باورهای غلط درباره فلوراید
محمد ناصری در گفت و گو با ایسنا، گفت: با هدف کاهش پوسیدگی‌های دندان‌ها، نوبت اول وارنیش فلورایدتراپی توسط دندانپزشکان، مراقبین سلامت و بهورزان مستقر در تمامی مراکز خدمات جامع سلامت روستایی، روستایی و شهری، پایگاه‌ها و خانه‌های بهداشت و نیز اعزام تیم به مدارس برای دانش‌آموزان ۶ تا ۱۲ سال در حال اجراست. این خدمت برای کودکان ۳ تا ۵ سال و افراد بالای ۱۲ سال با مراجعه به مراکز فوق قابل انجام است.
ناصری افزود: فلوراید ترکیب طبیعی فلوئور است که در طبیعت، برخی از مواد اطراف ما مانند آب، خاک، هوا، بسیاری از غذاها، غذاهای دریایی، لبنیات، چای و غیره وجود دارد. بهترین منبع فلوراید آب آشامیدنی است و به خاطر خواصی ویژه‌ای که فلوراید دارد، امروزه درکنار رعایت اصول بهداشت دهان و دندان از آن به عنوان بهترین و مؤثرترین ابزار جهت حفظ سلامت دندان‌ها استفاده می‌شود.
وی افزود: ساختمان دندان از مواد معدنی و غیر معدنی تشکیل شده و مینای دندان با ۹۷ درصد مواد معدنی محکمترین ساختمان بدن است. مواد معدنی عاج دندان کمتر و لایه زیر سطح مینای دندان را تشکیل می‌دهد. فلوراید از طریق مکانیسم‌های مختلفی در استحکام و تقویت دندان‌ها مؤثر بوده و باعث افزایش تراکم مینا و عاج از طریق تغییر در ترکیب ساختمان دندان می‌شود. ترکیب ساختمانی دندان معمولاً کلسیم و بر اساس فرمول هیدروکسی آپاتیت است. نقشی که فلوراید در استحکام و تراکم مینای دندان دارد، این است که فلوراید جایگزین یون کلسیم می‌شود و هیدروکسی آپاتیت را به فلوئورو آپاتیت تبدیل می‌کند که این تغییر و ترکیب باعث افزایش سختی مینا شده و دندان در برابر پوسیدگی مقاوم می‌شود. تعداد باکتری‌هایی که در دهان باعث پوسیدگی می‌شوند بیش از ۱۷۰ نوع است که هر کدام روی قسمت‌های متفاوتی از دندان ایجاد پوسیدگی می‌کنند. خاصیت ضد میکروبی فلوراید باعث از بین بردن یا غیرفعال کردن باکتری‌های عامل پوسیدگی در دهان می‌شود.
وی ادامه داد: از قوی ترین تئوری‌های مطرح شده برای پوسیدگی دندان اسیدوژنتیک است. زمانی که از مواد غذایی استفاده می کنیم باکتری‌های موجود در دهان از مواد قندی این مواد غذایی استفاده کرده و اسیدهای مختلف تولید می‌کنند. این اسیدها باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند. فلوراید از طریق مکانیسم‌های مختلف در استحکام و تقویت دندان‌ها اثر دارد که شامل افزایش تراکم مینا و عاج از طریق تغییر در ترکیب ساختمان آنها است. همچنین باعث کاهش حلالیت مینا در اسیدهای حاصله از فعالیت باکتری‌های عامل پوسیدگی‌زا می‌شود .
ناصری اظهار کرد: عملکرد دیگر فلوراید، ایجاد تغییر مختصر در شکل دندان‌ها و کاهش شیارهای عمیق موجود به ویژه در سطح جونده دندان‌ها است، این عملکرد باعث می‌شود غذا در روی دندان‌ها کمتر گیر کرده و پوسیدگی‌ها کاهش یابد. همچنین فلوراید سبب می‌شود انرژی سطحی مینا کاهش پیدا کرده و باعث می‌شود پلاک‌های میکروبی و مواد غذایی کمتر به سطح دندان‌ها بچسبد. ایجاد پدیده دوباره معدنی شدن دندان‌ها از تأثیرات مثبت فلوراید برروی دندان‌هاست. یعنی یون‌های کلسیمی را که در اثر تولید اسیدهای از مینا وعاج برداشته می‌شوند را دوباره به ساختمان دندان برمی‌گرداند.
مسؤل سلامت دهان و دندان معاونت بهداشتی در دانشگاه علوم پزشکی البرز اظهار کرد: فلوراید به صورت ترکیب در خمیر دندان‌ها، دهانشویه‌ها، محلول یا ژل فلوراید، قطره فلوراید، فوم فلوراید، قرص فلوراید و وارنیش فلوراید وجود دارد که استفاده از آن در ترکیبات موارد مذکور نباید بیش از حد مجاز باشد. چون دریافت بیش از حد مجاز فلوراید باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای رنگی روی دندان‌ها می‌شود.
