دولت سیزدهم هیچ کاری برای دریاچه ارومیه نکرد
بهار امسال تصاویری جذابی از دریاچه ارومیه منتشر شد، گردشگرانی که در حال قایق‌سواری در دریاچه‌ای بودند که بار‌ها خبر از تمام شدن عمرش به گوش همه رسیده بود. رونق به دریاچه ارومیه برگشته بود و انگار همه آن تیتر‌های منفی درباره خشک شدن دریاچه بخار شده و رفته بود هوا. اما برای کارشناسان و اهل فن این‌ها همچنان خاطره محسوب می‌شد، از جمله برای عیسی کلانتری، رئیس اسبق سازمان حفاظت از محیط زیست و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت دوازدهم، او به خبرآنلاین همان زمان در گفت‌وگویی گفته بود: «بله دریاچه آب دارد، اما حتی نمک‌های ساحلی هم زیر آب نرفته است، نکته اینجاست که حتی نسبت به ۳ سال پیش در همین زمان، ۲.۵ تا ۳.۵ میلیارد متر مکعب میزان آب موجود در دریاچه کمتر شده است وگرنه همین که دریاچه حدود دو میلیارد متر مکعب آب داشته باشد هم کفایت می‌کند برای اینکه بخواهند در آن قایق‌سواری کنند.»
او می‌گفت: «اگر دریاچه ارومیه بعد از پایان شهریور و ابتدای مهر ماه بیش از ۲ میلیارد متر مکعب آب داشت، می‌شود گفت که کار‌هایی از سوی دولت انجام شده و جواب داده، اما اگر فقط یک میلیارد متر مکعب آب داشت یعنی هیچ کاری صورت نگرفته است.»
حالا در آغاز پاییز سراغ او رفته‌ایم که بدانید حال و روز دریاچه ارومیه چطور است.
گفت‌وگوی ما با عیسی کلانتری را اینجا بخوانید:
بهار امسال خصوصا در ایام نوروز خبر‌های حاکی از این بود که حال دریاچه ارومیه خوب است. تصاویری از قایق‌سواری در دریاچه وایرال شده و امید‌هایی شکل گرفته بود، آن زمان در گفت‌وگویی که با شما داشتم تاکید کردید حالا فصل تشخیص بهبود وضعیت دریاچه نیست، در ماه‌های شهریور و مهر باید وضعیت دریاچه ارومیه را دید. الان اوضاع چطور است؟
دریاچه سه سال پیش در ابتدای سال آبی که همین ابتدای ماه مهر باشد، حدود ۲ الی ۳ میلیارد متر مکعب آب داشت. اگر سالانه طبق برنامه حداقل ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب به آن اضافه می‌شد امروز باید حدود ۳-۴ میلیارد متر مکعب آب داشت. در صورتی که الان کمتر از ۱.۵ میلیارد متر مکعب آب دارد. البته این آمار فعلی درحالی‌ست که آب رودخانه زاب نیز به‌دریاچه اضافه شده است. یعنی نه تنها هیچ کاری نکردیم، بلکه بخشی از آب را هم بخار کردیم. این وضعیت دریاچه است. دیگر چه بگویم؟ امروز ۲.۳ میلیارد متر مکعب باید اضافه می‌شد که اضافه نشده، یعنی ۲.۵ میلیارد متر مکعب کمتر از چیزی است که باید در آن آب باشد.
الان آب رودخانه زاب به‌دریاچه سرازیر می‌شود. سئوال اینجاست که با وجود تزریق آب زاب به‌دریاچه چرا این وضعیت را داریم؟ شاید برنامه شما که طرح اضافه کردن آب زاب به دریاچه را دنبال و اجرایی می‌کردید، غلط بوده؟
برنامه که غلط نیست. برنامه را اجرا نکردند. آن را رها کردند. اعتباراتی را که سازمان برنامه و بوجه در ۳ سال گذشته باید به‌دریاچه می‌داد، پرداخت نکرده، در واقع کمتر از یک دهم آنچه باید اعتبارات می‌دادند، تخصیص دادند.
