چرا چین و روسیه به ایران هواپیمای جنگنده نمی‌دهند؟

قدیمی بودن هواپیما‌های جنگی جمهوری اسلامی ایران، راز سربه مهری محسوب نمی‌شود، تقریباً هیچ سایت معتبر نظامی‌نویس داخلی و بین‌المللی نیست که در این‌باره مقالات متعددی منتشر نکرده باشد. عمر فناوری برخی جنگنده‌های نیروی هوایی مانند اف_۴ و اف ۵‌ها به نیم قرن هم می‌رسد. پیشرفته‌ترین جنگنده کشور یعنی اف ۱۴ نیز قبل از انقلاب خریداری شده است.

میگ‌های ۲۹ نیروی هوایی در دوره شوروی طراحی شده است. البته جمهوری اسلامی ایران در سال‌های پایانی جنگ، نسبت به خرید جنگنده چنگدو جی ۷ از چین اقدام کرد، این هواپیما که یک فروند از آن نیز در نزدیکی نائین سقوط نمود از فناوری قدیمی کپی شده از روسیه برخوردار است. مقامات چینی اخیراً با حضور در اسلام آباد، مراسم تحویل جنگنده پیشرفته چنگدو ۱۰ به ارتش پاکستان را برگزار کردند.

چین در تلاش است تا برای این نسخه صادراتی این جنگنده خود مشتریانی از جمله در میان اعراب، آمریکای لاتین و جنوب شرقی آسیا بیابد، حتی بدین منظور به نوشته چاینا مورنینگ پست، یک دفتر صادراتی نیز در آمریکای لاتین ایجاد کرده است، اما به ادعای برخی خبرگزاری‌های غربی و خود چاینا مورنینگ پست، از فروش آن به جمهوری اسلامی ایران امتناع می‌کند.

طبیعی است که ایران برای نوسازی ناوگان جنگی خود به این جنگنده‌ها نیاز داشته باشد و به غیر از دو کشور چین و روسیه گزینه دیگری برای خرید در اختیار ندارد، زیرا دیگر کشور‌های سازنده جنگنده شامل آمریکا، اروپا (یوروفایتر تایفون)، سوئد (ساب) و فرانسه (میراژ) حاضر به فروش این تسلیحات استراتژیک به ایران نیستند. تولید جنگنده در ژاپن و کره جنوبی نیز یک برنامه مشترک با ایالات متحده آمریکا محسوب می‌شود. حتی قرارداد فروش جنگنده‌های پیشرفته اف ۱۶ به تایوان از سوی آمریکا نیز که چین حساسیت فوق العاده بالای روی آن دارد، نتوانست پکن را متقاعد کند که در تلافی به ایران جنگنده‌های چنگدو جی ۱۰ بفروشد.

روسیه

با وجود تبلیغات گسترده، در نهایت محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی در روز‌های اخیر ناچار شد، به این موضوع اذعان نمایید که مسئله خرید جنگند‌های سوخو ۳۵ از روسیه نیز کنسل شده است، در واقع روسیه نیز حاضر به فروش جنگنده ایران نشد.

علاوه بر این روسیه تا کنون حاضر به فروش سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ به ایران نشده است، اس ۳۰۰‌های خریداری شده از روسیه قدیمی محسوب شده و در زمان حکومت جماهیر سوسیالیستی شوروی طراحی شده‌اند. روسیه اخیراً علی‌رغم مخالفت آمریکا با اشتیاق این سامانه را به ترکیه عرضه کرد، خود روسیه سامانه فوق مدرن اس ۵۵۰ را با موفقیت آزمایش کرده است.

به ادعای برخی تحلیلگران امور تسلیحات، سامانه باور نیز که کپی ایرانی سامانه قدیمی اس ۳۰۰ روسیه است، پاسخگوی نیاز‌های کشور نیست.

با این همه روسیه تا کنون از فروش اس_۴۰۰، سوخو- ۳۵، رادار و هلیکوپتر جنگی پیشرفته به کشورمان خودداری کرده است. چین نیز سیاستی دقیقاً مشابه با مسکو در پیش گرفته است.

این مسئله در میان نیرو‌های ارزشی و انقلابی بازتاب قابل توجهی داشت، ایران به خاطر مسئله پهپاد‌های شاهد در جنگ اوکراین و حمایت از روسیه در این نبرد، خسارت‌های مادی و معنوی متحمل شده است. علاوه بر این چین و روسیه هر دو از سوی جریان‌های اصولگرایی متحد استراتژیک خوانده می‌شوند، برخی تحلیلگران معتقدند که عدم فروش تسلیحات استراتژیک به ایران بخشی از توافق گسترده و کلان قدرت‌های بزرگ با یکدیگر است.

همچنین این مسئله برای رژیم صهیونیستی و کشور‌های عربی منطقه یک امتیاز بزرگ محسوب می‌شود، به ویژه آنکه نیروی هوایی نقشی تعیین کننده در دفاع از زیرساخت‌های مهم مانند تاسیسات هسته‌ای ایفا می‌کند.

جان کربی سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا اخیراً مدعی شد که ایران از اوت سال گذشته بیش از ۴۰۰ هواپیمای بدون سرنشین به روسیه تحویل داده است. ادعایی که البته از سوی مقامات کشور تکذیب شده و اینگونه عنوان شد که این پهپاد‌ها قبل از جنگ اوکراین به روسیه تحویل داده شدند.

در ماه ژوئن، کاخ سفید اعلام کرد که ایران تجهیزات لازم را برای ساخت کارخانه تولید پهپاد در شرق مسکو در اختیار روسیه قرار می‌دهد، زیرا کرملین به دنبال تامین مداوم تسلیحات است.

با توجه به چنین رابطه‌ای، یک بار دیگر هزینه فایده سیاست یکجانبه شرق‌گرایی و عدم توازن در سیاست خارجی به تیتر اصلی مباجثه کارشناسان، صاحبنظران و دلسوزان کشور بدل شد، نکته قابل تامل این بحث‌ها این بود که بسیاری از کارشناسان ارزشی نیز بر زیانبار بودن این رابطه یک سویه و لزوم تجدیدنظر در آن تاکید کردند. بار روانی این مباحث برای محافظه‌کاران آنقدر سنگین بود که در روز‌های اخیر ورود ۲ فروند جنگنده سبک آموزشی یاک_۱۳۰ به ایران را نشانه دروغ بودن این تحلیل‌ها عنوان کردند!

در تبلیغات رسانه‌های اصولگرا این ۲ فروند هواپیمای سبک آموزشی را «جنگنده‌های پیشرفته روسی» خطاب کردند. این در حالی است که یاک- ۱۳۰ اساساً کاربرد آموزشی دارد و طراحی آن ۳۲ سال قبل در سال‌های پایانی عمر اتحاد جماهیر شوروی انجام گرفت.

این هواپیما با نام ناتو Mitten از سوی کشور‌های مانند بنگلادش، الجزایر و میانمار برای آموزش خلبانان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته می‌توان در شرایط اضطراری مانند جنگ‌های داخلی سوریه نیز تسلیحاتی برای مقابله با نیرو‌های چریکی روی آن پیاده کرد اما کاربرد آن بیشتر آموزشی است.