مذاکرات ایران و اروپا و کاسبان تحریم؛ چه در پیش است؟
هیرش سعیدیان- «من دوست دارم ایران را بسیار موفق ببینم. تنها چیزی که وجود دارد این است که آن‌ها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.» این یکی از جملات کلیدی دونالد ترامپ در دوره کارزار انتخاباتی بود. با این همه وال استریت ژورنال گزارش داد که؛ علی‌رغم چنین تعارفات سیاسی که نامعمول هم نیستند، مشاوران ارشد دونالد ترامپ در حال برنامه‌ریزی برای بازگرداندن «کمپین فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران هستند. به نوشته این روزنامه، نقطه کانونی این فشار‌ها بر «تعقیب و فشار بنادر و بازرگانان خارجی که در فروش نفت ایران دخیل هستند» متمرکز خواهد شد.
اوضاع چگونه است؟
در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ که با دولت تدبیر و امید همزمان بود، بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول: ذخایر ناخالص رسمی ایران از میانگین ۷۰ میلیارد دلار در ۲۰۱۷ به ۴ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ کاهش یافت. فروش نفت ایران نیز در یک بازه زمانی برای اولین بار در تاریخ به زیر ۴۰۰ هزار بشکه کاهش یافت. با این همه به نظر می‌رسد شرایط در حال حاضر بهتر از دولت دوم روحانی نیست. مسعود پزشکیان در یک سخنرانی در اجلاس سراسری بسیج گفت: «در همه چیز ناترازی داریم، در آب، برق، گاز، ...»
با وجود تنگنا‌های کسری بودجه، به گفته حسینعلی حاجی دلیگانی از اعضای کمیسیون اصل ۹۰ مجلس؛ دولت تا پایان ۱۴۰۳ باید ۵ میلیارد دلار گازوئیل وارد کند و این رقم ممکن است به ۸ میلیارد دلار نیز برسد.
به دلیل عدم سرمایه گذاری در زیرساخت‌های نفت و گاز، برای حفظ تولید فعلی، این زیرساخت‌ها به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد، پولی که به گفته هاشم اورعی تحلیلگر انرژی، تهیه آن عملاً غیرممکن است.
رشد فزاینده ناترازی گاز به حدی رسیده که پیش‌بینی می‌شود، ناترازی یا حداکثر اختلاف مصرف گاز در ماه‌های سرد و گرم با متوسط رشد سالیانه ۲.۵ درصدی در بازه زمانی ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰، به حدود ۵۸۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.
دولت برای تامین کسری بودجه ناچار شده است ۷۰۰ همیت اوراق قرضه منتشر نمایید.
همه این‌ها در کنار کسری شدید بودجه، فقر یک سوم شهروندان، نارضایتی‌های اجتماعی، مشکلات صندوق‌های بازنشستگی و ده‌ها چالش دیگر تصویری از آینده اقتصادی کشور به دست می‌دهد.
فقط ۱/۱ میلیون بشکه صادرات سال آتی
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با اشاره به مشکلات تولید نفت و سناریو‌های مختلف صادرات نفت در سال آینده نوشت: «برای سال آینده سناریوی صادرات ۱/۱ میلیون بشکه‌ای نفت متصور است».
یک کارشناس اطلاعات انرژی در لندن نیز به خبرگزاری رویترز گفت: «در حال حاضر بدون اضافه کردن هیچ تحریم جدیدی و فقط با اعمال درست و دقیق تحریم‌های فعلی می‌توان صادرات نفت ایران را به میزان یک میلیون بشکه کاهش داد».
هرچند فروش نفت در دولت ابراهیم رئیسی ۴۰ درصد افزایش یافت، اما به گفته کارشناسان، این رشد صادرات نه آنگونه که مسئولین دولت سیزدهم ادعا می‌کنند: «به خاطر حرکت جهادی مدیران...» بلکه به دلیل رویکرد بسیار متفاوت دولت جو بایدن حاصل شد.
ترامپ ستیزه جو
به گزارش نیویورک تایمز؛ به دلیل رویکرد منعطف‌تر دولت دمکرات کاخ سفید و نگرانی جو بایدن از تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد جهانی و نرخ بنزین در خود آمریکا و همچنین تضاد این تحریم‌ها با سیاست آمریکا در خصوص معافیت‌های نفتی ونزوئلا و توافقات با چین، بر فروش نفت توسط «ناوگان ارواح» تا حدی چشم‌پوشی شد.
به نوشته تانکر ترکرز، ناوگان اشباح یا ارواح ایران با خاموش کردن سیستم شناسایی کشتی در آب‌های کشور‌هایی مانند اندونزی و مالزی در کنار کشتی‌های ثالث قرار می‌گیرند و نفت ایران به این کشتی‌ها منتقل و سپس به پالایشگاه‌های خصوصی در ساحل شرقی چین منتقل می‌شود.
