در مقابل حسادت کودکمان چه کار کنیم؟
آرزو کودک چهارساله‌ای است که از وقتی برادر کوچکش به دنیا آمده است، به هیچ عنوان حاضر نیست کسی از اعضای خانواده یا اطرافیان حتی سمت برادرش بروند چه برسد به این که بخواهند کودک را در آغوش بگیرند یا با او بازی کنند. یا زمانی که می‌بیند والدینش در حال بازی با برادرش یا به نوعی با او سرگرم هستند همه تلاش خود را می‌کند که توجه آن‌ها را به خود جلب کند. والدین معمولا این رفتار را در کودکان به حسادت ربط می‌دهند. و ممکن است در برخی از مواقع نسبت به کودکانشان رفتارهای تندی هم داشته باشند و او را سرزنش کنند.
آن‌ها حسادت را برای کودکشان بسیار بد می‌دانند و آن را یک رفتار نامناسب تلقی می‌کنند. اما باید بگوییم که حسادت یک احساس معمولی و طبیعی است که کودکان در مسیر رشد خود و توسعه اجتماعی اطرافشان تجربه می‌کنند. این احساسات در موارد متعددی مشاهده می‌شود و بسیاری از والدین را نگران می‌کند. در همین خصوص با دکتر « مهسا ساداتی» روانشناس کودک و نوجوان به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
حسادت در کودک شامل چه مواردی است؟
حسادت در کودکان به شکل‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد. پدر و مادرها با دقت در رفتار و نحوه ارتباط کودک با دیگران می‌توانند حسادت را تشخیص دهند و ریشه‌های آن را پیدا کنند. البته گاهی تشخیص ریشه‌های حسادت در کودکان بسیار دشوار است و باید از متخصص روانشناس کودک کمک گرفته شود. یکی از شایع‌ترین مدل‌های حسادت در بین کودکان حسادت بین خواهر و برادر است. کودک ممکن است تلاش کند تا با خواهر و برادر خود رقابت داشته باشد و خود را از آن‌ها بهتر نشان دهد. معمولا کودکان این کار را برای جلب توجه والدین یا کسب محبت بیشتر انجام می‌دهند. آن‌ها می‌خواهند فرزند بهتری باشند تا والدین بیشتر آن‌ها را دوست داشته باشند.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین باید انجام دهند این است که دست از مقایسه کردن کودک خود با دیگران بردارند. هرگز در زمینه‌هایی مانند تحصیلات، ظاهر، قد و وزن، مهارت‌ها یا هر زمینه دیگری فرزند خود را با دیگران مقایسه نکنید. یادتان باشد که هر کودک منحصر به فرد است و ویژگی‌های خاص خود را دارد
یکی دیگر از مدل‌های حسادت در کودکان، حسادت به همسالان است. برخی از بچه‌ها از داشته‌های دیگران خوشحال نمی‌شوند و دلشان می‌خواهد خودشان هم آن وسیله یا دارایی را داشته باشند. این ویژگی در بین کودکان بسیار مشاهده می‌شود. اگر یکی از همسالان و دوستان آن‌ها اسباب‌بازی یا وسیله جدیدی خریداری کند، آن‌ها هم بهانه‌گیری می‌کنند. همچنین برخی از بچه‌ها به توانایی‌ها، قدرت بدنی و مهارت‌های دوستان، هم‌کلاسی‌ها و همسالان خود حسادت می‌کنند.
نکته دیگر این است که برخی از کودکان می‌خواهند صرفا برای جلب توجه بزرگ‌ترها نسبت به بقیه حسادت کنند. آن‌ها می‌خواهند بزرگسالان و به‌خصوص والدین خود را تحت تاثیر قرار دهند و به دنبال جلب توجه آن‌ها هستند. بنابراین ممکن است نسبت به دیگران حسادت داشته باشند.
باید بگوییم که احساس ناامنی نیز یکی از مهم‌ترین دلایل حسادت در کودک است که متاسفانه بسیاری از والدین به آن توجهی نمی‌کنند. کودک وقتی که جایگاه خود را در خطر ببیند، احساس ناامنی می‌کند و به همین دلیل ممکن است این احساس را با حسادت نشان دهد. برای مثال وقتی والدین دوباره بچه‌دار می‌شوند و خواهر یا برادر جدیدی به خانه می‌آید، کودک فکر می‌کند که والدین دیگر او را دوست ندارند، به همین دلیل شروع به حسادت می‌کند. والدین باید با آگاهی این وضعیت را مدیریت کنند تا کودک احساس امنیت و حمایت داشته باشد و حس تهدید و ناامنی نکند.