وی افزود: نظیر این موضوع را ممکن است در مناطقی که آب آشامیدنی آن حاوی مقادیر بالایی فلوراید است شاهد باشیم. به عنوان مثال چند سال پیش در اشتهارد این شرایط وجود داشت و در یکی از بخش‌های آن آب آشامیدنی، حاوی فلوراید بالا بود. این امر باعث شده بود دندان کودکان تغییر رنگ داده که طی پیگیری مسئول سلامت دهان و دندان معاونت بهداشتی و مداخله بهداشت محیط مرکز بهداشت استان و همکاری اداره آب و فاضلاب منطقه‌ای نسبت به ترکیب آب با آب شرب قسمت دیگری که فلوراید کمتری داشت، اقدام شد تا فلوراید به حد طبیعی رسیده و باعث ایجاد لکه های قهوه ای رنگ یا فلوروزیس روی دندان‌های رویش یافته کودکان نسل بعد نشود.
این کارشناس مسؤل سلامت دهان و دندان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان البرز افزود: خمیر دندان‌های موجود چون به صورت روزانه چند بار استفاده می‌شود، درصد کمی فلوراید دارند که اگر میزان ترکیبات آن استاندارد باشد ۱۵ تا ۳۰ درصد در کاهش پوسیدگی مؤثر هستند. محلول‌های دهانشویه هم به دو صورت است، یکی با فلوراید پنج صدم درصد برای مصرف روزانه و محلول‌های دهانشویه دو دهم درصد که چون غلطتش بالاست برای مصارف هفتگی استفاده می‌شود. استفاده مرتب از دهانشویه‌ها به مقدار ۳۰ تا ۵۰ درصد از پوسیدگی دندان می‌کاهد.
ناصری درباره زمان استفاده از دهانشویه‌ها و خمیردندان‌های حاوی فلوراید گفت: از سن چهار سالگی که کودک می‌تواند عمل بلع خود را کنترل کند استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید مجازاست. البته برای کودکان خمیردندان مخصوص با میزان فلوراید کم وجود دارد. این میزان کم از فلوراید با پیش بینی امکان بلعیدن خمیر دندان لحاظ شده و برای کودک مشکلی به وجود نمی‌آورد. استفاده از دهان شویه از سنین ۶ تا ۷ سالگی توصیه می‌شود. چون این زمان دندان‌های دائمی رویش می یابند و قدرت جذب بالایی برای فلوراید دارند. همچنین کودکان قادرند که دهانشویه را به مدت لازم در دهانشان نگهدارند و سپس خارج کنند. معمولاً دهان شویه در سنین بزرگسالی به ویژه زمانی که پوسیدگی بالا وجود داشته باشد ادامه می‌یابد.
وی ادامه داد: درمان با فلوراید به صورت ژل یا وارنیش را می‌توان از حدود سه سالگی شروع کرد و معمولاً دو بار در سال است. وارنیش فلوراید توسط افرادی که آموزش دیده هستند باید انجام شود. قبل از استفاده باید دندان‌ها با مسواک تمیز شده و بعد از خشک شدن وارنیش به وسیله ابزار لازم روی دندان‌ها زده می‌شود. تا ۳۰ دقیقه پس از وارنیش کودک نباید غذایی بخورد و تا ۴۸ ساعت فلوراید کاملاً جذب دندان می‌شود. اما همان طور که گفته شد، بهترین راه جذب فلوراید از طریق آب آشامیدنی است اگر فلوراید آب آشامیدنی حدود یک ppm باشد برای استحکام دندان‌ها کافی است و زیانی ندارد.
وی درباره باورهای غلط اظهار کرد: درمورد عوارض فلوراید باوری که وجود دارد در زمینه ایجاد مسمومیت است. در بسیاری از مواد غذایی، هوا و چای فلوراید وجود دارد. بنابراین اگر قرار است مسمومیتی حاصل از مصرف فلوراید داشته باشیم، نباید هوا را تنفس و یا مواد غذایی و آب را مصرف کنیم . معمولاً عوارضی که برای آن عنوان شده خیلی جنبه علمی ندارد، گرچه هر دارویی عوارض خودش را دارد و در فردی به فرد دیگر متفاوت است. مصرف بیش از حد استاندارد فلوراید می‌تواند باعث تغییر رنگ در دندان‌ها و استخوان‌های داخلی بدن که قابل رؤیت نیست شود، پس عارضه اصلی که می‌تواند ایجاد کند همین است. فلوراید در دنیا یک ماده مؤثر برای جلوگیری از پوسیدگی است.
