آخرین نفس‌های جنگل‌های بکر در ایران
در شش دهه گذشته یعنی از اوایل دهه ۴۰ شمسی تاکنون، توسعه در ایران با از بین رفتن جنگل‌ها همراه بوده و بر اساس آمار‌ها ۴۳ درصد جنگل‌های کشور از بین رفته و بیشتر مناطق جنگلی باقیمانده، در رشته کوه‌های البرز در نزدیکی دریای خزر و در رشته کوه‌های زاگرس است. با این اوصاف برای جلوگیری از نابودی جنگل‌ها و احیای دوباره این اکوسیستم از سال ۱۳۸۴ زراعت چوب در دستور کار قرار گرفت تا علاوه بر حفظ منابع طبیعی و دادن فرصت برای تنفس جنگل‌ها، زمینه‌ساز اشتغال‌زایی و کسب درآمد برای افراد جویای کار باشد.
حالا بعد از ۲۰ سال مشخص شده اگر این طرح با سرعت بیشتری پیش نرود و مورد حمایت ویژه قرار نگیرد، به اهداف ازپیش تعیین شده نمی‌رسد. ایران کشوری است که فقط ۷درصد ازمساحت آن راجنگل تشکیل می‌دهدواین مسأله اهمیت اکوسیستم‌های جنگلی کشور شامل انواع گونه‌های جانوری و گیاهی را افزایش می‌دهد. امروزه حفظ درختان از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا یکی از ابزار‌های مهم برای مقابله با گرمایش جهان وجود درختان است. آن‌ها قابلیت جذب میزان بسیار بالایی از دی‌اکسیدکربن را دارند و می‌توانند در کمترین زمان، بیشترین پالایش را داشته باشند.
به‌طورکلی تنها مسأله تغییرات آب‌وهوایی و گرمایش جهان نیست که اهمیت درختان را بالا برده است بلکه در مناطقی که جنگل حتی به میزان محدود وجود دارد علاوه‌بر جذب گردشگر، نعمت بسیاری برای ساکنان به ارمغان می‌آورد. برای ممانعت از تخریب جنگل‌ها می‌توان از طرح راهبردی زراعت چوب استفاده کرد تا فرصتی ایجاد شود که در سال‌های آینده بتوان از این منابع طبیعی برخوردار شد.
سال ۸۴ طرح زراعت چوب در کشور به صورت رسمی آغاز شد، اما با توجه به این‌که هنوز در آن دوران بهره‌برداری از چوب جنگل‌ها صورت می‌گرفت و نرخ واردات با ارز ارزان بود، زراعت چوب برای تولیدکنندگان بخش خصوصی توجیه اقتصادی نداشت. بعد از گذشت حدود یک دهه و از اواسط دهه ۹۰ طرح تنفس جنگل‌ها اجرایی و برداشت چوب از تمام جنگل‌های کشور ممنوع و متوقف شد. بعد از آن و با افزایش نیاز صنایع چوب برای تامین مواد اولیه، استقبال از اجرای طرح‌های زراعت چوب افزایش یافت.
مرگ جنگل‌ها، امروز بیشتر از دیروز
ایران در منطقه‌ای قرار دارد که سهم اراضی جنگلی آن بسیار اندک است و یکی ازکشور‌های کم‌برخوردار ازجنگل به‌حساب می‌آید. امروزه برآورد مساحت جنگل‌های ایران حدود ۱۰میلیون هکتار است. درحالی‌که درگذشته نه‌چندان دور این مساحت ۱۸ میلیون هکتار بود که در چند سال اخیر به دلایل مختلف از قبیل بهره‌برداری بی‌رویه، توسعه شهر‌ها و تأسیسات شهری، صنعتی و تخریب و تجاوز با کاهش جدی مواجه شده است. عمده‌ترین مکان تأمین چوب کشور را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند.
در دهه‌های گذشته برداشت به‌صورت سالانه از این جنگل‌ها تا ۵ میلیون مترمکعب چوب در قالب طرح‌ها بهره‌برداری شده است. همچنین شش تا هفت میلیون مترمکعب به‌شکل مصارف سنتی از طریق روستاییان و دامداران منطقه و نزدیک به دو میلیون مترمکعب چوب در قالب قاچاق برداشت شده است. آنطور که معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور عنوان کرده، ۳۰۰ هزار هکتار طرح زراعت چوب در کشور اجرا می‌شود.
