وضعیت وخیم سیستان؛ "تنگه احد ایران" در آستانه خالی‌شدن از سکنه!
شانزدهمین نشست «ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار کشور» اواخر هفته گذشته برای نخستین بار در جایی غیر از تهران و در فرمانداری ویژه شهرستان زابل برگزار شد.
علی سلاجقه؛ معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان رئیس این ستاد، هدف از برگزاری نشست در سیستان را این موضوع دانسته بود که نمایندگان دستگاه‌های مختلف شخصاً به اینجا بیایند و با چشم خود بحرانی را که برای مردم شریف استان به وجود آمده است، ببینند و نتایج کم‌کاری‌های خود را مشاهده کنند!
خبرگزاری تسنیم نوشت: خبرنگار در این سفر با اعضای ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار همراه شد که در ادامه شرحی از آنچه را بر مردم مظلوم سیستان می‌گذرد، بر اساس مشاهدات میدانی و گفتگو با مسئولان و مردم منطقه نقل می‌کنیم:
تا چشم کار می‌کند فقط خاک است!
در مسیر زاهدان به زابل در روز سه‌شنبه ۹ آبان حوالی ساعت ۷ صبح، طوفان گردوغبار شروع شد در میانه مسیر شدت طوفان شن به‌قدری شدید شد که در جاده هیچ چیز به‌جز خاک را نمی‌شد دید و حتی خودروی جلویی از فاصله ۴ متری نیز قابل رؤیت نبود، نکته جالب این بود که با وجود این شدت گردوغبار، زندگی در جریان بود و مردم روستا‌های بین راه را در صف نانوایی، کنار جاده و کودکان زابلی را که در زمین فوتبال مشغول بازی بودند، می‌دیدیم!
شدت گردوغبار در مسیر زاهدان به زابل
گردوغبار برای مردم سیستان با کلمات هوا، تنفس، بیماری‌های چشمی و ریوی و... عجین شده است و هر نفسی که فرو می‌رود مُزعِج ذات است!
مردم سیستان در حدود دوسوم روز‌های سال، هوای بسیار ناسالم یا خطرناک را با چاشنی گردوغبار تجربه می‌کنند و هر روز با شدت گرفتن باد، شهرهای مختلف این استان زیر شن مدفون می‌شوند. شدت این طوفان‌ها به‌قدری است که در مدت زمانی کوتاه، حتی سطح جاده‌ها را نیز مسدود می‌کند و "تپه‌های شنی" در کسری از ساعت در مسیر تردد خودرو‌ها ایجاد می‌شود!
طوفان‌های گردوغبار سیستان ناشی از کانون‌های داخلی و خارجی است که کانون داخلی عمدتاً بستر خشک تالاب هامون و گردوغبار خارجی نشئت‌گرفته از کشور‌های افغانستان و پاکستان است. این گردوغبار به‌ویژه در مدت زمان وزش باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان بیشتر می‌شود.
به‌گفته اهالی شهر زابل، این باد‌ها که مدت وزش آن در سال‌های اخیر به ۲۳۰ روز نیز رسیده است، پیش از خشکی هامون موجب برکت منطقه بود چرا که وزش باد با این شدت از روی تالاب پرآب هامون خنکی تالاب را به شهر‌ها و روستا‌ها می‌برد و برای مردم منطقه زندگی‌بخش بود، اما اکنون و پس از خشکی تالاب، وزش باد‌ها تنها گردوغبار را از بستر تالاب بلند می‌کند و طوفان شن را برای مردم منطقه به‌همراه دارد.
دلایل اصلی خشکی تالاب هامون را می‌توان عدم پرداخت حقابه از جانب افغانستان و همچنین تغییرات اقلیمی و خشکسالی دانست. پیش از اینکه افغانستان به‌واسطه ساخت سد‌های کمال‌خان و احداث سد بخش‌آباد ورودی آب به هامون از جانب هیرمند و فراه‌رود را مسدود کند، آب از این رودخانه‌ها وارد تالاب می‌شد و هامون را سیرآب می‌کرد، اما متأسفانه پس از اینکه افغانستان تصمیم گرفت آب را به‌روی هامون ببندد، این تالاب بزرگ و حیاتی به‌طور کامل خشک شد؛ این موضوع زندگی مردم منطقه در سیستان و بلوچستان و مناطق متأثر از تالاب در افغانستان و حتی پاکستان را مختل کرده است.
