مرگ‌هایی که زندگی می‌بخشند
مطلبی که می‌خوانید گزارش نورنیوز از روند اهدای عضو در ایران و دلایل مقاومت در برابر آن است؛ به این آمارها کمی دقت کنید: در کشور ۸۸ میلیون نفری ما سالانه ۱۶ تا ۲۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای فوت می‌کنند. در این بین ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی رخ می‌دهد که از میان آنها ۳ هزارنفر قابلیت اهدای عضو به بیماران نیازمند دارند ؛ اما در سال فقط هزار اهدای عضو انجام می‌شود. هر فرد که دچار مرگ مغزی می‌شود قابلیت اهدای ۸ عضو از بدن خودش را دارد. سالانه ۶ تا ۸ هزار عضو سالم که هر کدام می تواند بیماری را از درد و رنج نجات بدهد و به زندگی دوباره برگرداند به زیر خاک می رود.
اهدای عضو، عملی خداپسندانه و انسان دوستانه و یادآور کسانی است که فرهنگ ایثار و فداکاری را با اهدای اعضای بدن شان معنا می کنند. کسانی که بعد از رفتن شان نام و یاد آنها برای همیشه زنده است و هر کدام از اعضای بدن شان زندگی دوباره ای به بیماران نیازمند می بخشد. سال هاست که فرهنگ اهدای عضو بیماران مرگ مغزی در بین خانواده های ایرانی ترویج می شود وهمین امر باعث شده است که ایران در رتبه اول آسیا و جهان اسلام در زمینه اهدای عضو قرار گیرد.
عسل و الناز دختران ۹ و ۱۱ ساله ای هستند که با گرفتن قلب از دو بیمار مرگ مغزی زندگی دوباره ای را آغاز کرده اند. الناز در گفت و گو با نور نیوز می گوید :« اوایل سال قبل بود که متوجه بیماری ام شدم. در مدرسه چند بار حالم بد شد و نزد پزشکان مختلفی رفتیم. مشخص نبود که چرا من افت فشار و نفس تنگی پیدا می کنم. تا اینکه بعد از آزمایش های مختلف معلوم شد فقط ۲۰ درصد قلب من کار میکند و ۸۰ درصد ماهیچه های قلب از کار افتاده اند. کاندیدای گیرنده قلب شدم و هر روز منتظر بودم از بیمارستان تماس بگیرند تا پیوند شوم. انتظار سختی بود تا اینکه ۸ ماه بعد تماس گرفتند و گفتند یک قلب مناسب که مربوط به پسرنوجوانی در یکی از شهرهای جنوبی است به تهران منتقل شده است. عمل پیوند انجام شد و الان بدون کمک دستگاه زندگی می کنم و مدرسه می روم. نمی دانم خانواده آن پسر که قلب او را به من اهدا کردند چه کسانی هستند ولی قول می دهم تا آخر عمر امانت دار خوبی باشم. حالا من و خانواده و همه فامیل داوطلب اهدای عضو شده ایم و نمی خواهیم بعد از مرگ اعضای بدن ما که می تواند به چند انسان دیگر زندگی بدهد به زیر خاک برود.»
فتوای تاریخی امام (ره)
۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۸ با فتوای تاریخی حضرت امام(ره) پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی از نظر شرعی مجاز اعلام شد. نکته مهم اینکه این فتوا دو هفته قبل از رحلت امام(ره) بود و به نوعی تاریخی‌ترین فتوای نظام سلامت کشور به حساب می‌آید. به همین دلیل این روز در تقویم به نام روز ملی اهدای عضو ثبت شد. با وجود دریافت فتوای مجاز بودن پیوند عضو در سال ۱۳۶۸، یازده سال طول کشید تا قانون اهدای عضو در سال ۱۳۷۹ در مجلس مصوب شود و دو سال بعد آیین‌نامه اجرایی آن در هیأت دولت آماده شد. بدین ترتیب به صورت رسمی از سال ۱۳۸۱ واحدهای اهدای عضو در دانشگاه‌های علوم پزشکی تشکیل و فعالیت شان را آغاز کردند. البته پیش از آن در سال ۱۳۷۰ تیم پیوند کارهای اولیه را شروع کردند و اولین پیوند کلیه از فرد مرگ مغزی در سال ۱۳۷۰ انجام شد .در سال ۱۳۷۲ نیز اولین پیوند کبد و قلب، سال ۱۳۷۹ اولین پیوند ریه و در سال ۱۳۸۵ اولین پیوند لوزالمعده در کشور انجام شد.
