تمرکز بر صنعت پوشاک چگونه عامل سرنگونی دولت بنگلادش شد؟
بنگلادش چندی پیش به عنوان یک معجزه اقتصادی مورد استقبال قرار گرفت. تمرکز این کشور روی صادرات پوشاک و منسوجات باعث رشد سریع اقتصاد کشور شد، میلیون‌ها نفر را از فقر بیرون آورد و پیروزی برای شیخ حسینه نخست وزیر کشور بود.
به نوشته نیویورک تایمز، اما سقوط ناگهانی او از قدرت در هفته گذشته محدودیت‌های این استراتژی را روشن‌تر می‌کند، چراکه بنگلادش با تورم و بیکاری دست‌وپنجه نرم می‌کند که به گفته اقتصاددانان نتیجه تصمیمات سیاستی ضعیف است. استبداد فزاینده شیخ حسینه و فساد گسترده در کشور نیز به دشواری‌هایی افزود که فوران کرد و در نهایت سبب خروج اجباری او از کشور شد.
حالا بنگلادش باید درباره آینده خود تصمیم بگیرد.
دانشجویان معترضی که خواستار استعفای شیخ حسینه بودند برای تشکیل دولت انتقالی به محمد یونس، برنده جایزه صلح نوبل و پیشگام در امور مالی خرد روی آوردند. او اکنون وظیفه خطیری را برعهده دارد.
در درجه اول، او باید نظم را به کشور بازگردانده و اقتصاد را پایدار کند. در بلندمدت، اما بنگلادش باید با استرس‌های اقتصادی وسیع تری روبرو شود که در وهله اول سبب به خیابان آمدن تظاهرکنندگان شد؛ و همه این‌ها باید در کنار رسیدگی به سوء استفاده‌های گسترده در دوران شیخ حسینه اتفاق بیفتد.
اما این چالش‌ها برای یک دولت انتقالی که هدف اصلی آن این است که اطمینان حالص کند رهبران جدید در یک پروسه عادلانه و آزاد انتخاب شوند بسیار زیاد است. چراکه اصلاحات نهادی در سراسر دولت مورد نیاز است.
اصلاحات اقتصادی در بنگلادش در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و صنعت پوشاک برای دهه‌ها تمرکز اصلی اقتصاد کشور بوده است. ولی شیخ حسینه که در سال ۲۰۰۹ به قدرت رسید تمرکز کشور را تنها بر این بخش گذاشت و آن را به بازار‌های جهانی جدید گسترش داد که محرک اصلی رشد اقتصادی این کشور بود.
پوشاک ارزان برای خرده فروشان جهانی لباس، به خصوص برندهایی، چون زارا و اچ‌اندام جذاب بود؛ و تقاضا، معشیت میلیون‌ها نفر از مردم، به خصوص زنان و استاندارد‌های زندگی را بهبود بخشید.
شیخ حسینه سرمایه گذاری سنگینی روی زیرساخت کرد و به شرکت‌های بین المللی اطمینان داد که می‌توانند برای نیازهایشان روی این کشور حساب کنند.
به گفته توماس کین، از مشاوران بنگلادش در International Crisis Group، شیخ حسینه در داخل نیز اعتماد ایجاد کرده بود. حتی درحالی که او نیرو‌های مسلح و قوه قضائیه را تحت کنترل خود درآورد، مخالفان را سرکوب و اقتدارگرایی را دنبال کرد، توافقی میان بنگلادشی‌ها و دولت او وجود داشت؛ و این باور میان مردم ایجاد شده بود که او و حزب «عوامی لیگ» رشد اقتصادی و توسعه را برای کشور به ارمغان می‌آورند.
برای بیش از یک دهه، اقتصاد بنگلادش با سرعتی چشمگیر رشد کرد بطوری که در برخی سال‌ها از ۷ درصد عبور کرد؛ و بیش از ۸۰ درصد درآمد کشور از صادرات پوشاک می‌آمد.
اما همین وابستگی به علت نابودی شیخ حسینه تبدیل شد.
همه گیری کرونا تقاضا برای پوشاک و منسوجات را کاهش داد؛ و اختلال در زنجیره‌های عرضه و حمله روسیه به اوکراین قیمت واردات غذا و سوخت را افزایش داد؛ و بنگلادش با تنوع اندک در اقتصاد خود قادر نبود برای پرداخت صورتحساب‌هایش از سایر صنایع کمک بگیرد.
با افزایش تورم، تلاش‌های دولت حسینه برای کنترل آن نتیجه عکس داشت. درحالی که او در تلاش بود ارز را تقویت کند، ذخایر ارز خارجی را مصرف کرد، به‌طوری که آنقدر کاهش یافت که در سال ۲۰۲۲ مجبور شد از صندوق بین المللی پول وام بگیرد.
تا زمانی که صادرات پوشاک پس از همه گیری بازگردد بنگلادش در مشکلات کوتاه مدت خود گرفتار شده بود؛ و این شرایط مشکلات اساسی را نیز برجسته کرد. مالیات بسیار اندکی جمع آوری شده بود، که تا حدی به دلیل بوروکراسی ضعیف و عدم تمایل بسیاری از شهروندان برای پرداخت مالیات خود بود. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی بنگلادش، که نشان دهنده توانایی دولت برای تامین مالی طرح‌های خود است، یکی از پایین‌ترین‌ها در جهان است. این بدان معناست که نمی‌تواند روی درآمد مالیاتی برای پرداخت صورتحساب‌های سنگین خود حساب کند.
بنگلادش همچنان نرخ رشد اقتصادی بالایی دارد، ولی اقتصاددانان و دیگران می‌گویند نامتوازن بوده است و نابرابری درآمدی نیز بالاست. افتخار زمان، مدیر اجرایی شفافیت بین‌الملل بنگلادش معتقد است، این حس که داستان رشد روی کاغذ با واقعیتی که مردم می‌دیدند مطابقت نداشت، باعث بی‌اعتمادی به دولت شد.
به گفته او، فساد بی‌شرمانه حسینه، از جمله تقلب در وام و گزارش‌هایی از پولشویی از سوی بسیاری در جامعه تجاری که از نزدیکان نخست وزیر بودند، نارضایتی را افزایش داد؛ و همه می‌دانستند که این‌ها توسط افرادی که قرار بود فساد را کنترل کنند حمایت می‌شود.
شاید بزرگترین مشکل بلندمدت دولت حسینه ناتوانی آن در ایجاد شغل‌های جدید به علت تمرکز بیش از اندازه بر حوزه پوشاک بود. مشاغل جدید یا با درآمد بهتر برای جمعیت بزرگ در سن کار کشور وجود ندارد.
ماه گذشته، زمانی که دانشجویان خواستار پایان دادن به سیستم سهمیه‌های ترجیحی برای شغل‌های دولتی شدند، ناامیدی انباشته شده فرصتی برای بروز پیدا کرد؛ و زمانی که شیخ حسینه نیرو‌های نظامی را برای سرکوب اعتراضات فرستاد، ناامیدی شدید از سیستمی که نتوانسته بود کشور را نجات دهد به خشم عمومی علیه او تبدیل شد.
روز پنجشنبه، آقای یونس ۸۴ ساله به عنوان رئیس دولت موقت بنگلادش سوگند یاد کرد. او خواستار آرامش شد و از ملت خواست تا نظم را برقرار کنند و از خشونت بپرهیزند. اگرچه مشخص نیست که او چه مدت در سمت خود باقی خواهد ماند، اما انتظار می‌رود آقای یونس اصلاحات بازار پسند را انجام دهد.
