عامل آلودگی هوا؛ خودروهای فرسوده یا مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها؟
ناترازی گاز و از سویی دیگر اهمیت پایداری برق که از اهم فعالیت نیروگاه‌ها محسوب می‌شود، نیروگاه‌ها را مجبور به سوزاندن سوختی کرده است تا بتوانند پایداری شبکه برق را حفظ کنند، چراکه در غیر این صورت تبعات خاموشی را در پی خواهد داشت.
درواقع نیروگاه‌های بخاری در کشور به دلیل در دسترس نبودن گاز به عنوان سوختی پاک، مجبور به سوزاندن سوخت تحویلی دوم یعنی مازوت شده اند تا بتوانند تولید برق کنند. اما این تولید برق می‌تواند متناسب با سوختی باشد که از تبعات آلایندگی کمتر برخوردار باشد.
نقش مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها به عنوان منابع ثابت در مقابل منابع متحرک که خودروها باشند نیز مطرح است. به عبارتی ارزیابی‌های صورت گرفته از متغیرهای شاخص آلایندگی در داخل شهرها بویژه در مناطق و محله‌های متعدد این گمانه را مطرح می کند که مازوت سوزی نیروگاه‌ها چگونه می تواند در ابعاد مختلف، آلایندگی شهرها را در بربگیرد؟ حتی گفته می شود وزش باد این آلایندگی را به داخل مراکز شهرها می آورد اما به تجربه دیده می شود حتی روزهایی که وزش باد هم در شهرها وجود ندارد نیز این آلایندگی در بالاترین حد خود تخمین زده می شود.
از سویی دیگر در کلان شهرهایی مانند تهران و اصفهان که نیروگاه مازوت سوز هم ندارد، باز این تراکم آلایندگی وجود دارد. بنابراین سوالی که مطرح می‌شود این است که این حجم از آلایندگی در شهرهای تهران و اصفهان از چه منبعی ساطع می شود؟ اگر افزایش آلایندگی در شازند و تبریز ناشی از دو نیروگاه مازوت سوز تبریز و شازند باشد، چه منطقی برای دو شهر تهران و اصفهان وجود دارد که نیروگاه مازوت سوز ندارند؟
از این رو، عامل دیگری در مقابل نیروگاه‌های مازوت‌سوز مطرح می‌شود و آن نقش منابع متحرک در آلایندگی شهرها بویژه خودروهای سبک و سنگین است. خودروهای فرسوده‌ای که در شهرها تردد می کنند و یکی از اختلاف‌های شاخص آلایندگی در مناطق مختلف شهرها نیز می تواند تردد حجم وسیعی از خودروهای موجود باشد.
پرداختن اندک به منابع ثابت در مقابل حجم عظیمی از منابع متحرک فقط دور شدن از یافتن راهی برای حل اصل موضوع است. راهی که اگر بیشتر به آن پرداخته شود مشکل آلایندگی را کمتر خواهد کرد.
آنطور که ساناز جعفرزاده - مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بهره‌برداری تولید شرکت برق حرارتی به ایسنا گفته هم اکنون از میان ۱۴۰ نیروگاه بزرگ کشور فقط ۱۴ نیروگاه بخاری قابلیت مصرف مازوت به عنوان سوخت جایگزین دارند و بقیه نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی هستند که امکان مصرف مازوت را ندارند. در تهران هم فقط نیروگاه بعثت، نیروگاه بخاری است که از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است و در تهران برای تامین برق هیچ نیروگاهی مازوت مصرف نمی‌شود.
باید به این موضوع نیز توجه داشت که مصرف اصلی سوخت نیروگاه‌های کشور گاز است و گاز به عنوان سوختی پاک و بدون آلاینده در دنیا شناخته می شود اما نیروگاه‌ها در فصل زمستان با کمبود سوخت گاز به دلیل اولویت مصرف خانگی، مجبور به استفاده از گازوئیل به عنوان سوخت دوم می‌شوند.