چقدر باید برای دریاچه ارومیه اعتبار می‌دادند؟
حداقل در سه سال گذشته باید ۱۰۰۰ میلیارد تومان پول می‌دادند که فقط ۲۰۰ میلیارد تومان می‌دادند. الان طبق برنامه باید احیای دریاچه تمام می‌شد و آب در آن سرازیر می‌شد. نه تنها حقابه را ندادند، بلکه اقداماتی که باید انجام می‌شد، کنار گذاشته شد. سردهنه‌سازی نشده و کشاورزی توسعه یافته، درواقع اصلا برنامه‌ها اجرا نشده است. اگر برنامه‌ها اجرا می‌شد باید دریاچه بالای ۳ هزار کیلومتر مربع وسعت داشت و بیش از ۴ میلیارد متر مکعب آب در آن بود. وقتی برنامه‌ها اجرا نشود، آب بخار می‌شود. سالانه حدود یک متر از سطح آب دریاچه بخار می‌شود و سه‌دهم متر هم بارش داریم یعنی ۷۰ سانتیمتر از عمق دریاچه در سال، منفی می‌شود و باید جبران شود. وقتی جبران نشود، دریاچه خشک می‌شود. یعنی کاری نکردند.
هیچ کاری در ۳ سال دولت سیزدهم نیفتاد؟
هیچ اتفاقی نیفتاد. باید ۲.۳ میلیارد متر مکعب آب می‌دادند که ندادند.
پس چرا دولت سیزدهم در بهار امسال تبلیغات کرد که وضع دریاچه خوب شده است؟
به‌علت بارش‌های زمستانی و فروردین، اندکی آب می‌آید. از خرداد و تابستان دریاچه شروع به‌کاهش آب می‌کند و باید دید در آخر تابستان و مهر وضعیت دریاچه چگونه است.
از تصمیمات دولت چهاردهم برای دریاچه خبر دارید؟
من هیچ خبری ندارم. از آقای عارف که مسئول اجرایی دریاچه است، سئوال کنید.
در صحبت‌های ایشان که مسئله‌ای مطرح نشده است. غیر رسمی اطلاعی از برنامه‌هایشان برای دریاچه ارومیه دارید؟
نه، از آقای عارف سئوال کنید. ایشان به‌عنوان معاون اول، مسئول احیای دریاچه است و باید از او بپرسید. البته از همان اول که مسئولیت کار احیای دریاچه را به استانداری که ۹۰ درصد آب دریاچه را تامین می‌کند، دادند یعنی دریاچه باید بخشکد.
شما بار‌ها گفته‌اید استانداران دغدغه احیا را ندارند، مردم آذریابجان شرقی و آذربایجان غربی و افکار عمومی‌خواهان احیای دریاچه نیستند یا ترجیح می‌دهند کشاورزی‌شان توسعه پیدا کند؟
استانداران که دغدغه ندارند، ولی در آذربایجان شرقی بسیاری مخالف این وضعیت هستند. قربانی خشک شدن دریاچه در وهله اول آذربایجان شرقی است. چون جریان باد از غرب به‌شرق است و گرد و غبار نمکی از سمت ارومیه به‌سمت تبریز و مراغه و زنجان می‌آید. آذربایجان غربی، ۹۰ درصد آب دریاچه را تامین می‌کند و جالب است که مسئول احیای دریاچه را استاندار آذربایجان غربی گذاشته اند. اگر استاندار آذربایجان شرقی مسئول احیای دریاچه می‌شد باز هم دغدغه داشت، ولی استاندار آذربایجان غربی دغدغه احیای دریاچه را ندارد. برای اینکه به بهانه‌های مختلف مانند توسعه پایدار، توسعه کشاورزی و نظایر آن از زیر اجرای برنامه‌های احیای دریاچه در می‌رفت؛ لذا مفهوم ندارد یک کار ملی را به‌یک استاندار بدهند. آذربایجان شرقی، متضرر شدید دریاچه است. ولی آذربایجان غربی هیچ انگیزه‌ای برای احیای دریاچه ندارد. آب شیرین را که قرار است وارد دریاچه شود، می‌خواهند در استان خودشان مصرف کنند؛ لذا گوشت را به‌دست گربه سپرده‌اند، نگهداری کند.
پیش‌بینی شما از سرنوشت دریاچه چیست؟
با توجه به‌اینکه آقای پزشکیان نماینده مجلس از تبریز بود و به‌شدت دنبال احیای دریاچه بود، امیدوارم برنامه احیا ادامه پیدا کند. او بیشتر از همه نمایندگان دنبال احیا بود.
