را درک «نامتعارف» رئیس جمهوری ترکیه از سیاست پولی، باور‌های اسلام‌گرایانه‌اش دررابطه با رِبا و سود متحدان سیاسی‌اش در پایین بودن نرخ بهره دانست. 

آقای اش همچنین با اشاره به این که آقای اردوغان همیشه متهم به اتخاذ موضعی اقتدارگراست، تمرکز قدرت را دلیل مشکلات دانست و گفت: «اردوغان هر کسی را جز خودش مقصر می‌داند. کسانی‌که پیرامون او قراردارند بله قربان گو هستند و حقیقت را در محضر قدرت بروز نمی‌دهند. اوضاع درست مثل لباس جدید پادشاه است.»

بنابر گزارش‌ها، دولت اردوغان پس از انتخاب مجدد در ماه مه مسیر اقتصادی جدیدی را اتخاذ کرده و نشان داده است که با به کار گیری چهره‌های جدید در بانک مرکزی و وزارت دارایی آماده وارونه ساختن سیاست‌ها غیرمتعارف اقتصادی‌اش است.

با این‌حال، سقوط ارزش لیر همچنان ادامه دارد. 

به نظر خانم فوگو، مساله فقر در ترکیه را موضوع جدیدی نمی‌داند و معتقد است که اقدامات مقامات ترکیه سال‌هاست که با شکست روبرو شده است. وی می‌گوید: «هشدار هرآنچه اکنون اتفاق می‌افتد پیش‌تر داده شده است. این یعنی درواقع هیچ اقدام خاصی انجام نگرفته است. ما به یک سیاست اجتماعی بر مبنای حقوق انسانی نیازمندیم که شامل دانشجویان، زنان، مادران مجرد، معلولان، کهنسالان، کودکان و هرکس که برحسب نیازش در فقر زندگی می‌کند، هستیم. وقتی فقر عمیق و ادامه‌دار می‌شود، اثراتش تنها بدتر می‌شوند.»