مروری بر اقتباس‌ها در جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۲
داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و امیر نادری از آغازگران و سرآمدان موج نوی سینمای ایران بودند که جریان فیلمسازی با تکیه بر آثار ادبی را در دستور کار خود قرار دادند و اتفاقاً هنوز هم آثارشان از مهمترین و خاطره‌سازترین فیلم‌های ایرانی محسوب می‌شود. «گاو» و «دایره مینا» از آمیختن نگاه شخصی مهرجویی با قلم غلامحسین ساعدی متولد شدند، تقوایی «ناخدا خورشید» را بر اساس قصه‌ای از ارنست همینگوی ساخت و «تنگسیر» امیر نادری با نگاه به یکی از رمان‌های صادق چوبک خلق شد تا با یادآوری و مرور لذت تماشای آن‌ها بتوانیم اقتباس را ظرفیتی تمام نشدنی برای قصه‌گویی در سینمای ایران بدانیم، ظرفیتی که پیوند بین سینما و ادبیات را هرچه بیشتر عیان می‌کند.
ظرفیت سینمای اقتباسی هر چند در دهه‌هایی مورد غفلت قرار گرفته بود، اما تلاش سینماگران از یک سو برای احیایش و تاکید مدیران از سوی دیگر برای استفاده از این گنجینه، باعث شد تا در چند سال اخیر باز هم شاهد تولید فیلم‌هایی با این سبک و سیاق باشیم.
* روایت‌های ماندگار به پشتوانه «اقتباس»
اهمیت فیلم‌هایی اقتباسی تا به آنجا پیش رفته که امروز مراکز مهم سینمایی بخشی از تولیداتشان را با تمرکز بر کتب موفق به مرحله تولید می‌رسانند و یک سیمرغ اختصاصی برای فیلمنامه‌های اقتباسی در ویترین جوایز جشنواره فیلم فجر در نظر گرفته شده است. در همین راستا بود که در چند سال اخیر شاهد رونمایی فیلم‌هایی همچون «بی‌همه چیز»، «یدو» و «۲۳ نفر» بر پرده «فجر» بودیم.
این روند را البته می‌توان به اقتباس از رویداد‌ها و شخصیت‌های واقعی هم تعمیم داد که به تجربه‌های همچون «هناس»، «غریب»، «شماره ۱۰» و یا «دسته دختران» در سال‌های اخیر انجامیده است. در این سبک از اقتباس، فیلمساز شاید مستقیما سراغ کتاب واحد و یا مستندات مکتوب نرود، اما روایت خود را با گرته‌برداری مستقیم از «واقعیت» به تصویر درمی‌آورد.
سازمان سینمایی «سوره» در سال‌های اخیر با شعار «این قصه قهرمان دارد» دور تازه‌ای از حمایت از تولیدات سینمایی را در دستور کار خود قرار داده است و نکته قابل‌توجه تمرکز ویژه این سازمان بر سینمای اقتباسی است. رویکردی که همین امسال محصول همچون سریال «سوران» را با اقتباس از کتاب «عصر‌های کریسکان» به آنتن تلویزیون رساند.
* ۳ اقتباس از متن و ۲ اقتباس از واقعیت.
اما سازمان سینمایی سوره با ۶ اثر در این دوره از جشنواره فیلم فجر حضور دارد که از این آثار، دو فیلم با اقتباس مستقیم از کتاب، یک فیلم با اقتباس از یک گزارش مکتوب ژورنالیستی و دو فیلم با اقتباس از کاراکتر‌های واقعی، به تولید رسیده‌اند.
فیلم سینمایی «باغ کیانوش» به کارگردانی رضا کشاورز که در قالب همکاری مشترک باشگاه فیلم سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ویترین جشنواره راه یافته است، روایتی اقتباسی از کتابی به همین نام به قلم علی اصغر عزتی پاک است که روایتی ماجراجویانه از سال‌های دهه ۶۰ را با حضور چند قهرمان نوجوان در مرکز روایت به تصویر درآورده است.
فیلم سینمایی «آپاراتچی» هم که از معدود آثار طنز حاضر در جشنواره چهل‌ودوم به‌حساب می‌آید، محصول مشترک سازمان سینمایی سوره، بنیاد سینمایی فارابی و مدرسه سینمایی اندیشه و هنر «ماه» به تهیه‌کنندگی سجاد نصراللهی است که علی طاهرفر در اولین تجربه کارگردانی خود، آن را به سرانجام رسانده است. حسین تراب‌نژاد و احسان لطفیان فیلمنامه این فیلم را با برداشتی آزاد از کتاب «آپاراتچی» نوشته روح‌الله رشیدی نوشته‌اند.
دیگر اثر سازمان سینمایی سوره، اما تجربه متفاوت در زمینه اقتباس محسوب می‌شود. بهروز افخمی که پیش‌تر تجربه ساخت فیلم‌های اقتباسی همچون «گاوخونی» را در کارنامه خود داشته است، این‌بار سراغ اقتباس از گزارش یک روزنامه‌نگار رفته است و فیلمنامه «صبح اعدام» را با برداشتی از گزارش روزنامه کیهان از دقایق پایانی منتهی به اعدام طیب حاج‌رضایی و حاج اسماعیل رضایی به نگارش درآورده است.
دو فیلم «احمد» به کارگردانی امیرعباس ربیعی و «آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسکری هم گفته می‌شود در قالب روایت از شخصیت‌ها و رویداد‌های واقعی، شکل گرفته است.
«احمد» که محصول مشترک سازمان سینمایی سوره و موسسه تصویرشهر محسوب می‌شود، روایتی سینمایی از ساعات ابتدایی وقوع زلزله بم و نقش‌آفرینی شهید احمد کاظمی در مدیریت اولیه این بحران است.
فیلم سینمایی «آسمان غرب» هم به‌عنوان محصول مشترک سازمان سینمایی سوره و بنیاد فارابی، روایتی واقعی از رشادت، غیرت و میهن‌دوستی خلبان شهید علی‌اکبر شیرودی و دیگر همرزمانش را در روز‌های آغازین جنگ به تصویر کشیده است و از منظر اقتباس از مستندات دفاع مقدس، تجربه‌ای خاص در سینمای ایران محسوب می‌شود.
* جریانی که ادامه خواهد داشت
سازمان سینمایی «سوره» طبق پیگیری ایسنا در مسیر توجه به ظرفیت «اقتباس» فراتر از بازه زمانی رونمایی آثار در جشنواره فیلم فجر، همین روز‌ها پروژه‌های دیگری را هم در دست تولید دارد. «حوض خون» نام پروژه‌ای سینمایی است که در مرحله نگارش فیلمنامه قرار دارد و با اقتباس از رمانی به همین نام در دست تولید است. «ماتی خان» هم رمان دیگری از مجموعه آثار تاریخ شفای انتشارات سوره مهر است که در قالب اقتباس قرار است طی سال آینده تبدیل به یک سریال شود. «قرارگاه سری نصرت» هم دیگر پروژه تازه این مرکز است که این روز‌ها در مرحله پیش‌تولید قرار دارد و روایت آن برگرفته مجموعه کتاب‌هایی مرتبط با شهید علی هاشمی است.