الان که آقای پزشکیان رئیس جمهور شده، قدرت و اختیارات بیشتری از نماینده دارد چه خواهد شد؟
حتما آقای پزشکیان توجه خواهند کرد. اولویت‌های اصلی دولت را انجام داده و با توجه به‌تسلط و شناخت پیامد‌های زیان بار خشک شدن دریاچه که مربوط به‌سلامت انسان است، به‌نظر می‌رسد پس از بازگشت از سفر نیویورک، حتما مسئولیت اول خود را درباره احیا قرار می‌دهد. امیدوارم هرچه زودتر تصمیم بگیرند و اقدام کنند تا وضعیت بدتر از قبل نشود. الان به‌وضعیت ۶ سال قبل برگشتیم. آقای پزشکیان کاملا به‌مسئله مسلط است. امیدوارم آقای عارف هم به‌اندازه ایشان مسلط باشد و بخواهد دریاچه را احیا کرده و منابع لازم را تخصیص دهند. آقای پورمحمدی رئیس سازمان برنامه و بودجه هم کاملا مسلط به‌وضعیت دریاچه است. همه چیز مهیا است و امیدوارم به‌زودی کار احیا شروع شود.
طبق برنامه باید دریاچه در سال ۱۴۰۹، ۱۴میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب داشته باشد. قاعدتا در ۱۴۱۲ یا ۱۴۱۳ به‌این هدف می‌رسیم، چون در این سال‌ها نه تنها کاری نشده بلکه یک میلیارد متر مکعب هم از ذخیره آب دریاچه کاسته شده است.
شما هشدار‌های زیادی درباره باد‌های نمکی، فشار خون مردم آذربایجان شرقی و مشکلات سلامت آن‌ها می‌دادید. آیا الان شاهد بیماری‌های ناشی از خشکی دریاچه هستیم؟
این موضوع در سال ۱۳۹۴ اتفاق افتاد. بیماری‌های پوستی در شمال غرب دریاچه، فشار خون و بیماری‌های زیادی به‌وجود آمد. یک مقداری از حواشی دریاچه که نمک تثبیت شد و پوشش گیاهی با جلوگیری از چرای مفرط دام احیا شدو با کاشت گیاهان نمک دوست توسط سازمان منابع طبیعی، آسیب‌های ناشی از خشکسالی مقداری رو به‌کاهش رفت تا سال ۱۴۰۰ که روند کاهشی بود.
الان که رها شد، ما به‌وضعیت سال ۱۳۹۸ برگشته‌ایم. در سال ۱۳۹۸ هم ما مقداری بیماری داشتیم. در صورتی که روند به‌همین وضع ادامه یابد، ما به‌سال‌های ۹۲ و ۹۴ برمی‌گردیم که خدا نکند به‌آن روز برگردیم. قابل پیشگیری است، ولی ما از برنامه ۳-۴ سال عقب افتاده‌ایم.
تحقیقاتی درباره ۳ سال اخیر و صعود بیماری‌ها داریم؟
اکوسیستم دریاچه به‌سال ۹۸و ۹۹ برگشته است. وضعیت بیماری در سال ۹۹ اینطور نبود، چون ۵ سال روی دریاچه کار شده بود. الان وضعیت ما مانند سال‌های ۹۸ و ۹۹ است. ۴ سال را از دست داده‌ایم. اگر وضعیت رها بشود، ما ۲تا۳ سال دیگر به‌وضعیت سال ۹۲ و ۹۴ برمی‌گردیم. دولت آقای رئیسی در این ۳ سال هیچ کاری برای دریاچه نکرد. آقای جهرمی‌سخنگوی دولت سیزدهم که در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد ما دریاچه را احیا می‌کنیم، باید پاسخ بدهد. شما دریاچه را به‌سال ۱۳۹۸ برگرداندید. آن‌ها فرصت‌سوزی و عوام‌فریبی کردند. آن‌ها به‌متقاضیان مصرف آب بها دادند به‌جای آنکه دنبال احیا باشند.
اگر امروز ستاد احیا را دولت آقای پزشکیان تشکیل دهد و برنامه‌ها را دنبال کند ما در سال ۱۴۱۲ یا ۱۴۱۳ به‌وضعیت مطلوب می‌رسیم. تاکید می‌کنم اطلاع و تسلط دقیق بر وضعیت دریاچه را رئیس جمهور دارند و مسئولیت احیا هم با آقای عارف است.
