کاسبی با جنون «زیباجویی»!
تقریبا ۶۰ سال از آغاز جراحی‌های پلاستیک در ایران می‌گذرد؛ اعمالی که در ابتدا برای رفع مشکلات سلامتی بود، اما این روزها در بیشتر موارد جنبه زیبایی پیدا کرده است. جراحی زیبایی‌بینی، آمبولیکوپلاستی یا عمل زیبایی ناف، لیپوساکشن یا انواع جراحی‌های لاغری، کاشت عضله دوسر بازو در مردان، کاشت مو، جراحی زیبایی پلک و اسامی دیگری از این نوع اعمال که روز به روز هم به تعداد آنها و هم متقاضیان انجام‌شان اضافه می‌شود. هرچند که به نظر می‌رسد هنوز هم جراحی زیبایی‌بینی متقاضیان بیشتری داشته باشد؛ متقاضیانی که دیگر طیف وسیعی از آنها را زنان تشکیل نمی‌دهند و روزبه‌روز هم سن‌شان کمتر می‌شود.
از نوجوانی تا کهنسالی در جست‌وجوی زیبایی
در واقع علتی که به کاهش سن تقاضا دامن زده است، تغییر برخی از مبانی‌های علمی در این زمینه است؛ موضوعی که دکتر ابراهیم رزم‌پا_ عضو هیئت مدیره انجمن علمی راینولوژی ایران _ درباره آن می‌گوید: «در گذشته سن مورد تایید برای انجام عمل جراحی ۱۸ سالگی بود؛ اما امروزه به لحاظ علمی این سن کاهش یافته و دختران از ۱۴ سالگی و پسران پس از ۱۶ سالگی شرایط عمل را به شرط رضایت کتبی والدین، دارند.» هرچند که او تاکید دارد سن، تنها یک فاکتور است و باید تکامل شخصیت و عوامل روحی و روانی را هم مدنظر قرار داد که البته به نظر می‌رسد توجه خانواده‌ها و برخی پزشکان به این نکته، کمتر از شرط سنی است.
از طرفی رزم‌پا تاکید می‌کند: «در گذشته بیشتر مراجعین، خانم‌ها بودند، اما در دهه‌های اخیر تعداد متقاضیان آقا نیز افزایش یافته است و حتی افرادی که در رده کهنسالان قرار می‌گیرند نیز به این اعمال گرایش پیدا کردند.» روندی که از یک سو حکایت از کنار رفتن کلیشه‌های جنسیتی در اعمال جراحی زیبایی دارد و از سوی دیگر رواج آن در کهنسالان می‌تواند به خوبی نشان دهنده القایی بودن این نوع اعمال جراحی باشد. بر اساس تعاریف موجود، شروع سالمندی در ایران از ۶۰ سالگی در نظر گرفته می‌شود بنابراین؛ شاید افزایش تقاضا برای اعمال جراحی زیبایی در این گروه به دلیل افزایش سن و ایجاد چین و چروک یکی از دیدگاه‌ها باشد، اما این پرسش هم مطرح می‌شود که آیا تغییر نگاه به مقوله زیبایی، سبب شده تا افرادی که حداقل تا ۶۰ سالگی به فکر این اعمال نبودند، حالا در این سن متقاضی انجام آن باشند؟
بُکُش و خوشگلم کن!
البته تنها عمل جراحی زیبایی‌بینی نیست که متقاضیان زیادی دارد؛ چنانچه محمد رئیس‌زاده _ رئیس کل سازمان نظام پزشکی _ با تاکید بر اینکه تقاضا برای اقدامات زیبایی در کشور ما بیمارگونه است، می‌گوید: «تقاضا برای این خدمات در ایران نسبت به میانگین دنیا عدد بالاتری دارد؛ حوزه زیبایی عملا یَله و رها است و مردم با طیب خاطر هزینه‌های آن را پرداخت می‌کنند. مردم باید بدانند خدمات زیبایی می‌تواند به قیمت جان آنها تمام شود و یا سلامتی آنها را تا مادام‌العمر تحت تاثیر قرار دهد.»