خریدار ۹۰ درصد نفت ایران چین است و اگر چینی‌ها تسلیم فشار ترامپ شوند، هیچ مشتری عمده دیگری مانند ژاپن، هند و کره جنوبی برای نفت کشورمان متصور نیست. ترامپ هم اکنون نیز اعلام کرده که قصد دارد بر واردات بسیاری از کالا‌های چینی ۲۵ درصد تعرفه وضع کند، با توجه به نیاز شدید چین به رشد اقتصادی و صادرات بیش از ۵۰۰ میلیارد دلاری چین به آمریکا، دولت جدید آمریکا درست مانند دوره قبل، اهرم‌های زیادی برای وادار کردن چین به نشان دادن انعطاف در خصوص خرید نفت ایران در اختیار دارد.
آنگلا مرکل صدر اعظم سابق آلمان در خاطرات شخصی خود که به تازگی منتشر کرده، در مورد ترامپ نوشته است: «برای او حالت برد برد وجود ندارد و از نظر او هر مذاکره یک مسابقه برای بٌرد اوست.»
مشکل اصلی مذاکرات کجاست؟
در حال حاضر برایان هوک یکی از طراحان اصلی تحریم‌های ایران و رئیس تیم انتقالی وزارت امور خارجه و به احتمال زیاد وزیر خارجه بعدی آمریکا در حال تهیه مقدمات فشار حداکثری به ایران است.
در حین حال آن‌ها به تلاش برای مذاکرات چراغ سبز نشان داده‌اند و علی‌رغم تکذیب مقامات ایران، وال استریت ژورنال و نیویورک تامیز تایید کردند که ایلان ماسک مشاور نزدیک ترامپ واقعاً در منزل سفیر ایران در سازمان ملل با او یک دیدار یک ساعته داشته است.
گفته می‌شود مذاکرات آتی به زودی در ژنو آغاز خواهد شد. همین خبر آغاز مذاکرات کافی بود تا قیمت فزاینده دلار قریب ۱۵۰۰ تومان ریزش کند.
اما خرد جمعی کارشناسان مستقل ایرانی، چندان به نتایج این مذاکرات خوش‌بین نیستند. همانگونه که مذاکره ترامپ و کیم جونگ اون رهبر کره شمالی در عمل هیچ تحریمی را لغو نکرد و شرایط برای مردم کره شمالی بدتر نیز شد، برخی معتقدند احتمال زیادی وجود دارد که مذاکرات آتی نیز شکست بخورد.
۴ درخواست اصلی آمریکا
ریچارد نفیو تحلیلگر موسسه مطالعاتی واشنگتن برای خاور دور در اینباره گفت: «دستیابی به یک معامله میان ایران و آمریکا بسیار دشوار خواهد بود، به چند دلیل:
از اوایل سال ۲۰۱۳، تهران تاکید کرده است که در مورد موضوعات غیرهسته‌ای مذاکره نخواهد کرد و اصرار داشت هرگونه توافقی نباید به فعالیت‌های منطقه‌ای ایران تعمیم یابد».
به گفته تحلیلگران غربی، آمریکا در مذاکرات ۴ درخواست اصلی را مطرح خواهد کرد؛
۱_ برنامه هسته‌ای ایران به شکلی قانع کننده از نظامی شدن فاصله بگیرد و غنی‌سازی به زیر ۶۰ درصد کاهش یابد.
۲_ ایران حمایت مالی و نظامی خود از گروه‌های نیابتی مانند حزب الله، حوثی‌ها و حماس را به شکلی موثر متوقف یا شدیداً کاهش دهد.
۳_ برنامه موشکی ایران محدود شود.
۴_ نوعی ترک تخاصم با اسرائیل صورت گیرد.
همه این ۴ مورد خط قرمز در ایران محسوب می‌شوند.
هرچند تحریم‌ها در ایران سالانه میلیارد‌ها دلار منفعت برای مافیای کاسبان تحریم به همراه دارد و بخشی از اصولگرایان نیز نماینده سیاسی این بخش اقتصادی هستند و به گفته کارشناسان بهانه‌های سیاسی برای کارشکنی در روند مذاکرات تنها پوششی برای حفظ منافع مافیای تحریم خواهد بود اما علی لاریجانی مشاور رهبری برای اولین بار در گفتگو با سایت KHAMENEI.IR به امکان رسیدن به یک توافق جدید با آمریکا و عبور از برجام چراغ سبز نشان داد.
با این همه بد بینی غربی‌ها به آنچه استراتژی «مذاکره بازی» و وقت کشی و مذاکره برای مذاکره ایران می‌خوانند در گفته‌های مسئولین و کارشناسان تروئیکا و ایالات متحده کاملاً مشهود است.
کارشناسان داخلی نیز با توجه به بی‌اعتنایی بخشی جریانات سیاسی در ایران به تاثیرات ویرانگر تشدید تحریم‌ها بر معیشت مردم و سود هنگفت کاسبان تحریم، با نگاهی تردیدآمیز به نتایج هرگونه مذاکره‌ای نگاه می‌کنند.
