«بنزین به نفر»؛ راهکاری برای کنترل مصرف بنزین و حفظ منابع انرژی کشور
در سال ۱۳۹۹، ایران توانست حدود سه میلیارد دلار بنزین به کشورهای دیگر صادر کند، که این خود نشان‌دهنده ظرفیت بالای تولید و توانمندی‌های کشور در حوزه فرآورده‌های نفتی بود. اما با نگاهی به قانون بودجه سال ۱۴۰۳، مشاهده می‌شود که همین میزان، یعنی سه میلیارد دلار، برای واردات بنزین در نظر گرفته شده است. این تغییر چشمگیر از صادرات به واردات در این مدت کوتاه نشان می‌دهد که مصرف داخلی بنزین به سرعت در حال افزایش است و منابع ارزی کشور که می‌توانست صرف توسعه اقتصادی و زیرساختی شود، اکنون برای تأمین نیازهای داخلی سوخت هزینه می‌شود.
یکی از دلایل اصلی افزایش مصرف بی‌رویه بنزین در کشور، مدل کنونی سهمیه‌بندی است. در این مدل، مصرف بیشتر به معنای بهره‌مندی بیشتر از یارانه‌های سوختی است، و این امر باعث شده است که انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی در میان مردم وجود نداشته باشد. هر که بیشتر بنزین مصرف کند، سهم بیشتری از یارانه‌های سوخت دریافت می‌کند، که در نتیجه رقابت برای مصرف بیشتر در جامعه ایجاد شده است. این الگوی نادرست مصرف نه تنها باعث هدررفت منابع ملی می‌شود، بلکه به افزایش فشار بر سیستم ارزی کشور منجر شده است. برای اصلاح این وضعیت، طرح «بنزین به نفر» می‌تواند راهکار مناسبی باشد، چرا که با ایجاد عدالت در توزیع یارانه‌ها، انگیزه برای مصرف بهینه سوخت افزایش می‌یابد.
اهمیت برقراری عدالت در توزیع یارانه‌ها
در همین راستا با حسینعلی حاجی دلیگانی ، نماینده دوره نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، به گفتگو پرداختیم تا دیدگاه‌های ایشان را درباره مزایای طرح «بنزین به نفر»، چالش‌های فعلی نظام سهمیه‌بندی و تأثیرات احتمالی این طرح بر مصرف سوخت و منابع ارزی کشور جویا شویم.
حاجی دلیگانی با اشاره به اهمیت برقراری عدالت در توزیع یارانه‌ها تاکید کرد: طرح «بنزین به نفر» یکی از مهم‌ترین تحولات در سیاست‌های مرتبط با توزیع یارانه‌های سوختی در کشور است که هدف اصلی آن افزایش عدالت و کاهش نابرابری‌ها در بهره‌مندی از منابع عمومی است. در وضعیت کنونی، سیستم سهمیه‌بندی بنزین به گونه‌ای است که هر خودرو سهمیه مشخصی از بنزین یارانه‌ای دریافت می‌کند، بدون توجه به اینکه تعداد افراد هر خانوار یا مالکیت خودروها چه میزان است. این به معنای آن است که افرادی که چندین خودرو دارند، از سهمیه بیشتری نسبت به کسانی که هیچ خودرویی ندارند بهره‌مند می‌شوند، که منجر به توزیع ناعادلانه یارانه سوخت در جامعه می‌گردد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: طرح «بنزین به نفر» دقیقاً با این هدف تدوین شده است که این عدم توازن را اصلاح کند. در این طرح، هر فرد ایرانی، فارغ از اینکه مالک خودرو باشد یا نه، سهمیه‌ای از بنزین یارانه‌ای دریافت خواهد کرد. این تغییر در سیاست‌های یارانه‌ای، به طور بالقوه می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر توزیع منابع سوختی داشته باشد و نابرابری‌هایی که در حال حاضر وجود دارند را کاهش دهد. بر اساس این طرح، دیگر داشتن یا نداشتن خودرو تعیین‌کننده میزان بهره‌مندی افراد از یارانه سوخت نخواهد بود، بلکه همه افراد به طور یکسان از این منبع بهره خواهند برد.
