کارد بی‌آبی به استخوان سد‌های خراسان رضوی رسید
تازیانه بی آبی در سه دهه اخیر در جای جای کشور ملموس و محسوس بوده است که اوج آن در سه سال اخیر به صورت خشکسالی‌های متوالی، زخمی عمیق را بر پیکره خشکیده سفره‌های آبی برجای گذاشته است.
طبق اعلام وزارت نیرو در طول سه سال گذشته، کاهش به ترتیب ۳۷، ۱۸ و ۱۵ درصدی بارش نسبت به شرایط معمولی، باعث حاکم شدن خشکسالی هیدرولوژیکی و کاهش مضاعف دبی پایه رودخانه‌ها و ورودی مخازن سطحی و منابع آب زیرزمینی شد و همین امر محدودیت‌های جدی را در تأمین آب نسبت به سال‌های نرمال به بار آورده است.
بر این اساس شرق کشور در سال آبی گذشته با کاهش جدی بارش روبه رو شد و ورودی برخی سدها از جمله سد مرزی "دوستی" به صفر رسید و از نظر استانی نیز بر اساس آمار شبکه ایستگاهی مبنای وزارت نیرو، استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، قزوین و تهران با کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش نسبت به شرایط نرمال مواجه بوده‌اند.
خشکسالی و کم بارشی در شرق کشور منجر به خشک شدن سد‌های آبی و به گل نشستن این سدها شده است به طوری که هم اینک فقط ۹ درصد از حجم ذخیره سد‌های خراسان رضوی آب دارد.
سد‌های به گِل نشسته خراسان رضوی
خراسان رضوی دارای ۳۲ سد فعال است که در شهرستان‌های تربت‌حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، ششتمد، جوین، تایباد، تربت‌جام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان قرار دارند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی موجودی کنونی آب سد‌های استان را ۹ درصد اعلام و بیان کرد: این رقم در مدت مشابه پارسال ۲۱ درصد بوده است.
علیرضا طاهری خاطرنشان کرد: هم اینک حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب از حجم ذخیره سد‌های استان آب دارد و حال آنکه این میزان در مدت مشابه پارسال حدود ۳۳۲ میلیون متر مکعب بوده است. در مجموع میزان ذخیره آب در سد‌های خراسان رضوی نسبت به مدت مشابه پارسال حدود ۷۰ درصد کاهش یافته و حجم ورودی آب به سد‌های استان در سال آبی جاری از مهرماه ۱۴۰۱ تا پایان شهریور امسال تنها حدود ۵۰ میلیون متر مکعب بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: امسال استان خراسان رضوی، پایین‌ترین میزان بارندگی و رتبه نخست خشکسالی را در بین استان‌های کشور دارد، کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، باعث شده مخازن سدها تغذیه نشود به طوری که سد دوستی، که تا چند سال قبل بخش عمده آب مشهد را تأمین می‌کرد، این روز‌ها به گِل نشسته و امسال آبی وارد مخزن این سد نشده است. ظرفیت ذخیره مخزن سد دوستی یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب است، اما امروز کمتر از هشت درصد از این ظرفیت آب دارد. اکنون همچنان در شرایط اضطرار و بحرانی تامین آب قرار داریم، آب و مسائل آبی از حیاتی‌ترین و اساسی‌ترین چالش‌ها است و امیدواریم پاییز و زمستان امسال شاهد افزایش بارندگی باشیم و با همراهی مردم این چالش را پشت سر بگذاریم.
طاهری خاطرنشان کرد: هم اکنون تنها حدود ۲ مترمکعب بر ثانیه آب از این سد برداشت می‌شود در حالی که در سال گذشته حدود ۶ مترمکعب بر ثانیه برداشت آب از آن انجام می‌شد. با توجه به وجود رسوبات انباشته در کف سد دوستی، آبگیری مستقیم از دریاچه سد در دستور کار قرار گرفت و شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی طرح ساخت ایستگاه پمپاژ شناور سد دوستی را که در نوع خود از بزرگترین ایستگاه‌های پمپاژ شناور محسوب می‌شود، اجرایی کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: با طی کردن مقدمات اجرایی، این طرح در ۲۶ فروردین امسال آغاز شد و مطابق برنامه زمانبندی، با خرید و تهیه تجهیزات لازم، این طرح در خرداد امسال به پایان رسید.طرح اضطراری تامین آب کلانشهر مشهد از منابع غرب دشت مشهد نیز با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی "غدیر طوس" در حال اجراست که در این طرح آب منابع غرب دشت مشهد توسط خط انتقالی به طول ۵۶ کیلومتر در ۲ قطعه ۴۶ و ۱۰ کیلومتری به مشهد منتقل می‌شود. هم اکنون بخش نخست طرح، مطابق با زمانبندی پیش‌بینی شده و همزمان با اوج مصرف تابستانه تکمیل شده و به بهره‌برداری آزمایشی رسیده است.
کاهش ۴۲ درصدی بارندگی در خراسان رضوی
طبق گفته مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی، میانگین بارندگی این استان از ابتدای سال زراعی گذشته تا نیمه شهریور امسال ۱۱۱.۲ میلی متر بوده است که این میزان نسبت به دوره آماری بلندمدت ۴۲ درصد کاهش نشان می‌دهد.