این هشداری است که البته تنها متوجه مردم نیست و باید سیاست‌گذاران فرهنگی و آموزشی کشور را هم گوش به زنگ شرایطی کند که دیگر دور از ذهن نیست آن را خطری قریب‌الوقوع بخوانیم؛ خطری که گویی در حال تبدیل شدن به نوعی از سبک زندگی است، تا جایی که برخی نوجوانان در سنینی که باید به فکر انتخاب رشته مقطع دبیرستان باشند، در جست‌وجوی پزشکی برای جراحی زیبایی‌بینی هستند. از طرفی این افزایش تقاضای بیمارگونه خدمات زیبایی سبب تمایل بیشتر پزشکان به تحصیل و کار در رشته‌های زیبایی شده و این امر سبب می‌شود رشته‌های حیاتی‌تر پزشکی بدون متقاضی بمانند.
پزشکی زییایی؛ کسب‌وکاری پولساز
در این زمینه سیمین کاظمی _ پزشک و جامعه‌شناس _ در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه به لحاظ علمی رشد بینی در دختران در ۱۴ سالگی و در پسران در ۱۶ سالگی متوقف می‌شود و عمل جراحی رینوپلاستی (جراحی زیبایی بینی) در این سنین قابل انجام است، گفت: البته این سن ممکن است برای همه افراد دقیق نباشد و رشد استخوان بینی در برخی دختران و پسران دیرتر به اتمام برسد. برای همین است که جراحان اغلب تا ۱۸ سالگی صبر می‌کنند تا شخص نوجوان بعدا دچار عارضه نشود.
او ادامه می‌دهد: البته اینکه در پزشکی یک کار قابل انجام باشد، به این معنی نیست که بتوان بدون هیچ مانعی و بدون در نظر گرفتن سایر جوانب آن را انجام داد. در ایران چون پزشکی زیبایی به یک تجارت و کسب و کار پر رونق و پولساز تبدیل شده و نظارتی بر آن وجود ندارد، جراحان زیبایی صرفا به ممنوعیت‌های پزشکی توجه می‌کنند و مثلا برایشان اهمیت ندارد که آیا فرد نوجوان که خانواده ناآگاهی هم دارد به بلوغ عاطفی رسیده یا خیر؟ مشکل روانی دارد یا خیر؟. درواقع بدون توجه به این مسائل و با رضایت والدین ممکن است نوجوان ۱۴ ساله را هم عمل کنند.
پیوستن به موج جنون زیبایی برای کسب مقبولیت
کاظمی در عین حال معتقد است که جامعه ما را جنون زیبایی فرا گرفته است و می‌گوید: افراد برای پذیرش اجتماعی، کسب منزلت، دریافت احترام و تحسین، لازم است زیبا باشند. افراد از روی چهره، ظاهر و لباس قضاوت می‌شوند، شعور، اخلاق و سواد اهمیت خود را از دست داده و در عوض زیبایی ظاهری جای همه این موارد را گرفته است. فشار اجتماعی سنگینی برای زیبا شدن و کسب مقبولیت روی افراد وجود دارد بنابراین؛ بسیاری احساس وظیفه می‌کنند خود را با استانداردهای زیبایی به وجود آمده منطبق کنند.
او همچنین فردگرایی، مصرف‌گرایی و مادی‌گرایی از عوامل دیگر این جنون زیبایی معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: در این راستا تبلیغات زیبایی، مرجعیت ستاره‌های سینما، حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی و گزاره‌های جعلی روانشناسی از عواملی هستند که افراد را ترغیب می‌کنند به این موج جنون زیبایی بپیوندند که بخشی از این‌ها نوجوانانی هستند که تازه می‌خواهند زندگی اجتماعی مستقلانه خود را آغاز کنند.
متقاضیانی که تنها به عنوان مشتری به چشم می‌آیند
این جامعه‌شناس تاکید می‌کند: تا جایی که به پزشکی مربوط می‌شود باید بگویم که پولسازترین رشته‌های پزشکی، رشته‌هایی هستند که با زیبایی مرتبط‌اند، برای همین می‌بینیم که اکثر پزشکان به سمت این حوزه رفته‌اند و سایر رشته‌های ضروری پزشکی که درآمدشان کم است ظرفیت‌های پذیرش‌شان خالی می‌ماند. در واقع از این گرایش پزشکان به زیبایی غفلت شده است و نظارتی هم بر آن وجود ندارد.