کنار این دو مورد اصلی، بخشی از کانون‌های بحران گردوغبار در منطقه سیستان مربوط به حدود ۱۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی رهاشده به‌علت نبود آب است، علاوه بر آن کانالی داخل دریاچه هامون برای انتقال آب به‌طول ۲۶ کیلومتر حفر شده است که حجم زیادی از خاک را جابه‌جا می‌کند، چون در کریدور باد قرار گرفته است بنابراین مشکل گردوغبار منطقه را تشدید کرده است.
دسته‌گل وزارت نیرو در تالاب هامون!
وزارت نیرو به‌دلیل اجرای طرح غیرکارشناسی ساماندهی هامون صابوری (صابری) با هدف تأمین آب شرب، یک کانال ۲۶ کیلومتری را در دل تالاب حفر کرده است که اکنون این کانال به کریدوری برای جابه‌جایی هرچه راحت‌تر گردوغبار تبدیل شده است! از این کانال به‌عنوان دسته‌گل وزارت نیرو در تالاب هامون ـ که بدون دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست احداث شده است ـ یاد می‌شود.
کانال وزارت نیرو که به کریدوری برای گردوغبار تبدیل شده است!
در حالی که شرایط سیستان و بلوچستان هر روز وخیم‌تر شده است و گردوغبار حدود دوسوم روز‌های سال، مردم منطقه را با انواع بیماری‌های چشمی، ریوی، تنفسی و پوستی درگیر کرده است، متأسفانه هنوز هم خبر مثبتی از مذاکرات آبی ایران با هیئت حاکمه افغانستان به گوش نمی‌رسد و همچنان از رهاسازی حقابه ایران از هیرمند که سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب بر اساس معاهده ۱۹۷۳ است و حقابه ایران از فراه‌رود و جان گرفتن تالاب هامون و پرآب شدن چاه‌نیمه‌های سیستان خبری نیست.
به‌دلیل عدم تحقق حقابه ایران از رودخانه هیرمند و همچنین سد کردن مسیر ورود آب به "هامون صابوری" از جانب فراه‌رود توسط افغانستان، پهنه خشک هامون و چاه‌نیمه‌های خشکیده سیستان به بستری برای گردوغبار تبدیل شده است که این مورد به‌ویژه در زمان وزش باد‌های ۱۲۰ روزه، هموطنان سیستانی را درگیر انواع بیماری‌ها می‌کند و زندگی آن‌ها را مختل می‌کند.
نفس‌کشیدن در هوایی که دیگر "ممد حیات" نیست!
در این رابطه حجت الاسلام مجتبی اشرفیان؛ امام جمعه شهرستان نیمروز که کنار علی سلاجقه؛ معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در تالاب خشکیده هامون حضور پیدا کرده بود، گفت: این طوفانی که امروز می‌بینید، دوسوم روز‌های سال در منطقه ما جریان دارد و باعث شده است استان ما بیشترین آمار ابتلا به بیماری‌های تنفسی را داشته باشد. ما در این هوا چه نفس بکشیم چه نکشیم، محکوم به بیماری هستیم. دغدغه مردم ما تأمین آب و برطرف شدن این شرایط است که واقعاً خواسته زیادی نیست.
امام جمعه شهرستان نیمروز با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری که سیستان را "تنگه احد ایران" دانسته بودند، اظهار کرد: برنامه دشمن، خالی کردن این منطقه است و اگر شرایط به همین منوال پیش برود، سیستان خالی از سکنه خواهد شد!
وی خطاب به مسئولان امر گفت: از شما می‌خواهیم این مردم را دریابید! این مردم هم شهروند درجه‌یک کشور ما هستند؛ خواهش می‌کنم آن‌ها را نیز مانند مردم تهران ببینید!
نکته تلخ و تأسف‌بار در زمان بازدید از تالاب هامون در این سفر این بود که نمایندگان برخی دستگاه‌های مسئول که برای نخستین بار بود که پای خود را در سیستان گذاشته بودند، به‌دلیل شدت گردوغبار حتی حاضر نشدند از تالاب بازدید کنند و برخی از آن‌ها در نهایت عافیت‌طلبی، ترجیح دادند در ماشین لوکس خود بمانند و پیاده نشوند!
مرطوب‌سازی کف هامون در دستور کار!
پس از صحبت‌های امام جمعه نیمروز، علی سلاجقه که در دایره مردم سیستان به گلایه‌ها و درخواست‌های مردم گوش می‌داد، پس از شنیدن درددل‌های مردم سیستان در جمع خبرنگاران اظهار کرد: نمایندگان دستگاه‌های مختلف با حضور میدانی در اینجا، نتایج کار خود را دیدند و در واقع یک راستی‌آزمایی انجام شد. اگر قصوری بوده، کم‌کاری شده یا کاری نصفه‌ونیمه رها شده است، امروز نمایندگان همه دستگاه‌ها به‌وضوح نتیجه آن را دیدند.