یکی دیگر از مواردی که حسادت کودکان را تشدید می‌کند، مقایسه کردن والدین است. متاسفانه بسیاری از پدرها و مادرها کودک را با بچه‌های فامیل، هم‌کلاسی‌ها یا خواهران و برادران مقایسه می‌کنند. کودک علاوه بر تجربه اضطراب، احساس بی‌ارزشی و بی‌کفایتی می‌کند و خود را پایین‌تر و ضعیف‌تر از دیگران می‌بیند. بسیاری از کودکان به دلیل مقایسه‌های والدین استرس شدید و نگرانی‌های بسیاری را تحمل می‌کنند و به همین دلیل احساسات خود را با حسادت نشان می‌دهند.
آیا هر برخوردی در کودک را می‌توان به حسادت ربط داد؟
باید بگوییم که هر برخورد و رفتار کودک نمی‌تواند نشان دهنده حسادت او باشد. کودکان طیف وسیعی از احساسات و واکنش‌ها را تجربه می‌کنند. ممکن است والدین رفتاری از کودک را مشاهده کنند و فکر کنند کودک این رفتار را از روی حسادت انجام داده است. اما باید بگوییم کودکان ممکن است به دلیل ترس و ناامنی، احساس بی‌توجهی، کمبود عزت نفس و دلایلی از این قبیل رفتارهای حسادت‌گونه را از خود نشان دهد. به همین دلیل والدین باید برای شناخت بیشتر کودک و احساساتش تلاش کنند تا بتوانند ریشه و دلیل اصلی رفتارهای او را بفهمند.
راهکارهای مقابله با حسادت در کودک چیست؟
حالا که درباره حسادت کودک و دلایل آن صحبت کردیم، ممکن است برای والدین سوال باشد که چه راه‌هایی برای کاهش حسادت کودکان وجود دارد؟ در قدم اول پدر و مادرها باید احساسات کودک را درک کنند و بدون قضاوت پای صحبت‌های او بنشینند. به آن‌ها بگویند که احساسات آن‌ها را درک می‌کنند و حس آن‌ها را می‌فهمند. همچنین آن‌ها باید بدانند که تجربه برخی از احساسات کاملا طبیعی است و هیچ اشکالی ندارد.
راه دیگر برای مقابله با حسادت کودکان این است که ارتباطات صادقانه و باز را در خانه ترویج کنید. سعی کنید فضایی فراهم کنید تا همه اعضا بتوانند بدون ترس از قضاوت و سرزنش درباره احساسات خود صحبت کنند. از بچه‌ها سوالاتی درباره احساساتشان بپرسید و محیطی امن و حمایتگر را برای کودک فراهم کنید تا بتواند درباره افکار و دل‌مشغولی‌های خود حرف بزند.
سعی کنید همدلی را در کودک پرورش دهید. البته توجه کنید که هرگز این کار با زور و اجبار قابل اجرا نیست. از روایت‌ها و داستان‌های مختلف کمک بگیرید و به کودک کمک کنید تا بتواند از دیدگاه دیگران نیز دنیا را ببیند و داستان را از زاویه دید دیگری مشاهده کند. درباره احساسات دیگران در موقعیت‌های مختلف صحبت کنید و به آن‌ها یاد دهید که همه افراد در همه چیز خوب و عالی نیستند.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین باید انجام دهند این است که دست از مقایسه کردن کودک خود با دیگران بردارند. هرگز در زمینه‌هایی مانند تحصیلات، ظاهر، قد و وزن، مهارت‌ها یا هر زمینه دیگری فرزند خود را با دیگران مقایسه نکنید. یادتان باشد که هر کودک منحصر به فرد است و ویژگی‌های خاص خود را دارد. با پرهیز از مقایسه کودک می‌توانید فضایی امن و دوستانه را در خانه ایجاد کنید و حسادت کودک را کاهش دهید.
سعی کنید برای کودک خود الگو باشید و راه‌های مدیریت حسادت را به او هم یاد دهید. کودکان از مشاهده والدین خود چیزهای زیادی یاد می‌گیرند و آن‌ها را در زندگی خود نیز پیاده‌سازی می‌کنند. سعی کنید زمانی از روز را با کودک خود سپری کنید و حرف‌های او را بشنوید. با او در فعالیت‌های مورد علاقه‌اش شرکت کنید و حس ارزشمند بودن را به کودک بدهید. او باید بداند که همیشه دوستش دارید و هرگز او را با دیگران مقایسه نمی‌کنید. این کارها باعث افزایش عزت نفس و حس رضایت در کودک می‌شود.