حل معضل مصرف ناهنجار بنزین با طرح بنزین به نفر
وی ادامه داد: از منظر اقتصادی، اجرای طرح «بنزین به نفر» می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور کمک کند. یکی از چالش‌های اصلی در نظام فعلی، مصرف ناهنجار بنزین توسط افرادی است که سهمیه بیشتری از یارانه دریافت می‌کنند، چرا که به دلیل دسترسی نامحدودتر به بنزین یارانه‌ای، انگیزه‌ای برای مدیریت بهتر مصرف ندارند. اما زمانی که سهمیه سوخت به هر فرد اختصاص داده شود، این افراد ممکن است به فکر صرفه‌جویی در مصرف و مدیریت بهتر آن باشند. هرگونه صرفه‌جویی در مصرف سوخت می‌تواند به این افراد اجازه دهد تا سهمیه مازاد خود را ذخیره کنند یا حتی به فروش برسانند، که این خود مشوقی برای کاهش مصرف کلی سوخت در جامعه خواهد بود.
کاهش آلودگی هوا
حاجی دلیگانی خاطرنشان کرد: علاوه بر این، این طرح تأثیرات مثبتی بر محیط زیست نیز خواهد داشت. از آنجایی که مصرف بنزین در خودروهای شخصی یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در کشور است، هرگونه کاهش در مصرف می‌تواند بهبود کیفیت هوا و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، طرح «بنزین به نفر» نه تنها به عدالت اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند، بلکه در راستای توسعه پایدار و حفظ محیط زیست نیز گام مهمی محسوب می‌شود.
لزوم تغییر در سیاست‌های یارانه‌ای کشور
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: من به عنوان یکی از نمایندگان مجلس و از طراحان این طرح، بر این باورم که این تغییر در سیاست‌های یارانه‌ای کشور می‌تواند تأثیرات عمیقی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشد. اولین و مهم‌ترین فایده این طرح، همان‌طور که اشاره شد، ایجاد عدالت در توزیع یارانه‌های سوختی است. همه افراد، به صورت برابر از سهمیه بنزین بهره‌مند خواهند شد، که این خود به کاهش نابرابری‌های اقتصادی در جامعه کمک می‌کند. در کنار این، اجرای این طرح می‌تواند به کاهش مصرف بنزین و بهبود مدیریت منابع انرژی کشور منجر شود. وقتی که هر فرد مسئولیت سهمیه خود را بر عهده داشته باشد، انگیزه بیشتری برای مدیریت بهتر مصرف سوخت و کاهش هزینه‌ها خواهد داشت.
وی ادامه داد: همچنین این طرح می‌تواند تأثیرات مثبتی بر رفتارهای مصرفی شهروندان داشته باشد. از آنجا که هر فرد به صورت مستقیم با مقدار سهمیه خود درگیر است، بیشتر به استفاده بهینه و مسئولانه از منابع سوختی توجه خواهد کرد. این به نوبه خود می‌تواند الگوهای جدیدی از مصرف را در جامعه ایجاد کند که نه تنها به بهبود وضعیت اقتصادی خانوارها کمک می‌کند، بلکه به کاهش فشار بر منابع ملی سوخت نیز منجر می‌شود. این رویکرد، علاوه بر کاهش مصرف بی‌رویه بنزین، ممکن است باعث کاهش ترافیک نیز شود، چرا که افراد ممکن است کمتر از خودروی شخصی استفاده کنند یا به دنبال استفاده از وسایل نقلیه عمومی باشند.
الزامات اجرای طرح «بنزین به نفر»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: اجرای طرح «بنزین به نفر» نیازمند همکاری و مشارکت تمام نهادهای دولتی و خصوصی و نیز همراهی مردم است. موفقیت این طرح بستگی به اجرای دقیق و نظارت مداوم دارد تا بتواند به اهداف خود دست یابد. بدون شک، چنین تغییرات بزرگی در سیاست‌های یارانه‌ای نیازمند اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف‌سازی برای مردم است تا بتوانند با آگاهی کامل از مزایای این طرح، به طور فعال در اجرای آن مشارکت کنند.
حاجی دلیگانی در پایان افزود: به طور خلاصه؛ طرح «بنزین به نفر» به عنوان یک راهکار برای کنترل مصرف سوخت و حفظ منابع ارزی کشور مطرح شده است. این طرح با هدف توزیع عادلانه‌تر یارانه‌های سوخت، سهمیه بنزین را به جای خودرو به هر فرد اختصاص می‌دهد. این تغییر می‌تواند انگیزه بیشتری برای صرفه‌جویی و مدیریت بهتر مصرف بنزین در جامعه ایجاد کند و به جای هدررفت منابع ارزی برای واردات بنزین، از این منابع برای توسعه اقتصادی کشور بهره‌برداری شود.