وی با اشاره به گفت‌وگوی مستقیم خود با مردم گفت: مردم شریف استان سیستان و بلوچستان توقع خاصی ندارند و دغدغه اصلی آن‌ها نیز حفظ نظام است؛ وقتی می‌بینیم که مردم این استان علی‌رغم تمام مشکلات با رشادت‌ها و شجاعت‌های خود ایستاده‌اند و از نظام، انقلاب و کشور دفاع می‌کنند، مسئولیت سنگین خود را بیشتر حس می‌کنیم لذا از مسئولان توقع می‌رود که در تمام کار‌هایی را که می‌خواهند در این منطقه انجام دهند، تسریع کنند و با سرعت بیشتری انجام دهند.
سلاجقه با اشاره به بحث مذاکرات حقابه با کشور افغانستان توضیح داد: ما باید در ابتدا بحث مرطوب کردن هامون را دنبال کنیم چرا که اگر کف تالاب مرطوب شود، میزان گردوغبار نیز کاهش پیدا خواهد کرد، حتی اگر شرایط آبی مناسب نباشد و دولت همسایه نیز بار‌ها این موضوع را تکرار کند، باز هم باید حداقل به‌اندازه‌ای که کف هامون مرطوب شود، رهاسازی آب انجام شود.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: نشست‌های کارشناسی میان دو کشور انجام می‌شود و آخرین نشست هم ۲۹ مرداد برگزار شد، این موضوع در قالب یک تقویم زمانی ادامه خواهد داشت. در بحث مذاکرات حضور جوامع محلی بسیار کارساز است. طرف مقابل با رویکرد مناسبی به جلسات می‌آید؛ طرف مقابل به این نتیجه رسیده است که اگر آبی باشد باید رهاسازی کند و در این مورد شبهه‌ای وجود ندارد. زمانی که بارش‌ها اتفاق بیفتد و حوضه آبریز بالادست ذخیره مناسبی داشته باشد، ان‌شاءالله رهاسازی نیز انجام خواهد شد.
تحقق حقابه هیرمند، شرط پذیرش طالبان به‌عنوان دولت رسمی افغانستان
همچنین محمد نجفی؛ نماینده وزارت امور خارجه در ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار نیز در این خصوص اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که در مسیر تخصیص حقابه ایران از هیرمند وجود دارد، عدم استقرار دولت رسمی در افغانستان است، به‌طوری که در مجامع بین‌المللی حاکم نیز هیئت حاکمه فعلی را به‌عنوان دولت رسمی نمی‌شناسند. با توجه به این شرایط، شرط پذیرش طالبان به‌عنوان دولت رسمی افغانستان، تحقق حقابه ایران از هیرمند است.
پیگیری معضلات محیط‌زیستی سیستان نهایتاً با برگزاری نشست ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار پایان یافت که در این جلسه بر تشکیل ستاد ملی تالاب هامون، تأمین آب برای عرصه‌های نهالکاری‌شده داخل تالاب توسط وزارت نیرو و آب منطقه‌ای از محل پساب استان، همکاری اداره‌کل محیط زیست و منابع طبیعی استان برای برنامه‌های کنترل گردوغبار، ایجاد شبکه دیده‌بانی گردوغبار، تثبیت خاک در محل کانال احداث‌شده توسط وزارت نیرو در بستر هامون، اختصاص حقابه هامون صابوری از فراه‌رود و پیگیری مذاکرات تا حصول کامل حقابه تأکید شد.
همچنین نماینده سازمان برنامه و بودجه هم در این نشست از موافقت ضمنی سازمان خود با تخصیص اعتبار ویژه به طرح مقابله با گردوغبار سیستان خبر داد.
مردم سیستان همچنان در انتظار نتیجه‌بخش بودن جلسات!
حضور دستگاه‌های مسئول در استان، بازدید‌ها و گفت‌وگوی میدانی با مردم اگرچه می‌تواند قوت قلبی برای مردم استان و همچنین نشانی از پیگیری مجدّانه مباحث توسط مسئولان باشد، اما مردم سیستان دیگر به برگزاری جلسات و حضور مسئولان راضی نمی‌شوند و شرایط نامساعد منطقه ایجاب می‌کند هرچه زودتر خروجی این جلسات و تعیین مصوبات در عمل مشخص شود و مردم نتایج آن را در بهبود کیفیت زندگی خود عیناً مشاهده کنند.
گردوغبار، نفس سیستان را بریده است و اگر قرار است کاری برای کنترل گردوغبار در "تنگه احد ایران" انجام شود، باید همین امروز اقدام کرد.
