چگونه اعتراضات دانشجویی دیکتاتور بنگلادش را فراری داد؟
«یک، دو، سه، چهار، شیخ حسینه دیکتاتور است!». این شعار جوانان بنگلادشی در هفته‌های گذشته بوده که روز دوشنبه به سلطنت ۱۵ ساله نخست وزیر این کشور پایان داده است.
خانم شیخ حسینه واجد سیاستمدار ۷۶ ساله از سال ۲۰۰۹ بر کشور ۱۷۰ میلیونی جنوب آسیا حکومت کرده بود. تا همین یک ماه پیش، اعتراضاتی که به استعفای او بیانجامد، غیرقابل تصور بود.
ماجرای اعتراضات در بنگلادش چه بود؟
تا صبح دوشنبه، حسینه در یک بن بست مرگبار گیر کرده بود. چند روز پیش از دوشنبه، دادگاه عالی بنگلادش اکثر سهمیه‌های مشاغل دولتی را که جرقه اعتراضات را در اوایل جولای زده بود، لغو کرد.
یک سوم مشاغل بخش دولتی به بستگان کهنه سربازان جنگ استقلال این کشور در مقابل پاکستان در سال ۱۹۷۱ اختصاص داشت. بعد از اعتراض گسترده مردم به این سهمیه ها، دادگاه حکم داد که فقط ۵ درصد از مشاغل را می‌توان به بستگان جانبازان اختصاص داد.
سیستم سهمیه بندی مشاغل دولتی در سال ۲۰۱۸ توسط دولت حسینه لغو شده بود، اما این سیستم ماه گذشته توسط دادگاه بدوی احیا شد و اعتراضات را برانگیخت.
حال بعد از یک ماه اعتراضات مرگبار، دادگاه به دولت وقت داده که این حکم را ظرف چند روز اجرا کند. گروه‌های معترض اعلام کردند تا اجرایی شدن این قانون در خیابان می‌مانند. رهبران جنبش اعتراض دانشجویی به رسانه‌ها گفتند تا زمانی که دولت اقدامی نکند، به اعتراض ادامه خواهند داد.
اعتراضات دانشجویی فقط به سهمیه مشاغل دولتی هم محدود نمی‌شد. دانشجویان خواستار برقراری عدالت برای خانواده معترضات کشته شده در روز‌های اخیر بودند. حدود ۳۰۰ نفر در جریان اعتراضات کشته شده اند، اما رسانه‌های محلی آمار تلفات را بسیار بالاتر گزارش می‌دهند. در روز یکشنبه به تنهایی حداقل ۹۰ نفر کشته شدند. از دیگر خواسته‌های دانشجویان، آزادی رهبران بازداشتی، آزادی اینترنت و استعفای وزرای دولت بود.
با وجود حکم دادگاه، آشوب ادامه یافت و به یک جنبش ضد دولتی تبدیل شد که این بار نه فقط آزادی بازداشت شده‌ها و استعفای وزرا، بلکه برکناری نخست وزیر از قدرت را طلب می‌کرد.
شبکه «ان دی تی وی» هند در گزارشی گفته: یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات شیخ حسینه، اظهارات او درباره مخالفان سهمیه‌های شغلی بود. او آن‌ها را «رزاکار» (اصطلاحی توهین‌آمیز در بنگلادش به معنای مسانی که در جریان جنگ استقلال بنگلادش در سال ۱۹۷۱ با ارتش پاکستان همکاری می‌کردند)، نامید. این اظهارات ماشه خشم هزاران دانشجو را کشید.
شیخ حسینه نخست وزیر فراری بنگلادش کیست؟
خشونت و درگیری بین معترضان و پلیس در روز یکشنبه به اوج رسید. تلفات درگیری‌های روز یکشنبه بیشترین تلفات اعتراض‌ها در تاریخ بنگلادش را به ثبت رساند.
با رکورد شکنی تلفات در روز یکشنبه، ده‌ها هزار نفر در روز دوشنبه به خیابان‌ها ریختند و مقررات منع آمد و شد و حکومت نظامی در سراسر کشور را شکستند و به سمت داکا پایتخت بنگلادش به راه افتادند.
بی بی سی در گزارشی میدانی از روز دوشنبه نوشته: جمعیت به گونه‌ای بود که انگار بنگلادشی‌ها دیگر از گلوله نمی‌ترسیدند. آنچه در ابتدا تنها یک جنبش سیاسی بود، به یک قیام توده‌ای تبدیل شده بود.
بر اساس گزارش رسانه ها، شیخ حسینه در همین زمان تصمیم به فرار گرفت و این تصمیم توسط ارتش تسریع شد. ارتش کنترل کشور را بعد از حسینه به دست گرفت و پرواز ویژه شیخ حسینه در پایگاه هوایی نزدیک دهلی به زمین نشست.