علی اصغر دهقان‌پور گفت: میزان بارندگی استان در مدت مشابه پارسال ۱۶۲.۷ میلی متر و در دوره آماری بلندمدت ۱۹۳ میلی متر بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بارش استان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد کاهش داشته و میزان بارندگی در کلیه مناطق استان، به جز بردسکن، کاشمر، بجستان و ریوش، نسبت به سال گذشته کاهشی بوده است.
از ابتدای سال زراعی تا کنون بیشتر بخش‌های استان زیر تأثیر وضعیت خشکسالی متوسط تا بسیار شدید قرار داشته است.
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی تصریح کرد: بارندگی استان نسبت به دوره آماری بلندمدت در تمامی شهرستان‌های استان کاهش داشته که بیشترین بارش در سال زراعی سپری شده از قوچان با ۲۱۴ میلی متر و کمترین بارش از جغتای با ۶۷.۱ میلی متر گزارش شده است.
دهقان پور خاطرنشان کرد: بارندگی در مشهد نیز از ابتدای سال زراعی گذشته ۹۲.۲ میلی متر بوده که نسبت به سال پیش از آن ۵۷ و نسبت به دوه آماری ۶۲ درصد کاهش داشته است.
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی اظهار داشت: میانگین دما نیز در سال زراعی گذشته نسبت به سال پیش از آن و نیز دوره آماری در تمامی شهرستان‌های استان افزایش داشته است و میانگین دمای هوای مشهد نیز ۱۶.۷ درجه سلسیوس بوده که نسبت به سال قبل از آن نیم درصد و نسبت به دوره آماری ۱.۳ درجه افزایش داشته است.
دهقان پور بیان کرد: به طور کلی در طول سال زراعی گذشته بیشتر بخش‌های استان زیر تأثیر وضعیت خشکسالی متوسط تا بسیار شدید قرار داشته است. پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که بارش باران‌های پاییزی خراسان رضوی تا ۹ آذرماه، در بیشتر مناطق استان نرمال و بیش از حد نرمال خواهد بود که این شرایط برای ۱۰ آذرماه تا ۱۱ بهمن ماه امسال نیز اتفاق خواهد افتاد.
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی اضافه کرد: با این حال از هشت شهریورماه تا هشت مهرماه دمای هوا در خراسان رضوی بین نیم تا ۲ درجه و از ۹ مهرماه تا ۹ آبانماه بیشترین افزایش نسبی دمای هوا بین یک تا ۲ درجه خواهد بود.
دهقان پور گفت: برای استفاده بهینه از بارش‌های امسال از ۱۱ شرکت دانش بنیان و همچنین نخبگان دانشگاهی بهره گرفته می‌شود.
۹۸ درصد پهنه شهرستان مشهد در وضعیت خشکسالی شدید و ۶٠ درصد از این مساحت در وضعیت خشکسالی بسیار شدید است و عمده‌ترین منابع تامین کننده آب مشهد سدها هستند.
سد‌های تامین کننده آب مشهد شامل "طرُق، ارداک، دوستی و کارده" است که هم اینک ذخیره آب این سدها به کمترین میزان خود رسیده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در این خصوص اظهار کرد: ذخایر آبی مشهد بسیار کاهش یافته و وضعیت آبی این کلانشهر همچنان در شرایط اضطراری است.
حسین اسماعیلیان افزود: هم اینک فقط هفت درصد از ظرفیت ذخیره سد‌های مشهد آب دارد، و حجم ذخیره آب سد دوستی به عنوان اصلی‌ترین سد تامین کننده آب مشهد، به حدود ۹۵ میلیون متر مکعب کاهش یافته است، در حالی که ظرفیت ذخیره این سد یک میلیارد و ۵۱۲ میلیون متر مکعب است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد خاطرنشان کرد: ۹۰ میلیون متر مکعب از آب موجود قابل استفاده است که باید بین ایران و ترکمنستان تقسیم شود.
اسماعیلیان اضافه کرد: در مدت مشابه پارسال ۲۰ درصد از حجم ذخیره سد‌های مشهد، معادل ۲۶۰ میلیون متر مکعب آب داشت که این میزان در زمان حاضر ۹۷ میلیون متر مکعب است، از ابتدای سال جاری نیز فقط چهار میلیون متر مکعب آب وارد سد‌های مشهد شده است. با توجه به اجرای طرح‌های اضطراری تامین آب مشهد و همراهی مردم در مدیریت مصرف، تاکنون بدون مشکل از تنش آبی گذر کرده ایم، اما شرایط همچنان حاد است و مردم باید نسبت به مدیریت مصرف حساس بوده و از مصارف غیرضروری خودداری کنند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد خاطرنشان کرد: در کنار اجرای طرح‌های اضطراری تامین آب مشهد، فعالیت‌های فرهنگی و مشارکت اعضای شورای اجتماعی محلات از مهم‌ترین راه‌های برون رفت از شرایط بحرانی آب است.
اسماعیلیان اضافه کرد: جنس فعالیت‌های آموزشی و نهادینه کردن مسایل فرهنگی بسیار دشوار است، اما تاکنون اقدامات و هدف گذاری‌های شایسته‌ای با همراهی شهرداری در سطح شهر مشهد انجام گرفته است و در همین راستا ایجاد محلات دوستدار آب نیز پیگیری می‌شود.
وی تاکید کرد: همچنان نگرانی برای تامین آب مشهد وجود دارد و امیدواریم با افزایش بارندگی و اجرای طرح‌های اضطراری تامین آب از این شرایط عبور کنیم.