وی خاطرنشان کرد: در راستای تفاهم نامه دو وزارت آموزش وپرورش و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در کل کشور و نیز استان البرز یکی از برنامه‌های مورد تأکید ریاست محترم دانشگاه و معاون محترم بهداشتی، موضوع پیشگیری از پوسیدگی دندان‌های دانش‌آموزان گروه سنی ۶ تا ۱۲ سال در مدارس و همچنین ۳ تا ۵ سال در مهدکودک ها است که در این راستا دوبار در سال وارنیش تراپی را در مدارس اجرا می‌کنیم. و طرح عاری از پوسیدگی کلاس به کلاس، مدرسه به مدرسه توسط دندانپزشکان در ۵۱ مراکز خدمات جامع سلامت استان در حال اجرا است. همکاری مدیرکل محترم آموزش و پرورش و مدیران مدارس قابل تقدیر و تشکر است.
وی درباره آخرین آمار پیمایش کشوری و استانی وضعیت پوسیدگی کودکان ۶ و ۱۲ ساله در سال ۱۳۹۵ گفت: بر اساس این آمار در استان میزان شاخص پوسیدگی دندان بر اساس DMFT در کودکان ۱۲ ساله استان البرز ۱.۳۶ در کشوراین عدد ۱.۸۶ است. یعنی هر کودک در این سن دو دندان پوسیده داشته است. برای کودکان شش ساله در کشور ۵.۸۴ و برای استان البرز ۴.۷۹ بوده است. یعنی هر یک کودک تقریباً پنج دندان پوسیده داشته است. اگر چه معتقدم با برنامه‌هایی که از سال ۹۵ تاکنون در استان البرز و کشور اجرا شده، در حال حاضر در استان البرز با حمایت معاون محترم بهداشتی دانشگاه جناب آقای دکتر مستوفی وضعیت بهتری از نظر شاخص داریم. این نشان می‌دهد دیدگاه خانواده‌ها هم نسبت به اهمیت سلامت دهان و دندان بهتر شده و چنانچه پیمایش جدیدی انجام شود این اعداد تغییرات زیادی خواهد داشت.
وی ادامه داد: در راستای برنامه‌های پیشگیری پوسیدگی دندان از سنین پایین علاوه بر فلوراید تراپی و فیشورسیلنت (شیاربندی)، خدمات دندانپزشکی شامل، ترمیم سطحی، جرم گیری دندان‌های زنان باردار، درمان عصب دندان شیری انجام می‌شود، همچنین تا یکسال مادران شیرده تحت نظر دندانپزشکان و مراقبین سلامت هستند و به آنها آموزش‌های لازم برای نگهداری دندان‌های نوزادان داده می‌شود.
ناصری در خصوص وضعیت جمعیت تحت پوشش واحد دهان و دندان استان در سال ۱۴۰۲ گفت: در قالب برنامه طرح تحول سلامت دهان و دندان و ارزیابی بدو ورود غربالگری شده و فرم سلامت دهان و دندان تکمیل می‌شود. تعداد دانش آموزان ۶ تا ۱۲ سال حدود ۲۶۲ هزار و ۸۴۰ نفر در سطح استان است که در حدود ۱۰۱۱ مدرسه ابتدایی مشغول به تحصیل هستند، تعداد نوآموزان مقطع پیش دبستانی و مهد کودک ۲۳ هزار و ۵۵۴ نفر در ۷۲۵ مهدکودک و تعداد مادران باردار ۸۲۲۰ نفر است که در طرح سلامت دهان و دندان جامعه هدف مورد نظر ما هستند.
وی افزود: در سال جدید به شدت بر مراقبت از سلامت دندان‌های شیری در سنین پایین به ویژه مهدکودک‌ها تأکید داریم، چون هر چقدر کنترل و رعایت بهداشت دهان و دندان در این سن بیشتر شود، مشکلات دندان‌ها در ورود به مدرسه کمتر خواهد بود. از این رو در مراکز خدمات جامع سلامت پایگاه‌ها و خانه بهداشت مراقبین و بهورزان درباره پیشگیری از پوسیدگی و مراقبت از دندان آموزش می‌دهند.
وی ادامه داد: وارنیش فلوراید تا قبل ازشیوع کرونا بیش از ۹۸ درصد جمعیت هدف از دانش آموزان را تحت پوشش خود قرار داد که آمار در خور توجهی در کشور بود. در دوران کرونا که مدارس تعطیل شد وقفه ای در انجام این خدمت پیشگیری ایجاد شد. اما در سال جاری وارنیش تأمین شده و از ابتدای مهر ماه مرحله اول آن در مدارس، خانه‌های بهداشت و پایگاههای سلامت و یا به صورت فراخوان خانواده محوری آغاز شده و تا ۱۵ اسفند ادامه خواهد داشت.