گفته می‌شود افسران جوان در جلسه‌ای با ژنرال واکر اوز زمان، فرمانده ارتش، نگرانی خود را از دستور شلیک مستقیم به غیرنظامیان مطرح کرده بودند. یک منبع بلندپایه آگاه به بی‌بی‌سی گفته فرمانده ارتش از همان زمان در حال گفتگو با «ذینفعان مختلف» از جمله احزاب مخالف و گروه‌های جامعه مدنی برای یافتن راه‌حل «موقت» بوده است.
ژنرال واکر اوز زمان، فرمانده ارتش بنگلادش بعد از خروج حسینه اعلام کرد که این کشور توسط یک دولت موقت اداره خواهد شد. معترضان حکومت نظامی را رد کرده اند.
چرا شیخ حسینه به هند فرار کرد؟
بی بی سی در گزاشی نوشته: جای تعجب نیست که خانم حسینه به هند فرار کرده است. مشخص نیست که او چه مشاوره‌ای از آن سوی مرز دریافت کرده، اما همسایه غول پیکر بنگلادش متحد مهم او بوده است. به همین دلیل است که با کاهش محبوبیت او، احساسات شدید ضد هندی در بنگلادش افزایش یافت.
رسانه‌های هندی به نقل از منابع نزدیک به حسینه می‌گویند چین و پاکستان مسئول ناآرامی‌ها بوده اند. استدلال آن‌ها این است که این کشور‌ها می‌خواهند به حکومت اسلامی میانه‌روی حسینه پایان دهند و به جای آن، احزاب اسلام گرای رادیکال مانند حزب ملی‌گرای بنگلادش (BNP) را به قدرت برسانندو
دهلی همواره به بنگلادش به عنوان کلید امنیت هفت ایالت محصور در خشکی خود در شمال شرق هند (ایالت‌های آرونچال پراداش، آسام، مانیپور، مگالایا، میزورام، ناگالند و تریپورا که به هفت خواهرون معروفند) که اکثر آن‌ها با بنگلادش مرز مشترک دارند، نگاه کرده است.
اما در هفته‌های اخیر، دهلی با یک معضل مواجه شد؛ با حمایت از متحد غیرمحبوب خود، خطر دشمنی با یک جنبش توده‌ای و آسیب رساندن به روابط بلندمدت خود با بنگلادش را باید به جان می‌خرید.
بی بی سی نوشته: استعفای خانم حسینه این مشکل را حل کرده است.
ان دی تی وی هند نوشته: هر دولتی که در داکا به قدرت برسد، باید با هند تعامل داشته باشد. هند برای ایجاد اتحاد دیگر با دولت جدید داکا تلاش خواهد کرد.
شیخ حسینه، دختر رئیس جمهور بنیانگذار بنگلادش، باسابقه‌ترین رئیس دولت زن در جهان بوده است. پدرش به همراه اکثر اعضای خانواده در یک کودتای نظامی در سال ۱۹۷۵ ترور شد. تنها حسینه و خواهر کوچکترش در آن زمان زنده ماندند که در آن زمان در خارج از کشور به سر می‌بردند.
حسینه پس از زندگی در تبعید در هند، در سال ۱۹۸۱ به بنگلادش بازگشت و با دیگر احزاب سیاسی متحد شد تا یک خیزش مردمی برای دموکراسی را رهبری کند. این خیزش مردمی او را به یک نماد ملی تبدیل کرد.
حسینه اولین بار در سال ۱۹۹۶ به قدرت رسید، اما بعداً در سال ۲۰۰۱ در برابر رقیب خود بیگم خالده ضیا از حزب ملی گرای بنگلادش (BNP) شکست خورد.
او در سال ۲۰۰۹ طی یک انتخابات، به قدرت بازگشت. دوران قدرت او مملو از اتهاماتی مربوط به ناپدید شدن افراد، قتل‌های فراقانونی، و سرکوب چهره‌های مخالف و منتقدانش بود. او همواره این اتهامات را رد کرد و دولت او اغلب احزاب اصلی مخالف را به دامن زدن به اعتراضات متهم می‌کرد.
بنگلادش یکی از در حال رشدترین اقتصاد‌های جهان است، اما این رشد به ایجاد شغل برای فارغ التحصیلان دانشگاه منجر نشده است.
برآورد‌ها حاکی از آن است که حدود ۱۸ میلیون جوان بنگلادشی به دنبال شغل هستند. فارغ التحصیلان دانشگاهی نسبت به همتایان کم سواد خود با نرخ بیکاری بیشتری روبرو هستند. همین وضعیت آتش خشم دانشجویان را به دنبال داشت. آتشی که دامن حسینه را گرفت.
منبع: رویداد۲۴
