پشت پرده مسمومیت‌های الکلی چیست؟

این روز‌ها دوباره برخی نقاط دومینوی مرگ و مسمومیت با مشروبات الکلی یا چشم‌ها را بر روشنایی دنیا می‌بندد یا جان شیرین آدمی را به زیر خاک می‌برد. در روز‌هایی که گذشت، آمار قربانیان مسمومیت با نوشیدنی‌های آغشته به متانول در چند استان همدان، گیلان و مازندران در صدر اخبار قرار گرفت به طوری که فقط در استان مازندران ۳۴۴ نفر به علت مسمومیت با الکل پذیرش و از این تعداد ۹۰ نفر دیالیز شده، ۵ نفر در ICU بستری هستند و ۴ نفر هم نابینا شدند و در این میان تعدادی هم جانشان را از دست دادند.

باوجود هشدار‌های مکرر مسئولان سلامت، مجریان قانون و جرم‌انگاری‌هایی که برای مصرف و فروش آن در کشور صورت گرفته است، اما باز هم شاهد این دست اتفاقات ناگوار هستیم. حال سؤال اینجاست، چه اتفاقی می‌افتد که متانول را به نوشیدنی‌ها اضافه می‌کنند؟ آیا پای سودجویی و نفع اقتصادی درمیان است یا جهل و نادانی؟

همه الکل‌ها سمی هستند

دکتر فراز زندیه متخصص طب اورژانس و فوق تخصص سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها در بیمارستان لقمان حکیم در خصوص مسمومیت با مشروبات الکلی به «ایران» می‌گوید: در ابتدا بگویم مصرف مشروبات الکلی چه خارجی و چه دست‌ساز جدای از اینکه در دین اسلام حرام اعلام شده است، در ایران برای فروش و مصرف آن مجازات‌هایی تعیین کرده‌اند، اما در علم پزشکی چه اتفاقی رخ می‌دهد که با موجی از مسمومیت‌ها در یک بازه زمانی روبه رو می‌شویم؟! همه الکل‌ها اعم از پزشکی و صنعتی سمی هستند، اما دوز سمی که در آن‌ها وجود دارد متفاوت است به طوری که الکل اتانول که مصرف پزشکی دارد و خوراکی هم محسوب می‌شود، سم کمتری داشته و به راحتی از بدن دفع می‌شود، اما الکل متانول در بدن سمی ایجاد می‌کند که می‌تواند تا مرگ مصرف کننده آن پیش برود. الکلی که داخل مشروبات چه آن‌هایی که به صورت پلمب به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شود و چه آن‌هایی که زیرزمینی هستند، استفاده می‌شود و عوارض نابینایی و مرگ را در پی مصرفش دارد، الکل متانول است.

اضافه کردن الکل به مشروبات برای سود

وی توضیح می‌دهد: هیچ فروشنده یا در زبان عامیانه ساقی‌ای نمی‌خواهد جنس خطرناک به مشتری دهد و سبب مرگ افراد شود، اما همیشه پای سود و درآمد بیشتر که به میان می‌آید، این اتفاق‌ها اجتناب‌ناپذیراست و افراد از روی ناآگاهی متانول را به مشروب اضافه می‌کنند. الکل اتانول و متانول هر دو در صنایع پتروشیمی تولید می‌شوند و اگر بخواهند مشروبات را بدون تلفیق الکل به مشتری بدهند، قیمت آن بیش از چیزی است که اکنون به فروش می‌رسد به همین دلیل الکل را از صنایع پتروشیمی خریداری می‌کنند و به محصولاتشان اضافه می‌کنند تا حجم مشروبات بیشتر شود و با قیمتی که به مشتری می‌دهند، مقرون به صرفه باشد. افرادی که الکل‌ها را به محصولاتشان اضافه می‌کنند، اکثراً هیچ اطلاعی ندارند که این الکل حاوی متانول است و می‌تواند کُشنده باشد.

زندیه با اشاره به اینکه متانول خالص ظرف چندساعت کُشنده است، بیان می‌کند: بیشتر مشروباتی که مصرف می‌شود، متانول خالص نیست و بخشی از آن اتانول است که از بدن دفع می‌شود و بعد از آن متانول در بدن فعال می‌شود. حال فروشنده‌ها که الکل‌ها را می‌خرند، نمی‌دانند که حاوی متانول است و آن را به محصولشان اضافه می‌کنند چرا که از نظر رنگ، بو و مزه شبیه هم هستند و به هیچ عنوان قابل تفکیک نیستند.

