خطر بیخ گوش یزد
امیر ترقی‌نژاد ـ دوستدار میراث فرهنگی استان یزد ـ با بیان اینکه وضعیت بافت تاریخی یزد نگران‌کننده است، گفت: یکی از مشکلات اصلی این است که نگاه استان بیشتر به سمت گردشگری معطوف شده است. البته گردشگری اهمیت بالایی دارد، اما همراه خود مشکلاتی دارد؛ از جمله آسیب به ابنیه و آثار تاریخی. متأسفانه نگاه‌ها صرفاً بر رونق گردشگری متمرکز شده است و کمتر به حفظ ارزش و قیمت آثار و ابنیه تاریخی توجه می‌شود. موضوع مرمت هم به شکلی محدود و غیرحرفه‌ای پیگیری می‌شود.
او اظهار کرد: مرمت بافت تاریخی فقط سنگ‌فرش کردن یا درست کردن پیاده‌رو نیست. بسیاری از خانه‌های تاریخی یا متروکه هستند یا مالکانی دارند که توان مالی برای مرمت حتی مهم‌ترین بخش خانه مثل بادگیر‌ها را ندارند. یزد به شهر بادگیر‌ها مشهور است و این بادگیر‌ها نمادی از تکنولوژی و علم قدیم یزد هستند، اما با این شرایط، نماد یزد رو به نابودی است در حالیکه بافت تاریخی یزد ثبت جهانی شده است.
این دوستدار میراث فرهنگی با طرح این پرسش که بودجه استانی و حتی ملی وجود دارد، اما این بودجه چگونه و کجا مصرف می‌شود؟ گفت: شفافیت در این زمینه بسیار کم است. در بعضی نقاط، مرمت انجام شده، اما به‌جای استفاده فرهنگی، این مناطق به پارکینگ یا غرفه‌های موقت تبدیل شده‌اند که به حریم تاریخی تعرض می‌کنند. اخیراً در محوطه تاریخی تکیه امیرچخماق غرفه‌هایی برپا کرده‌اند که به حریم این بنا آسیب می‌زند. این بنا پیش از انقلاب ثبت ملی شده و یکی از گزینه‌های ثبت جهانی است و توریست‌ها در این مکان تردد می‌کنند، اگر قرار است کار فرهنگی انجام شود چرا به حریم این اثر تاریخی تعرض می‌کنند؟ متولیان میراث فرهنگی در این شرایط کجا هستند؟ چرا نظارتی انجام نمی‌شود؟
ترقی‌نژاد افزود: متاسفانه نبود نگاه حرفه‌ای و دلسوزانه در میان برخی مدیران فرهنگی یکی از دلایل اصلی این اتفاق‌هاست. میراث فرهنگی ما سال‌هاست که نگاه سیاسی به خود گرفته و تخصص در این حوزه کمرنگ شده است. از مدیران سیاسی انتظار نمی‌رود که اولویت‌های میراث فرهنگی را به درستی درک کنند.
او با بیان اینکه در سه سال گذشته، میدان تاریخی «خان» که ۵۰۰ سال قدمت دارد و مرکز بازار‌های یزد است، امروز تبدیل به پارکینگ وسایل نقلیه کسبه شده است، گفت: این میدان به بازارچه‌های دیگری مانند بازارچه پنجه علی و خیابان تاریخی قیام متصل می‌شود و در این شرایط است که وسایل نقلیه به داخل بازار مسقف می‌روند و لرزش‌های ناشی از عبور خودرو‌ها به بافت تاریخی آسیب جدی وارد می‌کند. سقف‌ها و دیوار‌های این بازار‌ها ترک خورده و پوسیده‌اند و باران یا لرزش‌های بیشتر ممکن است به نابودی کامل آن‌ها منجر شود. رفت‌وآمد وسایل نقلیه در قسمتی که به ثبت جهانی رسیده است، درحالی انجام انجام می‌شود که این قسمت محل عبور و مرور گردشگران است؛ حال چه ایرانی و چه خارجی، چه منظره‌ای برای آن‌ها ایجاد می‌شود؟ وقتی اثری ثبت جهانی می‌شود فقط به این نیاز ندارد که در سالروز جهانی شدن آن مراسمی برگزار شود و چند سخنران درباره اهمیت بافت تاریخی سخن بگویند! جنایت‌هایی با عنوان پارکینگ‌سازی در بافت تاریخی یزد در حال انجام است که آگاهانه یا سهوا کوچه‌های آشتی‌کنان یزد را تخریب می‌کند. اگر بازرسان یونسکو برای بازدید در این بافت حاضر شوند، دور از انتظار نیست که ثبت جهانی بافت تاریخی یزد را ملغی کنند.
او تاکید کرد: ما نیازمند یک نگاه تخصصی در برنامه‌های مرمت هستیم. همچنین آموزش‌های لازم باید به کسبه و مردم داده شود تا اهمیت حفظ این آثار را درک کنند. دولت و مسئولان نیز باید تمرکز بیشتری روی این مسائل داشته باشند. موضوع گردشگری اهمیت دارد، اما نباید باعث تخریب میراث فرهنگی شود.
ترقی‌نژاد در ادامه گفت: یزد فقط شهر بادگیر‌ها نیست، آب‌انبار‌ها نیز یکی دیگر از نماد‌های مهم این شهر تاریخی هستند، اما چرا مرمت نمی‌شوند؟ سال‌هاست وضعیت آن‌ها را پیگیری می‌کنم و در جواب می‌گویند این آب‌انبار‌ها متعلق به اوقاف است، چرا برای حفظ و مرمت این آب انبار‌ها با اوقاف جلسه‌ای گذاشته نمی‌شود؟ این آب‌انبار‌ها ظرفیت این را دارند که یک نگارخانه برای عرضه و نمایش آثار هنری و حتی صنایع دستی باشند. هنرمندان صنایع دستی بار‌ها گفته‌اند که هنر دارند، اما بودجه و مکان ندارند. همانطور که گفتم منشا این اتفاق‌ها نگاه سیاسی است که در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد، از دولت هفتم تاکنون مدیران میراث فرهنگی از میان افراد سیاسی انتخاب می‌شوند.
این فعال میراث فرهنگی درباره وضعیت «تکیه امیر چخماق» نیز توضیح داد: وضعیت امیرچخماق اصلاً خوب نیست. این محوطه، که شامل مسجد، آب‌انبار، زورخانه و سایر بنا‌های تاریخی است، مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. ترک‌های جدی در بنا وجود دارد و لرزش‌های ناشی از عبور وسایل نقلیه و تجمعات، آسیب‌های بیشتری وارد کرده‌اند. اگر این روند ادامه پیدا کند ممکن است این بنا دچار ریزش شود.
ترقی‌نژاد تاکید کرد: باید نگاه سیاسی را از میراث فرهنگی حذف کنیم و متخصصان این حوزه را در تصمیم‌گیری‌ها دخیل کنیم. یزد به‌عنوان یک شهرِ ثبت جهانی‌شده نباید این‌گونه مورد بی‌توجهی قرار بگیرد. امیدوارم مدیران میراث فرهنگی اقدامات فوری و جدی برای نجات این شهر تاریخی انجام دهند.