دکتر امید قبادی نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان در گفت و گو با نور نیوز با اشاره به تلاش هایی که در جهت فرهنگ سازی اهدای عضو در کشور انجام گرفته است می گوید: «زمانی که کار را شروع کردیم، شاخص اهدای عضو در ایران سالانه به ازای هر یک میلیون نفر، ۲ دهم درصد بود. امروز که ۲۳ سال از شروع جان‌بخشی گذشته، شاخص اهدای عضو به ۱۲.۲ درصد رسیده است. البته این شاخص تا قبل از کرونا ۱۴.۳ درصد بود و در دوران کرونا به ۷ درصدرسید. طی این سال‌ها توانستیم ۷۰ هزار بیمار نیازمند عضو را با رضایت ۱۰ هزار خانواده که اعضای بدن فرزند یا همسرشان مرگ مغزی شده بود به زندگی دوباره برگردانیم. همچنین آمار رضایت برای اهدای عضو از ۶ درصد به ۷۰ درصد رسیده است. امروز با افتخار در زمینه اهدای عضو در آسیا اول هستیم و در دنیا در جایگاه سی‌ام قرار داریم. تحقیقات علمی نشان می‌دهند علم پزشکی در زمینه اهدای عضو و نجات جان بیماران ۲۰ درصد نقش دارد، ساختارها هم ۳۰ درصد ولی فرهنگ ۵۰ درصد نقش دارد و این یعنی رسانه‌ها و افرادی که در زمینه فرهنگ‌سازی نقش دارند جایگاه مهمی در این زمینه پیدا می‌کنند.»
مرگ مغزی، پایان زندگی است
۲۵ هزار بیمار در لیست انتظار دریافت عضو هستند و روزانه ۷ تا ۱۰ نفر از بیماران چشم انتظار لیست‌های پیوند اعضای کشور که تنها راه ادامه حیاتشان، پیوند از اعضای افراد مرگ مغزی است، به علت نرسیدن به موقع عضو مناسب پیوندی فوت می‌کنند. یکی از مهم ترین دلایل آن، رضایت ندادن خانواده‌ها به اهدای عضو به دلیل عدم پذیرش مرگ مغزی به عنوان مرگ قطعی است. ۴۷ هزار بیمار دیالیزی در کشور زندگی می کنند و ۵ برابر این تعداد کسانی هستد که نارسایی کلیه دارند و با دریافت کلیه می توانند برای همیشه از دستگاه دیالیز جدا شوند. ۱۲ هزار ایرانی سالانه بر اثر نارسایی کبد جان خود را از دست می دهند و ۸ درصد مردم نیز نارسایی قلبی دارند. این تعداد بیمار با دریافت کلیه ، کبد و قلب می توانند زندگی دوباره ای را آغاز کنند. همه اینها منوط به رضایت خانواده و پذیرش مرگ مغزی از سوی آنها است.
دکتر کتایون نجفی زاده مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان می گوید: «هنوز بسیاری از افراد در کشور ما نمی‌دانند که فرد مرگ مغزی، فوت شده و زنده شدن وی دیگر ممکن نیست. آنها تصور می کنند چون عزیزشان با کمک دستگاه نفس می کشد پس زنده است و بعد از مدتی به هوش می آید. در حالی که وقتی مغز بر اثر حادثه و یا بیماری می میرد به هیچ عنوان زنده نمی ماند و اعضای بدن او نیز بعد از مدتی شروع به از بین رفتن می کند واین فرصت طلایی برای اهدای عضو از بین می رود. هنگام مرگ مغزی شدن فرد، مشکل می‌توان خانواده‌ای را که از قبل اطلاعی در مورد مرگ مغزی ندارند برای اهدای عضو قانع کرد. باید فرهنگ اهدای عضو را در جامعه نهادینه کنیم تا در آن لحظه خانواده شک و تردیدی در این خصوص نداشته باشند.»
وی ادامه داد: « البته خوشبختانه با همکاری وزارت آموزش و پرورش این مبحث به کتاب درسی دانش‌آموزان افزوده شده و با کمک وزارت بهداشت وارد برنامه درسی رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی هم می‌شود. در اسپانیا که مقام اول دنیا را در اهدای عضو دارد تمام رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی واحد درسی درباره مرگ مغزی و اهدای عضو و تمام رشته‌های دیگر نیز ساعت درسی درباره این موضوع دارند؛ چراکه این یک مسئله اجتماعی است و همه باید درباره آن اطلاعات کافی داشته باشند تا در لحظه حادثه بتوانند سریع تصمیم‌گیری کنند.»