نقی شعبانیان با بیان این‌که طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت یکی از برنامه‌ها و اقدامات محوری سازمان منابع طبیعی کشور است، به جام‌جم می‌گوید: «یکی از اهدافی که در طرح مردمی یک میلیارد درخت دنبال می‌شود اجرا و توسعه طرح زراعت چوب برای تامین بخشی از نیاز‌های کارخانجات داخل کشور است. براساس تحقیق موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور حدود ۹۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های مختلف امکان اجرای طرح زراعت چوب در کشور وجود دارد.»
وی با اشاره به این‌که تقاضا برای اجرای طرح زراعت چوب در کشور زیاد است، تصریح می‌کند: «بیشترین تقاضا‌ها در استان‌های ایلام، خوزستان، گیلان، مازندران، گلستان کردستان و زنجان است.» شعبانیان با بیان این‌که ۵۰ درصد طرح کاشت یک میلیارد درخت در قالب طرح زراعت چوب در کشور اجرا می‌شود، ادامه می‌دهد: «مابقی طرح هم در قالب غنی‌سازی جنگل، بیابان‌زدایی و دیگر طرح‌ها اجرا می‌شود.» به گفته معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، خوزستان از استان‌های هدف اجرای طرح یک میلیارد درخت است که ۲۹۰ هزار هکتار استعدادیابی شده و در این راستا نیز میزان آب، خاک و عرصه مشخص شده است که در فاز نخست ۱۵۰ هزار هکتار انجام می‌شود.
اکالیپتوس؛ ناجی خوزستان
به نظر می‌رسد طرح «کاشت درختان اکالیپتوس» در خوزستان کم‌کم در حال مردمی شدن است و کشاورزان زیادی ترغیب شده‌اند زمین‌های کم محصول یا بایر خود را تبدیل به باغ اکالیپتوس کنند؛ طرحی که در شرایط فعلی صرفه اقتصادی خوبی دارد و کشاورزان را دلگرم به آینده کرده است.
طرح کاشت اکالیپتوس را سازمان منابع طبیعی به عنوان «زراعت چوب» مطرح کرده و قرار است آن را در قالب طرح «کاشت یک میلیارد درخت» دنبال کند، برای همین افراد زیادی ترغیب شده‌اند وارد این صنعت جدید شوند؛ صنعتی که پیشگامان آن شرکت‌های تولید «ام‌دی‌اف» در خوزستان بودند و اکنون باغ‌های چند صد هکتاری اکالیپتوس در زمین‌هایشان در حال به ثمر رسیدن است. آنطور که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان اعلام کرده، با اجرای طرح زراعت چوب، خوراک حداقل ۵۰ کارخانه تولید چوب، کاغذ، ام دی اف و همچنین اسانس در استان فراهم خواهد شد.
سهم خوزستان از طرح زراعت چوب، تولید و کاشت سالانه ۳۰ میلیون اصله درخت است. بر همین اساس در مدت چهار سال باید ۱۲۰ میلیون درخت اکالیپتوس در نقاط مختلف این استان کشت شود. برهمین اساس قرار است سالانه ۸۰ میلیون اصله درخت اکالیپتوس کاشته شود و ۲۹۰ هکتار زمین زیر کشت این گونه برود تا زمینه اشتغال ۵۸۰ هزار نفر را فراهم کند.
درخصوص تمهیدات لازم برای تأمین آب طرح زراعت چوب هم کارگروهی به صورت مشترک با سازمان آب و برق خوزستان تشکیل شده و جلسه‌هایی در این زمینه برگزار می‌شود و بر این اساس به‌جز سال‌های اول تا سوم، نیاز آبی اراضی کمتر می‌شود. ضمن این‌که برای تأمین آب مورد نیاز برای طرح مذکور، آب‌های نامتعارف، فاضلاب شهری، زه‌آب‌های نیشکر و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