این سوخت دوم نه تنها به نیروگاه‌ها بلکه به همه صنایع نیز تعلق می گیرد، اما به دلیل کمبود سوخت دوم نیز نیروگاه‌ها و صنایع مدت کوتاهی مجبور به مصرف مازوت هستند که درصد بالای گوگرد موجود در مازوت باعث می شود این فراورده نقش بسزایی در آلایندگی داشته باشد و هزینه گوگردزدایی از فراورده هم که باید از مبدا یعنی پالایشگاه‌ها صورت بگیرد نیز انجام نمی شود و بدین ترتیب مازوت به عنوان سوختی مخرب و متهم ردیف اول آلایندگی هوا محسوب می شود.
براساس ترازنامه انرژی ۸۰ درصد ذرات معلق تولیدشده در کشور مربوط به بخش حمل‌ونقل بوده، سهم بخش نیروگاهی در تولید ذرات معلق حدود هفت درصد است، براساس گزارش سیاهه انتشار سازمان حفاظت محیط زیست درباره سهم منابع ثابت و متحرک در آلایندگی هوا نیز مشخص شده که در شهر تهران سهم منابع متحرک در آلودگی هوا ۵۹ درصد، در تبریز ۵۷ درصد، در اهواز ۷۲ و در اراک ۵۰ درصد بوده است.
ترازنامه انرژی کشور سهم هر بخش در تولید ذرات معلق را براساس حوزه مصرف انرژی و نوع سوخت مشخص کرده است که طبق اطلاعات این ترازنامه سهم سوخت مازوت در تولید ذرات معلق ۱.۹ درصد بوده و این رقم در حالی است که سهم گازوئیل در تولید ذرات معلق که عمدتا نیز در بخش حمل‌ونقل استفاده می‌شود، حدود ۷۶ درصد است.
براساس تقسیم‌بندی حوزه مصرف‌کنندگان انرژی نیز سهم حوزه حمل و نقل در تولید ذرات معلق ۸۰ درصد و سهم بخش نیروگاهی فارغ از هر نوع سوخت مصرفی تنها هفت درصد است، با این وجود امسال به میزان مصرف مازوت نیروگاه‌های حرارتی نسبت به سال گذشته در زمان مشابه ۲۹ درصد کاهش یافته، این میزان مصرف نیز در نیروگاه‌های خارج از کلانشهرها و بافت شهری و بدون تاثیر روی سکونتگاه‌های پذیرنده آلودگی اتفاق افتاده است.
درواقع تنها نمی‌توان یک منبع و آن هم نیروگاه‌ها را دلیل اصلی آلایندگی شهرها برشمرد. استفاده از سوخت و منشأ آلایندگی در دیگر حوزه‌ها به ویژه خودرو و سیستم حمل و نقل نیز وجود دارد که می‌تواند دلیل بارزی بر آلودگی شهرها باشد. اینکه در ابتدای سال و در شرایط آب و هوایی بهار و تابستان نیز شهرها آلایندگی را تجربه می‌کنند این موضوع به دیگر عامل یعنی سوخت خودروها بویژه در سیستم حمل و نقل شهری نیز ناشی می‌شود.
نیمی از خودروهای سبک و سنگین در کشور به دلیل غیراستاندارد بودن و یا بعضا فرسوده بودن، گازهای آلاینده‌ای را ناشی از سوختن در فضا منتشر می کنند که در صورت وزش باد و جابه‌جایی هوا، آلایندگی کمتری به ثبت می‌رسانند اما با شروع روزهای سرد سال به دلیل حاکمیت پدیده اینورژن (وارونگی هوا) این جابه‌جایی کمتر بوده و شاخص آلایندگی از مرز ناسالم نیز عبور می‌کند.
البته در این میان عدم خارج کردن نیروگاه‌های فرسوده و تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد، چراکه با افزایش راندمان نیروگاه‌ها میزان آلایندگی آن‌ها نیز کاهش چشم‌گیری می‌یابد و لازم است که دولت به این موضوع توجه جدی داشته باشد.