دکتر امید قبادی نیز با بیان اینکه مردم باید بپذیرند که مرگ مغزی مساوی با پایان زندگی است به نور نیوز گفت: «سال گذشته ۷ هزار و ۲۰۰ عضو قابل پیوند به‌دلیل رضایت ندادن خانواده بیمار مرگ مغزی زیر خاک رفت. همچنین ۲۵ هزار نفر در لیست انتظار پیوند اعضا قرار دارند و هر ۲ تا ۳ ساعت یک نفر در لیست انتظار به‌دلیل نرسیدن عضو می‌میرد، یعنی روزانه ۷ تا ۱۰ نفر جان خودشان را از دست می‌دهند. اگر از سه هزار بیمار مرگ مغزی اعضای بدن دو هزار نفر آنها اهدا شود دیگر هیچ بیمار نیازمند عضو در لیست انتظار نخواهیم داشت. تنها راه برای اینکه بیماران بیشتری که در این لیست قراردارند به زندگی برگردند، این است که مردم کشور ما این باور در وجودشان نهادینه شود که مرگ مغزی مساوی است با مرگ. »
کارتی برای بخشش زندگی
با توجه به اینکه اهدای عضو یکی از بهترین راه ها برای ادامه زندگی بیمارانی است که به خاطر از دست عضو حیاتی بدن ادامه حیات شان به خطر افتاده است بسیاری از کشورها در زمینه فرهنگ سازی اهدای عضو برنامه های مختلفی را اجرا می کنند. این فرهنگ سازی باعث می شود که خیلی از مردم داوطلب اهدای عضو می شوند وبا ثبت مشخصات شان در سامانه و گرفتن کارت شرایط را برای دادن رضایت خانواده جهت اهدای عضو آنها فراهم می کند. اسپانیا ،آمریکا ، پرتغال ، فرانسه و انگلیس پنج کشور برتر در زمینه اهدای عضو هستند . در اسپانیا مردم آن قدر که از فوتبال و بازیکنان تیم های باشگاهی کشورشان اطلاعات دارند نسبت به اهدای عضو نیز آشنا هستند. در ایران تا اواسط سال گذشته ۸ میلیون نفر کارت اهدای عضو گرفتند با ۳۲ هزار سفیر اهدای عضو برای فرهنگ سازی. مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان درباره کارت اهدای عضو و اینکه گرفتن این کارت کمک زیادی به رضایت دادن خانواده بیمار مرگ مغزی به اهدای عضو می کند گفت: «در برخی کشورها، از جمله آلمان، بلژیک، اسپانیا، سوئد و انگلستان، قانونی تحت عنوان «رضایت نفر اول - (First Person Consent)» وجود دارد که به افراد امکان می‌دهد قبل از فوت خود، موافقت کتبی و رسمی برای اهدای اعضا ارائه دهند. این اجازه به خانواده‌ها و پزشکان کمک میکند تا در زمان فوت فرد، اعضای او را اهدا کنند. این روند مشابه دریافت کارت اهدای عضو در کشور ماست. اما توجه داشته باشید حتی با وجود این قانون، اجازه از خانواده بیمار مرگ مغزی، یک فعل مرسوم در تمام دنیاست. نه‌تنها در ایران، بلکه در کشوری مثل اسپانیا که موفق‌ترین کشور جهان در زمینه اهدای عضو است، حتماً از خانواده بیمار مرگ مغزی رضایت می‌گیرند و اگر خانواده راضی نبود، اهدا صورت نمی‌گیرد. اگر خانواده ندانند که نظر بیمار مرگ مغزی‌اش در خصوص اهدای عضو چه بوده، احتمال رضایت به اهدا ۴۸ درصد است و اگر بدانند که نظر او مثبت بوده، این احتمال به ۱۰۰ درصد می‌رسد. در واقع کارت اهدای عضو به‌مثابه یک وصیت‌نامه است. بد نیست که خانواده، از قبل در جریان خواسته عزیزش در زمینه اهدای اعضا و عضویت وی در انجمن اهدای عضو باشد؛ تا در صورت وقوع هر اتفاق ناگواری، خواسته او را بر میل شخصی خود ترجیح دهد. در حال حاضر نیشابور با ۴۱.۵ درصد در جایگاه رتبه نخست اهدای عضو در ایران قرار دارد. شهرهای دیگری چون فسا با ۴۰.۹درصد و یزد با ۳۵.۴ در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
سال گذشته بیشترین اهداکننده در تاریخ اهدای عضو ایران به ثبت رسید. این را مسئول اداره پیوند وزارت بهدشت اعلام کرده است. سال ۱۴۰۲ آمار رضایت خانواده‌ها به اهدای عضو از هزار به هزار و ۱۲۱ مورد افزایش یافت و اگر این آمار به دو برابر برسد، صف انتظارپیوند صفر می‌شود.