این فوق تخصص سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها در خصوص تست‌هایی که در شبکه‌های مجازی برای تشخیص متانول از اتانول دست به دست می‌شود، هم می‌گوید: برخی در فضای مجازی راهکار برای تشخیص متانول از اتانول را ارائه می‌دهند مثلاً تست رنگ شعله و اقدامات دیگر که هیچ اعتبار علمی ندارد، زیرا تفکیک این دو نوع الکل فقط در آزمایشگاه با دستگاه خاص امکان پذیر است.

به گفته این متخصص طب اورژانس، زمانی تعداد مسمومیت‌ها بالا می‌رود و چند شهر را درگیر می‌کند که الکل حاوی متانول به مشروبات اضافه شده باشد. از آنجایی که کاربرد صنعتی اتانول و متانول یکی است، در صنایع پتروشیمی این دو را از هم تفکیک نمی‌کنند و در بسته‌بندی‌هایی که خریداری می‌شود مشخص نیست چند درصد الکل متانول و چند درصد اتانول است و به ساقی می‌گویند که الکل اتانول است و فرد بدون هیچ آگاهی الکل را به مشروباتش اضافه می‌کند چراکه غلظت اتانول و متانول در محصولات پتروشیمی مشخص نیست و یک شکل استفاده می‌شود.

زندیه با اشاره به الکل‌هایی که برای مصارف پزشکی ساخته می‌شوند، هم عنوان می‌کند: در کارخانه‌های الکل‌سازی که قرار است مصارف پزشکی داشته باشند مثل الکل‌های طبی که در بیمارستان‌ها استفاده می‌شود آنجاست که الکل متانول از محلول حذف می‌شود و غلظت اتانول روی بسته درج می‌شود، مثلاً ۹۷ درصد یا ۷۰ درصد حاوی اتانول است و مابقی بر پایه آب که این نوع الکل‌ها به دست ساقی‌های مشروبات الکلی نمی‌رسد چراکه به میزان مصرف سیستم بهداشت و درمان تولید می‌شود.

متانول کُشنده است

وی با اشاره به اینکه چند درصد مصرف مشروبات الکلی که حاوی متانول هستند، می‌تواند منجر به مسمومیت و حتی مرگ شود، می‌گوید: از آنجایی که غلظت میزان الکل در مشروبات مشخص نیست، نمی‌توان دقیق گفت در یک لیوان چند درصد متانول وجود داشته که سبب نابینایی یا از بین رفتن کبد شده است، اما به طور کلی مصرف ۳۰‌سی‌سی تا ۲۴۰ سی سی الکل متانول خالص می‌تواند سبب بیماری و مرگ شود، ولی در مورد متانول خالص این که هیچ کدام از مشروبات، متانول خالص نیست و متانولی است که با اتانول مخلوط شده است. اما نکته‌ای که مصرف‌کنندگان باید بدانند آن است که اتانول زودتر در بدن متابولیزه می‌شود و از طریق آنزیم‌های کبدی حدود ۱۲ ساعت بعد از مصرف دفع می‌شود و بعد از آن متانول در بدن شروع به فعالیت و ایجاد علائم مسمومیت می‌کند.

زمان بروز علائم مسمومیت

فوق تخصص سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها با اشاره به اینکه علائم مصرف مشروبات سمی بلافاصله در بدن ایجاد نمی‌شود، می‌گوید: همه الکل‌ها در بدن حالت مستی دارند حتی الکل‌های سمی مثل متانول هم ایجاد علائم مستی را دارد، اما اگر ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از مصرف علائمی همچون تاری یا برفکی شدن دید، حالت تهوع و استفراغ، سرگیجه، بی‌حالی و کاهش فشارخون داشتند باید بلافاصله به بیمارستان مراجعه کنند.

عوارض الکل‌های سمی همیشگی است

زندیه می‌افزاید: اگر فرد بموقع به مراکز درمانی مراجعه کند، می‌توان از ایجاد عوارض بیشتر مسمومیت جلوگیری کرد، اما اگر علائم را سرسری گرفته و درمان نشود، اختلال بینایی و در پی آن مرگ است و اگر در بدن فرد عوارض ایجاد شود مثلاً فرد دچار اختلال بینایی یا نابینایی شود، دیگر درمان نمی‌شود به طوری که عوارض الکل‌های سمی همیشگی است.