او با تاکید بر اینکه تبلیغات گسترده پزشکان و سوق پیدا کردن امکانات نظام سلامت به سمت زیبایی، تقاضای خدمات زیبایی را افزایش داده و حتی تسهیل می‌کند، تصریح کرد: برای انجام اعمال زیبایی لازم است به دلایل فرد برای تقاضای عمل توجه شود. پزشکان عموما به این دلایل توجهی ندارند و متقاضی یا مراجع را به عنوان مشتریانی می‌بینند که نباید از دستش داد.
تحول نظام ارزش جامعه و تمرکز بر «خود»
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه طی سال‌های اخیر، نظام ارزشی جامعه متحول شده است، ادامه داد: انسانی که در شرایط سیاسی و اقتصادی امروز برساخته شده، متفاوت از انسان ۳۰ سال پیش است؛ در نگرش و جهان‌بینی، انتظارات، اهداف و توانایی‌هایش متفاوت شده است. انسان امروز، کاری به تغییر جهان، جامعه و زشتی‌های آن ندارد و روی خودش متمرکز است که بخشی از این خود، قیافه و ظاهر است.
علت گرایش مردان به اعمال جراحی زیبایی
او در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه میزان جراحی‌ها و مداخلات زیبایی در مردان و زنان قابل مقایسه نیست، اظهار کرد: اکثر مداخلات زیبایی در مورد زنان انجام می‌شود؛ البته گرایش مردان به اعمال زیبایی هم در راستای همان فشار اجتماعی و کسب مقبولیت اجتماعی است که مردان هم تا حدودی با آن مواجه هستند و ممکن است به آن پاسخ دهند.
کاضمی تاکید کرد: در واقع مردان و زنان ممکن است برای اینکه امتیازاتی در جامعه کسب کنند، (مثل موقعیت بهتر ازدواج و اشتغال و...) به زیبا شدن احساس نیاز پیدا کنند، ولی چون مردان از امتیازات بیشتری برخوردارند، احساس نیاز به زیبایی در آنها کمتر است و کمتر از زنان، متقاضی اعمال زیبایی هستند. اعمال و اقدامات زیبایی در مجموع مبتنی بر جنسیت و در راستای منطبق کردن افراد با مردانگی و زنانگی استاندارد هستند؛ یعنی مرد کَن‌گونه و زنِ باربی گونه. (اشاره به شخصیت‌های فیلم‌هایی با همین نام)
نکوهش پیری برای فرار از تبعیض
او در عین حال مقابله با تغییرات پیری را نیز یکی از مولفه‌های مهم زیبایی امروز می‌داند و می‌گوید: در جنون زیبایی که امروزه با آن مواجه هستیم، پیری نکوهش می‌شود و یکی از عیوب افراد به حساب می‌آید و بر همین احساس افراد سالمند ممکن است مورد تبعیض قرار گیرند. بنابراین برخی از افراد سالمند ممکن است برای کاهش اثرات ناخوشایند سالمندی و پرهیز از ورود به سالمندی و نازیبایی به فکر اقدامات زیبایی بیفتند و با موج غالب زیبایی‌خواهی همراه شوند.
کاظمی در پایان در پاسخ به این سوال که برای شکستن باورهای غلط درباره زیبایی چه اقدامی می‌توان انجام داد؟، گفت: واقعیت این است که در عصر سرمایه‌داری که با تعقیب سود، مصرف‌گرایی و تبلیغات پیوند خورده، نمی‌توان انتظار داشت که پزشکی زیبایی به رسالت اصلی خود که سلامت جامعه است برگردد یا اینکه افراد مصرف را کنار بگذارند و به دنبال تعالی و خودشکوفایی باشند، یا اینکه جامعه آنقدر منصفانه و عاقلانه ساخته شده باشد که بین افراد بر اساس ظاهر، سن و جنس تبعیض قائل نشود. اگر قرار باشد این فرهنگ فعلی تغییر کند، باید زمینه‌های عینی و مادی آن فراهم شود که چشم‌انداز آن روشن به نظر نمی‌رسد.
